Torenspitsen-Gemeenteflitsen

Eewenlang strekte zich langs de oostkant van Groningen en Drenthe een gigantisch moerasgebied uit. Het was het grootste aaneengesloten hoogveengebied dat Europa kende. Het hoogveen was er in de loop van eveneens vele eeuwen gevormd. Het grote moerasgebied was er al aan het begin van onze jaartelling. Er was vrijwel geen bewoning mogelijk. Alleen op de wat hoger gelegen zandplaten hadden zich landbouwers gevestigd.

In het jaar 1580 bezoekt Willem van Oranje Oost-Groningen. Hij beziet de zandtong (tange) in het moeras, waar enkele boerderijen staan. Hij acht deze zandtong (landweg) van strategische betekenis als hier een vesting wordt gebouwd. Want deze landweg was voor een deel de 'heirwech' van Groningen naar Westfalen in Duitsland.

Deze zandtong droeg de naam van de Bourentange, vanwege het feit dat de boeren van Westerwolde de weg in onderhoud hadden.

In 1580 ging vervolgens de militaire bedrijvigheid het geluid van de zingende vogels overstemmen. Men begon met de fortificatie van de Bourentange.

In 1584 sterft Willem van Oranje door moordenaarshanden. Zijn neef Willem Lodewijk, de Friese stadhouder, voert zijn plannen verder uit. Na vele jaren van bouwactiviteiten met verschillende onderbrekingen is de vesting in 1593 voltooid.

Het resultaat was er wel naar. Een groots en sterk verdedigingswerk voor Willem van Oranje en de calvinisten in de vorm van een gebastionneerde regelmatige vijfhoek. Eén van de permanente gebouwen in de vesting wordt de kerk.

In het begin van de zeventiende eeuw, in 1602, wordt er een klok gegoten, die in de toren van de hoofdwacht wordt gehangen en die tevens dienst doet als kerkklok.

Tenslotte wordt in 1607 de kerk geheel voltooid, zonder kerktoren. Dit is dan de eerste protestantse nieuwbouwkerk van Groningen. En waarschijnlijk zelfs de eerste protestantse nieuwbouwkerk in Nederland. Vrij algemeen wordt de protestantse Koepelkerk van Willemstad hiervoor aangezien, maar de aanvang van de nieuwbouw begon hier in 1596. In de vesting was men reeds in 1593 begonnen met de nieuwbouw en al in 1602 is er sprake van kerkgang.

De eerste predikant die niet met zijn naam is vermeld, maar wel als zodanig was aangesteld, wordt reeds in het jaar 1601 aangehaald.

De koepelkerk in Willemstad wordt in augustus 1607 officieel in gebruik genomen. Ditzelfde jaar is dit ook het geval met de kerk van Bourtange, maar het probleem is, dat over de voorafgaande periode te weinig expliciete gegevens zijn, over kerkgebruik en kerkgang.

De garnizoenskerk

Het fort op de zandrug kreeg in het begin van de zeventiende eeuw een kerk ten behoeve van het regiment. Streng calvinistisch als Willem Lodewijk was, zal hij er waarde aan hebben gehecht dat zijn soldaten ter kerke gingen. Zoals reeds gezegd, is er over de beginperiode van 1593 tot 1607 weinig bekend en alleen sprake van kerkgang, een kerkklok en een niet met name genoemde dienstdoende predikant. Het garnizoenskerkje van de Bourentange stond voor het 'pastoorsbolwerck'. Men had er met ruimte gewoekerd. Aan de achterkant was de 'waeg off ijesercaemer' opgetrokken. De kerkzolder diende in het begin als opslagplaats voor 'landsmaterialen'.

Het gedeelte, dat in de beginperiode werd gebruikt voor de eredienst, was een uiterst eenvoudig zaalkerkje van 67, 5 voet lang en 22, 5 voet breed. Johannes Ringelius is in 1607 de eerste met name genoemde predikant, die hier de kansel bestijgt.

In het jaar 1611 krijgt Bourtange het nog steeds aanwezige, typisch protestantse en thans haast unieke, credobord, een geschenk van Willem Lodewijk. Het is een drieluik, bestaande uit het hoofdpaneel met de tien geboden en het Onze Vader. Op de zijpanelen: et Symbolicum Apostolicum en 1 Cor. 11 : 10.

Vele calvinistische predikanten beklommen in dienst van 's lands defensie de 'Houten Broek' (kansel) van het garnizoen. In 1648 als de Vrede van Munster is getekend, heeft Bourtange zo'n grote bezetting dat er zelfs twee predikanten staan om van 'geestelijcke speijse' te voorzien.

De Bourentange was klein van omvang, maar in Het hoge fort en binnen haar wallen en poorten lag een garnizoen van een bijna ongelooflijke sterkte. Als de vijand naderde, waren 2000 mannen paraat op de welgekozen posten.

In het bekende rampjaar van 1672, als Nederland door vier vijanden wordt aangevallen, begint vanuit Bourtange de victorie. De Munsterse bisschop Christoffel Bernard van Galen, bijgenaamd Bommen Berend, moet het beleg opgeven.

In 1718 komt als predikant Rudolphes Henricus van Schwinderen, die in 1721 overlijdt en in de kerk wordt begraven. Zijn grafsteen ligt nog steeds voor de preekstoel. In 1744 wordt de Nederlandse vesting Lecort (bij Leer in Oost-Friesland) opgeheven. Het zilveren avondmaalsservies wordt samen met geldwaardige papieren grotendeels aan de kerk van Bourtange toegewezen. In 1753 wordt er nog een massief zilveren kan bij dit servies gemaakt. Uit deze jaren is ook de huidige preekstoel met de korinthische zuiltjes.

In het jaar van de afscheiding in 1834 worden de kerk en pastoorslogement (pastorie) alsmede kosterij (meesterswoning) een hoofdwacht met klokkentoren, tot dusver eigendom van de krijgsmacht, overgedragen aan de kerk in Bourtange. In 1851 wordt de vesting ontmanteld en wordt Bourtange een langgerekt dorp. In 1869 wordt de kerk nieuw opgetrokken, met onder andere materiaal van de oude kerk. Ook de toren krijgt nu zijn huidige model. In de nu volgende honderd jaar vinden er geen grote veranderingen meer plaats. In 1926 komt er een orgelgalerij met een nieuw orgel en in 1966 worden de oude kerkbanken vervangen door stoelen. Vanaf 1970 wordt de vesting gereconstrueerd naar haar oude en grootste model van 1742. In een tijdsbestek van 25 jaar is zij nu voor een bedrag van 50 miljoen in oude glorie teruggebracht. Hierdoor kreeg de kerk een aangebouwde consistorie en pastorie in 1978. Tenslotte wordt in 1984 uit eigen middelen het oude 'pomporgel' vervangen door een nieuw elektronisch orgel.

De geestelijke ontwikkelingen

Vanaf het begin onder de Oranjes was de vestmg en waren de bewoners van Bourtange streng calvinistisch. Door de hierop volgende eeuwen heen hebben het verlichtingsdenken, het seculariserende cultuurbesef, de Groninger en Ethische theologie hun sporen nagelaten. Dat alles is de aanleiding om uiteindelijk in 1942 in de oorlogsjaren in Bourtange een Hervormde Evangelisatie op te richten, waarbij men met een aanzienlijk aantal hervormden in een schoolgebouw begon met eigen diensten. Zo keerde men de vrijzinnigheid de rug toe.

In de laatste vijftig jaar zijn de kerk en pastorie in het bezit gekomen van de Hervormde Evangelisatie en momenteel zijn we een quasi pastoraal verband met Vlagtwedde, met een grote vrijheid en bijna volledige zelfstandigheid.

In november 1995 ben ik, ondergetekende, bevestigd als nieuwe voorganger onder mijn condities dat ik de Statenvertaling gebruik en overwegend de psalmen laat zingen met een enkel gezang.

We verheugen ons nu en zijn God oprecht dankbaar dat de kerkgang en ook onze Vrouwenvereniging ongeveer het dubbel aantal bezoekers heeft gekregen. Ook de financiële positie wordt beter en stijgt gestaag, zodat we ons ook bezinnen op pastorale uitbreiding met volledige zelfstandigheid als hervormde gemeente. Bourtange kent geen gereformeerde of lutherse kerk. Er is maar één kerk en daar hebben we genoeg aan in onze vesting en ons dorp. En hier mag iedere zondag de calvinistische, gereformeerde leer naar Schrift en Belijdenis klinken in haar rijkdom en omvang. Geroepen door de Koning der Kerk, mogen we hier in de vesting van de Oranjes, in het dorp, de regio en de bovenste provincies Zijn Evangelie verkondigen. Staande op onze post in de hervormde kerk mag hier iedere zondagmorgen en sinds januari 1997 ook 's avonds (in aanvang één keer per maand) het Evangelie van zonde en genade klinken.

ledere week is er de dienst der verzoening en vernieuwing voor leer en leven.

Mijn Heere en Drie-enig God,
U bent mijn goed, mijn zaligst lot
Uw Grootheid, Genade en Geest,
Vervullen en Vervoeren mij het meest.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen