Leiding geven aan een liberale kerk

In de jaren direct na mijn studie nam ik in Rotterdam deel aan een hervormd gereformeerde (zogeheten) 'intellectuelenkring'. Ze stond onder leiding van wijlen ds. R. Bartlema te Ridderkerk. Ik hield er een keer een inleiding over de kerkelijke tucht en had naar mijn mening aardig op een rij staan wat er toch op z'n minst moest gebeuren om de Hervormde Kerk weer een voluit gereformeerde kerk te doen zijn. Waarop ds. Bartlema aan het doorvragen ging: en dan, en dan...?

Hoe moet dat, tucht oefenen in een kerk, waarin al zo lang zoveel vrijheid is? Te denken valt aan Wilhelmus a Brakel, die in zijn dagen al tot de uitspraak kwam, dat hij zijn Rotterdamse gemeente niet meer als gemeente van Christus kon aanspreken, omdat het leven in de gemeente zo ver verwijderd was van Gods Woord. Als zodanig valt het verleden van de kerk ook niet te idealiseren. Elke tijd heeft zijn eigen zonden. Mensen gingen soms ten tijde van de hoogeroemde oudvaders direct van de kerk naar de kermis. En waarom was zo spoedig na de Reformatie al een Nadere Reformatie nodig?

Ook ten tijde van vader Brakel was de kerk ingezonken en ontspoord. Vandaar dat bij hem de tuchtoefening van het Woord in de prediking voorop ging. Voor het nemen van concrete maatregelen gold zo vaak, gemeentelijk en kerkelijk, dat men niet wist waar dan te beginnen en waar te eindigen.

Telkens weer zijn nieuwe kerken gevormd, die om zo te zeggen 'zuiver' begonnen zijn of althans een pretentie van zuiverheid hadden, al zal altijd erkend zijn, dat de kerk kerk in gebrokenheid is. Maar nadat het eerste vuur was gedoofd, sloeg vroeger of later ook het verval toe. En ook dan werd het moeilijker consequent tucht te oefenen en de zuiverheid te bewaren.

Liberaal

Intussen is de Hervormde Kerk al zolang in haar beleid een 'liberale' kerk. We schreven erover in het nummer van 4 september. Elders in dit nummer staat een reactie daarop van de PKV-Groningen/ Drenthe. Liberaal moet letterlijk worden genomen, zegt het breed moderamen van de PKV: 'onbevooroordeeld en ruimhartig, ook ten aanzien van de hervormd gereformeerde gemeenten in onze provincie'. Deze betekenis mag op zich juist zijn, Van Dale voegt er echter, tot in de laatste editie, als betekenis aan toe: 'op kerkelijk gebied niet-orthodox' en geeft dan als synoniem 'vrijzinnig'. In engelstalige landen heten vrijzinnigen inderdaad 'liberals'. Zó valt de visie van genoemde PKV inderdaad niet te interpreteren. Maar vanuit gereformeerde visie kan er voor liberaal beleid toch geen andere interpretatie zijn dan 'niet-orthodox'.

De Hervormde Kerk is, hóé men ook de grondslag van de hervormde kerkorde ('gemeenschap met de belijdenis der vaderen') wil interpreteren), in haar beleid een liberale kerk: ruimhartig, pluriform (veelvormig), om niet te zeggen pluraal, dat wil zeggen met een verregaande principiële tolerantie. Want zo wordt het woord 'gemeenschap' nu eenmaal geïnterpreteerd. En dat nu is het, waar iemand, die in hart en nieren gereformeerd is of wil zijn, op spanning komt met praktisch kerkelijk liberaal beleid. Ook het gereformeerde wordt toegestaan, als de kerk als geheel maar niet gereformeerd behoeft te zijn. Vorige week kwam dat in een dubbelinterview tussen de hervormde secretaris-generaal en ondergetekende in Woord en Dienst ter sprake. Het gaat hier om een bepaald verstaan van 'de waarheid', zei eerstgenoemde.

Ooit zei mij in een publieke discussie een theoloog in de Nederlandse Hervormde Kerk: jullie (hervormde gereformeerden) doen alsof de kerk zich in 1951 gebonden heeft aan de gereformeerde belijdenis. De uitdrukking in artikel X van de kerkorde 'in gemeenschap met de belijdenis' wordt dan geïnterpreteerd als 'in overeenstemming met de belijdenis'. Maar zo heeft de synode het in 1951 niet bedoeld. En inderdaad, hervormde gereformeerden stemden in 1951, het goede in het woord gemeenschap ten spijt (Hand. 2), tégen artikel X en bleven toch het goed recht der belijdenis in de kerkelijke praktijk benadrukken. Want de gereformeerde belijdenissen zijn de oude papieren, waarop de Hervormde Kerk is gefundeerd. 'Back to the roots', terug tot de wortels. Daarom stelde ik in het Woord en Dienst-verhaal dat wie de kerk aan haar belijdenis binden wil minder ruimte kan geven, minder 'ruimhartig' kan zijn, dan wie met de formulering in artikel X een ruime, pluriforme kerk bedoelt. Er zijn grenzen. Een gereformeerde kerk heeft haar confessionele grenzen.

Priesterlijk

De Hervormde Kerk is, als gezegd, in feite een plurale kerk, haar grondslag ten spijt. De beoogde verenigde kerk zal eveneens pluraal zijn, nog pluraler zelfs. Ook (hervormde) gereformeerden mogen er een plek in hebben. In de voorliggende ordinanties bij de kerkorde wordt dan ook grote ruimte gegarandeerd voor eigen invulling van beleid per gemeente. Zo ver reikt de liberaliteit wel. Geen dwang op de gemeenten. Maar als pluraliteit kerkelijk uitgangspunt wordt, wanneer liberaliteit tot principe wordt, wordt de presbyteriaal-synodale structuur ondergraven. Waarom zou de kerk zich nog druk maken over een 'grondslag als ze in feite bedoelt pluraal en liberaal te zijn? ! De presbyter, de ouderling zit echter op de leer. Dat heeft consequenties, in gereformeerde visie althans, voor de ambtelijke vergaderingen. De Schrift is regel voor geloof en leven, de belijdenis is spreekregel voor de kerk.

Dit gezegd hebbende kom ik terug op wat in het begin is gezegd. De kerk kan zo vervallen zijn, zo weggegroeid zijn van haar wortels, dat er nog maar één middel is tot herstel: werp het Woord er maar in (Kohlbrugge). Dat is de reden geweest, waarom gereformeerden in de vorige eeuwen, het verval der kerk ten spijt, in de kerk zijn gebleven om haar, onder beding van de zegen des Heeren, terug te brengen tot haar eigen belijdenis. En dat is uiteindelijk ook de reden, waarom het priesterlijke element in de tucht - het trekken tot de dienst des Heeren - aan het juridische vooraf gaat. Is dat niet de praktijk in elke hervormd-gereformeerde gemeente, waar in feite de hele Hervormde (volks)Kerk in is terug te vinden?

Leiding

Gereformeerden in de kerk kunnen echter nooit principieel bewilligen in liberaal beleid, zeker niet als liberaal niet-orthodox betekent. Waarbij dient te worden aangetekend, dat orthodox niet betekent louter leerstellig-rechtzinnig. Orthodoxie gaat gepaard met het rechte kennen, het bevinden van Gods waarheid.

Dat stelt ook voor principiële vragen als het gaat om leiding geven aan de kerk. In Woord en Dienst werd gesteld, dat het hervormd moderamen van oordeel is, dat hervormd gereformeerden als het om beleid in de kerk gaat ondervertegenwoordigd zijn, deels door verkeerd beleid in deze van de kerk zelf, deels door eigen schuld. Er zou, wat die eigen schuld betreft, vrees zijn om midden in de kerk te gaan staan.

Het valt niet te ontkennen, dat daarin soms een kern van waarheid zit. Anderzijds moet worden bedacht, dat hervormd gereformeerden slechts in een minderheidspositie mogen meedoen in kerkelijke organen. Durft de kerk het aan om ook eens een meerderheid van hervormde gereformeerden beleidsbepalend in te schakelen?

In dit laatste geval wordt het voor hervormde gereformeerden pas echt spannend. Dan wordt de vraag van ds. R. Bartlema actueel: en dan, en dan...?

In dat verband noemde ik het gevleugelde woord van dr. Ph. J. Hoedemaker, uitgesproken aan het eind van de vorige eeuw in het kerkelijk geding van de hervormden met de dolerenden: mogen we bewaard worden voor een orthodoxe, een rechtzinnige synode. God beware er ons voor, zei hij zelfs. Zo'n uitspraak kan licht misverstand wekken. Wie zou niet verlangen naar een echt gereformeerde synode: een synode, die, in belijden en beleid, terugkeert naar haar reformatorische bronnen? Maar hoe zou door een rechtzinnige synode leiding gegeven worden aan een dan nochtans zwaar verdeelde kerk? Hoe zouden 'we' met die plurale kerk in beleid omgaan? Zouden waarheid, liefde en geduld samengaan? Ik laat nog in het midden de verdeeldheid van gereformeerde belijders in en buiten de Hervormde Kerk zelve. Maar dan nog, het zou dan moeten gaan om spreken en handelen vanuit 'Schrift en belijdenis'. Zou de hele kerk dat gedogen, zoals nu 'liberaal beleid' moet worden geduld, soms met grote gewetenspijn?

Concreet

Het is in zekere zin altijd nog eenvoudig om deel uit te maken van organen, waar 'we' 'onze' stem mogen laten horen - al zijn er ook organen der kerk, waarvan we als hervormde gereformeerden de noodzaak betwisten - dan om gereformeerd beleid te maken in een zwaar verdeelde kerk. Laat ik het concreet maken: kan een predikant, die gereformeerd is naar Schrift en belijdenis en dat ook in het beleid der kerk tot uitdrukking wil brengen, synodepreses zijn? Zulks is van tijd tot tijd het geval geweest in de Hervormde Kerk. Dat had soms ook merkbare gevolgen. Maar dat kon alleen wanneer de preses van tijd tot tijd de voorzittershamer overdroeg aan de assessor en zelf achter het spreekgestoelte plaats nam om zijn geweten te ontlasten en zijn eigen visie te vertolken. Mede leiding geven aan een plurale, liberale kerk vanuit gereformeerde visie is geen sinecure. In meerderheidspositie leiding geven is zeker ook geen sinecure. Anderzijds dient te worden bedacht dat de (echt) rechtzinnige synode, waarover Hoedemaker sprak, slechts opbloeien zou vanuit een kerk, die zelf innerlijk verandert. De kerk zelf zou er anders uitzien.

Hervormde gereformeerden willen niet alleen de waarheid verdedigen, maar ook verbreiden. Als dat gezegend wordt, behoeven we niet te schrikken. Zou ook hier niet geleden, dat de Heilige Geest in die ure leren zal hoe we, ook kerkelijk, hebben te spreken?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen