Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Conflicten en conflictbeheersing in de gemeente

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Conflicten en conflictbeheersing in de gemeente

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

De wereldlijke dagbladen in ons land hebben in het algemeen weinig interesse voor de kerk en voor kerkelijke zaken. Behalve wanneer er een schandaal is, wanneer een voorganger zich komt te misgaan, meestal inzake het zevende of achtste gebod. Waar andere bladen dan volstaan met sobere mededelingen, meet de wereldlijke pers de zaken soms breed uit.

De laatste tijd is dagblad Trouw echter op de toer gegaan om conflicten in gemeenten breed uit te meten. Trouw heeft jaren geleden het kerknieuws verplaatst van pagina twee naar pagina tien. Maar van tijd tot tijd wordt bepaald nieuws op de voorpagina gestart. Zo kreeg de gemeente Lage Zwaluwe, waar kennelijk grote problemen zijn, geruime tijd (pagina-)brede aandacht. En recent kwam de Westerkerk in Amsterdam, vanwege een diepgaand conflict rondom de opvolgster van ds. Nico ter Linden, breed in het nieuws.

Schandalen schaden het aanzien van de kerk. Maar conflicten niet minder. En brede publieke aandacht doet de conflicten alleen maar toenemen. Bij een conflict komt ieder om zijn of haar gelijk. Er worden stukken en tegenstukken geschreven. En intussen worden niet zelden mensen, die als een spin in het web van het conflict zitten, geestelijk aan stukken gereten. Vaak betreft dat de predikant (en zijn gezin).

Een vertrouwelijk visitatierapport, waarin ingrijpende maatregelen in de Amsterdamse Westerkerk worden bepleit, om stukgelopen verhoudingen te herstellen, lekte al direct op de dag van aanbieding uit, 'vertrouwelijkheid en ambtsgeheim' ten spijt. Het stuk werd bezorgd bij Trouw en bij het Parool. Dit mocht al niet eens 'uitlekken van rapport' meer heten, zoals Trouw in de kop van de berichtgeving meldde. Hier was sprake van bewust schenden van geheimhouding. In het rapport wordt gezegd, dat men elkaar in de Westerkerk 'beschaafd kapot maakt'. Maar intussen gebruikte Trouw zelf driekwart pagina om het conflict verder uit te meten. En zo gaat het conflict alleen maar dieper en wordt steeds meer kapot gemaakt.

Het is niet mijn bedoeling hier te treden in de achtergronden van de conflicten in Lage Zwaluwe en Amsterdam. Het gaat mij om de publiciteit aangaande een dergelijk conflict op zichzelf. Vandaag treft het déze gemeente, morgen een andere. Ik zou Trouw zo nog grif een twintigtal gemeenten kunnen noemen met soortgelijke conflicten, waar voor maanden 'nieuws' in zit. Is het echter niet vooral zaak, en is het voor de christelijke media niet vooral een taak, zich in te zetten voor conflictbeheersing!

Specifiek

Bij conflicten in gemeenten kunnen ongetwijfeld dezelfde zaken een rol spelen als binnen de samenleving, in de politiek of binnen maatschappelijke verbanden, met bijvoorbeeld ordinaire persoonlijke rivaliteit als achtergrond. En verder: bij verschillen van mening of inzicht kunnen de zaken gewoon uit de hand lopen, zodat deze uitgroeien tot een conflict. Zaken worden aan weerskanten vertekend, mensen zetten de hakken in het zand, men geeft eenmaal ingenomen posities niet meer prijs, karakters botsen, het ontbreekt aan goede en open communicatie, ieder komt op voor eigen gelijk, mensen hebben blinde vlakken voor eigen houding en optreden. Op den duur worden de zaken zo complex, dat nauwelijks meer uit te maken is waar het conflict nu echt begonnen is: 'Wat was er eerst, het ei of de kip? '

En toch: conflicten in gemeenten of binnen de kerk hebben vaak ook een heel specifiek karakter. De kerk is geen bedrijf, politieke partij of maatschappelijke vereniging. Conflicten in gemeenten zijn vaak sterk verweven met emotionaliteit, die te maken heeft met wat mensen in de gemeente in godsdienstig opzicht beleven of willen beleven en juist niét beleven. En dat is vaak moeilijk echt in kaart te brengen. In de berichtgeving aangaande de Amsterdamse Westerkerk wordt gesproken over 'De mythe van de Wester als Paradijs'. Dat heeft alles te maken met 'de voorganger van de (huidige) voorgangster', dominee Nico Ter linden, die 'onnavolgbaar begaafd' wordt genoemd. Het laat zich aanzien, dat de gerezen problemen daartoe vooral zijn te herleiden. Het hele lieve vaderland liep ooit uit om de preektijger van de Wester te horen. Nu moet men - zo wordt het door velen althans beleefd - met minder genoegen nemen. Daar komt een conflict uit, terwijl op de duur niet meer duidelijk is dat dit echt de oorzaak is. Zulk een probleem is niet beperkt tot de Amsterdamse Westerkerk. Predikanten kunnen het hun opvolgers moeilijk maken; onbedoeld als ze meer talenten hebben dan hun opvolger; bewust als ze in hun vorige gemeente blijven rondstappen en gevoelens van onbehagen voeden.

Motievenvervalsing

Er gaat, zoals vaker bij conflicten, soms motievenvervalsing optreden. Wat is nu écht de oorzaak? Het emotionele doorweeft het zakelijke. Argumenten raken meer en meer onzuiver. 'De krant' krijgt daar nooit echt grip op. Daar komt men niet verder dan de buitenkant van het probleem.

Het kan niet worden ontkend, dat er ook in toenemende mate conflicten zijn in gemeenten binnen kerken of bewegingen van gereformeerde confessie. Dat heeft vaak mede te maken met het feit, dat zaken als individualisering, mondigheid, gebrek aan gemeenschapszin hun (moderne) tol eisen. Soms raken die conflicten de spanningen, die er binnen die kerken als gehéél zijn. De Christelijke Gereformeerde Kerken, de Hervormd Gereformeerde beweging en in toenemende mate ook de Gereformeerde Gemeenten hebben het probleem van liggings-of accentsverschillen, die hier en daar geduchte polarisatie tot gevolg hebben, die met name ook in de gemeenten merkbaar wordt. De Gereformeerde Kerken (vrijg.) hebben in toenemende mate het probleem van groeiende openheid naar andere denominaties en naar de samenleving toe. Al deze spanningen zijn in de gemeenten vroeger of later ook voelbaar, of beginnen daar soms.

Binnen gemeenten van gereformeerde signatuur worden de conflicten dan nogal eens teruggebracht tot 'de waarheid', de zuiverheid van de leer of van het kerkbegrip. En juist hier kan motievenvervalsing toeslaan. Dezer dagen werd ik geconfronteerd met zulk een conflict in een gemeente - niet direct behorende tot de hervormd gereformeerde kring - waarvan wordt gezegd, dat het schort aan goede communicatie tussen predikant en kerkeraad enerzijds en de gemeente anderzijds, terwijl door alles heenstraalt dat de inhoud van de verkondiging (in ieder geval mede) in het geding is. Voor de één is de dominee te zwaar, voor de ander is de groep verontrusten 'vrijzinnig'. En intussen is de predikant de speelbal van de emoties.

Waarheid

In conflictsituaties in gemeenten van gereformeerde signatuur kan 'de waarheid' soms echter een te gemakkelijk wapen zijn. Daarmee kan bijvoorbeeld ook onjuist beleid worden toegedekt. Of botsingen in het persoonlijke vlak (tussen predikanten) worden ertoe herleid.

Liggingsverschillen behoeven bovendien nog niet De Waarheid te raken. Partijen beroepen zich over en weer op De Schrift of op de belijdenis. En toch heet het dat de Waarheid in het geding is.

Het kan zijn, dat een predikant geen aansluiting vindt bij de aard van de bevolking in een gemeente. Hij past er eigenlijk niet. Er is over en weer geen aansluiting. Er ontstaat vervreemding, die zich doorvertalen kan in een conflict. De predikant vat het op als het niet verdragen van 'de waarheid' of - omgekeerd - in de gemeente wordt als achtergrond gezien, dat de dominee 'de waarheid' niet brengt.

Soms speelt een rol, dat de predikant, als kandidaat, geen andere keus had dan die éne gemeente, die hem beriep, na een tijd van wachten op een beroep. Op den duur bleek hij er toch niet helemaal te passen. In sommige gevallen is er na verloop van tijd het conflict. Allerlei argumenten worden aangevoerd voor de verstoorde relatie. En soms wordt het conflict teruggebracht tot 'de waarheid' maar in werkelijkheid kunnen gevoelskwesties of sociologische factoren een rol spelen, die niet helemaal in kaart te brengen zijn. Het 'gaat' gewoon niet.

Beheersing

Het is intussen heel gemakkelijk gezegd als we stellen dat we moeten leren conflicten te beheersen. Er zijn echter wel enkele punten te noemen, die bezinning vragen.

1. Conflicten voltrekken zich meestal binnen een kerkenraad of tussen de kerkenraad en (een deel van) de gemeente. Wanneer zich binnen een gemeente verscheidenheid voordoet - en waar is dat niet het geval? - kan die verscheidenheid leiden tot polarisatie en conflicten.

De kerkenraad moet in zekere zin een afspiegeling zijn van de gemeente. Wanneer een minderheid de dienst uitmaakt móét dat vroeg of laat spanningen oproepen. De vraag is echter of er de bereidheid is om te gaan met wettige verscheidenheid. Ook in hervormd gereformeerde kring is er altijd verscheidenheid in accenten geweest. De acceptatie ervan is echter hier en daar minder geworden. Er zijn in toenemende mate circuits ontstaan, onder predikanten maar ook tussen kerkenraden. In het beroepingswerk blijkt dat. Dat leidt tot uitsluiting van anderen en vereenzijdiging van gemeenten, met alle spanningen, die daarvan het gevolg kunnen zijn.

Hebben we ook in hervormd gereformeerde kring niet nodig nieuwe oefening, hèroefening in het aanvaarden van verscheidenheid binnen de grenzen van het belijden?

2. Ooit zei een predikant bij zijn afscheid tot zijn kerkenraad: 'houd uw kerkenraad één'. Hij bedoelde: geestelijk één. De betreffende kerkenraad was een eenheid, hoewel er ook duidelijk verscheidenheid was. Die kerkenraad is, ook bij predikanten die na hem kwamen, en ook bij wisselingen van de wacht één gebleven.

Om een kerkenraad een geestelijke eenheid te doen zijn is waakzaamheid geboden. Men hoort nogal eens de stelling verdedigen, dat men mensen in de gemeente, die zich kritisch tonen of soms zelfs 'lastpakken' zijn, in de kerkenraad moet opnemen. Dan worden ze wel rustiger en genuanceerder. Soms werkt dat inderdaad zo. Soms werkt dat echter ook averechts. Sommige 'karakters' deugen niet voor een kerkenraad. Sommige karakters deugen - gebiedt de eerlijkheid te zeggen - ook niet voor het predikambt. Een opziener moet 'niet genegen zijn tot toorn' schrijft Paulus aan Titus. En aan Timotheüs schrijft hij, dat een opziener 'bescheiden, geen vechter' moet zijn (1 Tim. 3 : 3). Maar al te vaak wordt een vechtershouding gewettigd op grond van de waarheid. Maar de waarheid wordt betracht in liefde, zegt dezelfde apostel Paulus (Ef. 4 : 15). Verdragende elkaar in liefde (Ef. 4 : 2).

3. Bij conflicten schort het soms aan de rechte communicatie met elkaar. Juist als het om godsdienstige kwesties gaat, komen soms emoties los, die een goede communicatie in de weg staan. Soms kan dit zich zelfs uiten in ongehoord taalgebruik, bij gemis aan beter. Schelden is gebrek aan woorden, zo luidt een gezegde. Welnu, soms ontaarden ook kerkelijke conflicten in toestanden, waarvoor men zich zelfs in de wereld schamen zou. Met een beroep op 'de waarheid'.

Soms moet de vraag worden gesteld hoe het gesteld is met het geestelijk leven, gezien de wijze waarop wordt gecommoniceerd. Dit alles behoeft niets met opleiding te maken te hebben. Wijsheid is meer dan geletterdheid.

Bij een conflict in de kerkenraad is van wezenlijk belang hoe het gesprek geleid wordt. Wanneer het de predikant niet gelukt om de voorzittershamer goed te hanteren of wanneer hijzelf te veel 'partij' in het geding is, mag hij die best eens overdragen aan een meer bevoegde in de kerkenraad. Dat mag tegenwoordig ook. Heel wat conflicten escaleren door gebrek aan goede (gespreks)leiding. In het uiterste geval kan hulp van buitenaf nodig zijn.

4. En tenslotte: nog eens de publiciteit. Wie met het conflict de publiciteit zoekt, zal zelden winst boeken, laat staan geestelijke winst. Namen komen publiek voor het voetlicht met alle persoonlijke beschadigingen vandien. Publiciteit in gemeentelijke conflictsituaties is meestal openbare achterklap. Wat rondom de Amsterdamse Wester gebeurt is een toonbeeld van hoe het niét moet.

Het is daarbij geen sinecure om redacteur geestelijk leven van een krant te zijn. Want om conflictnieuws in de gemeenten te laten liggen gaat in tegen de drang om nieuws breder publiek te maken. Maar ook in christelijke journalistiek is meesterschap gelegen in beperking en in onderscheiding.

De krant kan er toe bijdragen dat de zaak des Heeren wordt geschaad. Conflictbeheersing vraagt echter om beheersing wat betreft de publiciteit.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 augustus 1997

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Conflicten en conflictbeheersing in de gemeente

Bekijk de hele uitgave van donderdag 21 augustus 1997

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's