Kerk op Java: groeiende minderheid

3. Indische heiligdommen

Boeddhisme. Op Java is er niet alleen de islam. Hier staat juist ook de Borobudur, het grootste boeddhistische heiligdom ter wereld, gelegen ten noordwesten van Yogya. Die stond natuurlijk ook op het Indonesische program. Het is een terrasvormige piramide, een heilige berg. Vroeger trokken daar boeddhistische monniken uit achter-Azië heen als pelgrims, nu wemelt het van de toeristen. Naar boven klimmend zie je allerlei oude verhalen uitgebeeld: hoe de gelukkige prins in aanraking kwam met ouderdom, ziekte en dood, hoe hij toen het paleis met vrouw en kind achterliet, op zoek naar de oorzaak van het lijden, hoe hij onder een boom 'verlicht' werd: de oorzaak van alle lijden is ons zelfzuchtig begeren, en hoe je dat lijden te boven komt: door het achtvoudige pad, door onthechting, door meditatie. En zo kom je dan - boven op de berg - in het nirwana. Deze Borobudur is in 900 na Christus gebouwd, maar raakte na de komst van de islam in verval. In de koloniale tijd werd het heiligdom weer ontdekt en hersteld. Onder Soekarno werd de Borobudur opnieuw gerestaureerd. Dat veroorzaakte wel een islamitische beeldenstorm, maar intussen is de Borobudur de trots van het land.

Hindoeïsme. En dan is er ten noord-oosten van Yogya ook de Prambanan, een hindoeïstisch heiligdom uit de 9e eeuw: vele spitse tempeltorens voor vele goden, m.n. de bekende drie goden Brahma, Vishnu en Sjiwa. Ook dit heiligdom is na de komst van de islam tot ruïne vervallen, maar wordt nu weer helemaal uit de brokstukken gerestaureerd, tempel voor tempel. En ook hier de toeristen. Zowel het hindoeïsme (met zijn vele goden) als het boeddhisme (godsdienst-zonder-god) stammen uit het oude India van ver voor Christus. Zij deden hier dus hun intree ver na Christus, maar voor de islam. Het ene vorstendom koos voor het hindoeïsme, het andere voor het boeddhisme.

Op Oost-Java nam het vorstendom Majapahit elementen uit beide religies over. Majapahit omvatte in de 13e en 14e eeuw al bijna het hele huidige Indonesië. Maar wat men van India overnam, niet het kastenstelsel. Toen in de 15e eeuw de islam kwam, vluchtte de hindoe-Javaanse adel weg naar Bali: dat is daar nu beroemd om. De keus voor de islam was een afzetten tegen de feodale vorsten. De islam predikt een grotere maatschappelijke gelijkheid.

Maar intussen onderging de islam in Java wel de invloed van die Indische religies: de islam is hier niet zo wettisch, niet zo fanatiek, meer mystiek. Over 'verinheemsing' gesproken... En Soekarno greep er in 1945 bewust op terug: denk aan de Garuda, de mythologische arend van Majapahit, symbool van de Indonesische luchtvaart. Hoe 'heidens' deze oude cultuur ook in islam-ogen moet zijn, Indonesië is er kennelijk trots op.

Theater. Bij de Prambanan is een openluchttheater, waar verhalen uit de Ramayana dansend worden uitgebeeld, begeleid door een gamelanorkest. De Ramayana is een geliefd Oudindisch heldendicht over de zwerftochten van ene prins Rama (verschijning van Vishnu). Wij zagen de tweede episode: hoe zijn vrouw Sita werd geroofd door een reus, hoe zij elkaar door alles heen trouw bleven en hoe ze met hulp van een apenkoning elkaar terugkregen.

De Indische apen werden rond 900 waarschijnlijk geïntroduceerd via het (reeds bestaande) wayang-spel. Toen de islam kwam, die de uitbeelding van menselijke figuren verbood, werden de leren poppen gestyleerd en kwamen er gewoon verhalen van Mohammed bij... Het wayang-theater is tot vandaag een populair volksvermaak. Wij bezochten ook een werkplaats waar deze typische Javaanse wayangpoppen op artistieke wijze worden gemaakt.

Uit de rituele dansen op de reliëfs van de Borobudur zijn de huidige Javaanse dansen ontwikkeld: maar puriteinser door de invloed van de islam... We bezochten bij een desa zelfs een soort dansschool van de oude heer Bagong, een christen, die de oude gefixeerde dansvormen na de revolutie van 1945 doorbrak...

Klooster. Maar wat is er nu van die oude religies zelf nog over? Weinig. Er was bij de Borobudur nog wel een (nieuw) boeddhistisch klooster te zien, waar wij een bedachtzame monnik ontmoetten met kaal hoofd en in oranje pij. Wat is het wezen van het boeddhisme? 'To clean your spirit.' Collega Visser getuigde dat hij daarvoor Christus nodig had. De monnik vond dat ook wel goed... Valt het boeddhisme (immers zonder goden) nu ook onder de Pantacila? De eerste zuil is toch: geloof in de al-éne God? ! Toch wel: boeddhisme is ook transcendent...

4. Naar het Kraton

Paleis. Maar tussen beide oude Indische heiligdommen is dan de sultansstad Yogyakarta gebouwd rond het paleis van de sultan. Wij bezochten zijn paleis. De sultan zelf was op reis. Een oude Javaan, die nog Nederlands sprak, omdat hij voor de oorlog op de mulo had gezeten, gidste ons op humoristische wijze door de gebouwen. Het Kraton is gebouwd in 1756. De sultan mocht - na een conflict met de VOC en onder die VOC - niet over heel Java regeren, maar onder de VOC over half Java. Vanuit dit paleis begon de Javaoorlog (1825-1830), o.l.v. Diepo Negoro, tegen de Nederlanders. Er is een aparte zaal gewijd aan het leven van de 9e sultan, Leids studievriend van... Juliana, maar in 1945 solidair met Soekamo. Sindsdien behield de sultan een aparte positie. 'Van Yo­ gya begon de victorie.' Hier werden Soekarno en Hatta (die bij de politieke acties gevangen genomen waren) weer bevrijd. Een monument bij het oude Nederlandse fort en de gouverneurskerk, herinnert eraan. De sultan beschermde alle bestaande godsdiensten. Dat deed Soekarno ook. Hij gaf dus ook de kerk godsdienstvrijheid. Zijn Pantacila (vijf zuilen) heeft als eerste zuil: geloof in de al-ene God, waaronder niet alleen de islam maar ook het christendom viel. De jonge kerk stond in 1945 ook achter Soekarno: de christenen wilden solidair zijn met het eigen volk, maar geen breuk met de Nederlandse kerken.

5. Een zondag in Yogya

Op zoek naar een tweede dienst wandelde ik naar de grote kerk tegenover de universiteit: de Gondokusaman-kerk. Een kerk van de Gereja Kristen Java, de GKJ. Hier troffen collega Stelwagen en ik een vollopende dienst aan, die een indmkwekkende avondmaalsdienst werd. Al hadden we ditmaal geen vertaler, het prachtige zingen van bekende melodieën en het lezen van het avondmaalsformulier, het eerbiedige gebed, de gedreven prediking over Johannes en Jezus deden ons toch iets smaken van de gemeenschap der heiligen. Zo heb ik in mijn jeugd de gereformeerde kerk nog meegemaakt. Midden-Java was inderdaad het zendingsgebied van deze kerken. Deze gemeente dateert van 1913, dit eerste kerkgebouw dateert van 1925, en viel eerst nog onder de kerkenraad van... Amsterdam. 'Het leeft in Yogya', rapporteerde de zending destijds verheugd. U kunt dat nalezen in een boek van Algra. De dienst die wij meemaakten was de vijfde op die zondag, terwijl mensen maar één keer gaan. Kerkbouw is altijd een probleem en daarom worden kerkgebouwen hier intensief gebruikt. 's Morgens is er een dienst in de oude Javaanse taal, met gamelanmuziek en al, maar jongeren, m.n. studenten, zoeken die contextualisatie blijkbaar niet zo: zij gaan liever naar een dienst in het Indonesische met 'Westerse' melodieën. U moet weten: toen Indonesië onafhankelijk werd is toch niet het Javaans, maar de Maleise handelstaal als officiële eenheidstaal voor het hele eilandenrijk ingevoerd: de 'behasa Indonesia'. Java werd toen ook tweetalig. De Javaanse kerk dus ook.

's Morgens hadden enkelen van ons buiten Yogya een Javaanse dorpsdienst van de GKJ bezocht: en schuurkerkje tussen wat rijstvelden. De dominee ontving ons in de consistorie. Wat is dit voor een gemeente? De Heidelberger is nog in ere, zei hij, maar nu aangepast aan de Javaanse context. De secularisatie vanuit het Westen drong zelfs hier in de desa door: Discotheek en supermarkt. Toen ging de dominee weg: Hij moest elders voorgaan in een trouwdienst. Dominees bedienen hier vaak meerdere gemeenten. Een ouderling ging dus voor. Er waren zo'n 25 kerkgangers, veelal vrouwen, enkele kinderen. Jongeren verstaan het Javaans niet goed meer... De preek ging over Galaten 6 : 2b: Draagt elkanders lasten'. Wij misten er nogal wat van in de preek. Bedenk wel, dat de gemeenten in de Nederlandse tijd niet geleerd hebben te geven: zending en overheid betaalden alles. Men moest het kerkje nu zelf herstellen. Mij trof de aanspraak van God als 'Allah Pappa': dezelfde God als bij de islam, maar dan Vader in Jezus Christus. Na de dienst gingen we voor de preekstoel samen op de foto. Terug in Yogya vertelden de andere collega's van de avondmaalsdienst die ze hadden beleefd in de Chinese kerk.

6. Toerusting

In Yogya staat ook het synodegebouw van de GKJ, waar ook een toerusting gevestigd is van GKJ en GKI (Chinese kerk) samen. Men doet aan kadervorming voor een bewustmaking van de 300 gemeenten in stad en platteland. Ze hadden een uitgewerkt jarenplan en lichtten dat toe. In een moslimland moeten christenen als schapen tussen de wolven verkeren, zei de staf. De christelijke scholen en ziekenhuizen kunnen moeilijk met de islam concurreren. Ook bij de overheid verdringen moslims de christenen steeds meer.

Overigens: ook de islam doet aan vorming. Wij bezochten een zgn. pesantren, een koranschool, en spraken - schoenen uit, zittend op de grond - met de leider en twee gesluierde meisjes, studenten aan de universiteit. Tegen de wereldse invloed (b.v. seks voor het huwelijk) wil de godsdienst hen beschermen. Of zij ook christen-jongeren kenden? Ja, van hun zingen. Toen zij: of er in Nederland ook zoiets was? Ja, zeiden sommigen, een 'Evangelische Hogeschool'. Ook meisjes van mijn gemeente zitten daar op. Prima!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen