Boekbespreking

Dit boek, zo schrijft Tomson op de eerste bladzijde, richt zich tot lezers die serieus willen ingaan op twee inzichten in het Nieuwe Testament, namelijk dat het tekenen vertoont van anti-judaïsme of jodenhaat en dat het alleen begrepen kan worden vanuit het toenmalige jodendom.

Vanuit deze twee vooronderstellingen onderzoekt de schrijver de verschillende tradities in het Nieuwe Testament. Na een uitvoerige uiteenzetting over het jodendom in de grieks-romeinse wereld en het joodse godsdienstige leven, komt in hoofdstuk 3 weg en werk van Jezus aan de orde in het kader van het jodendom. Daarna volgt een bespreking van het getuigenis van Paulus, zijn evangelie voor de niet-joden op basis van zijn loyaliteit aan de Thora en het volk Israël. Vervolgens komen Lucas, Marcus, Mattheüs, Johannes en de andere geschriften ter sprake.

De schrijver kiest voor een historische benadering, waarbij de geschriften van het N.T. gezien worden als producten van een bepaald gemeentelijk milieu. Ten aanzien van de vroeg-christelijke houding tegenover de joden constateert Tomson tal van schakeringen, die pas inzichtelijk worden als we oog hebben voor de verschillende lagen die onder de eindversie van de evangeliën liggen. Zo komen Paulus en Lucas enerzijds tegenover Mattheüs en Johannes anderzijds te staan. Vooral het Johannes-evangelie maar ook de eindtekst van Marcus en Mattheüs vertonen anti-joodse tendensen.

Dat roept de vraag op, hoe we hebben om te gaan met het nieuwtestamentisch anti-judaïsme. De schrijver wijst op de benadering van de Thora door de rabbijnen als een voorbeeld voor een christelijk omgaan met het Nieuwe Testament. Hij bepleit een historisch onderscheidend lezen, waarbij we schiftend te werk gaan omdat het Nieuwe Testament een 'onontwarbaar mengsel is van grootheid en falen' (blz. 373).

Ik heb dit boek met gemengde gevoelens gelezen. Vooreerst valt er veel uit te leren ten aanzien van de joodse achtergronden van het Nieuwe Testament. We kunnen Jezus' prediking niet verstaan zonder het jodendom. In de tweede plaats trof me de verrassende wijze waarop Paulus en Lucas aan de orde komen.

In de derde plaats dwingt Tomson je om je goed rekenschap te geven van het gevaar van anti-judaïsme dat een verwoestend spoor getrokken heeft door de geschiedenis. Maar al te vaak heeft een wetende kerk zich superieur geacht aan de blinde synagoge. Terwille van het gesprek met de oudste broeder in Gods verbond zullen we hier voortdurend op onze hoede moeten zijn. Hoe lezen we en hoe interpreteren we? Wat zijn er niet een verschrikkelijke gevolgtrekkingen gemaakt uit de felle polemieken in Johannes 8, bv. tussen Jezus en de joden en uit de weergave van de lijdensgeschiedenis?

Maar betekent dat nu dat we binnen het Nieuwe Testament moeten gaan schiften tussen acceptabele en onacceptabele, want anti-joodse elementen? Ga je je zo niet als rechter over de Schrift opwerpen? En komt het bijbels getuigenis op deze wijze niet aan de ketting te liggen van een historische reconstructie?

Gaat het in Johannes en in Mattheüs niet om een intern-joodse discussie? En liggen de kritische woorden van Jezus aan het adres van Israels leiders niet in het verlengde van de profetische kritiek van het Oude Testament? Dat de botsing tussen Jezus en de joodse leiders in de interpretatie van theologen en predikers vaak uitgelegd is als jodenhaat, kan m.i. niet op rekening van de evangelisten gezet worden, maar is de schuld van christenen. Want wij gaan de fout in als we aan de profetische kritiek van Christus recht zouden ontlenen onszelf als rechters over de joden op te werpen en daarbij vergeten dat we in de spiegel van deze kritiek zelf onder kritiek komen te staan.

Moeite heb ik met de historische interpretatie waarbij de evangeliën toch tot product van de gemeente gemaakt worden. En waarbij er een afstand gecreëerd wordt tussen de historische Jezus en de Christusbelijdenis van de gemeente. Is de christelijke belijdenis van de opstanding der doden alleen maar een voortzetting van Jezus' eigen geloof? Komt het zelfgetuigenis van Jezus tot zijn recht als Jezus zo exclusief gebonden wordt aan het joodse milieu als vrome Thoraleraar? Ook kan ik moeilijk uit de voeten met de uitweg die de auteur zoekt door zijn historische benadering waarbij de Schrift een bundel elkaar weersprekende visies wordt, aan te vullen met een liturgisch lezen als de plaats waar de eenheid van de canon ontstaat.

Dat lijkt me op gespannen voet te staan met een reformatorisch verstaan van Schift en canon. En wat Paulus betreft, gaat het in Romeinen 9-11 om twee open gemeenschappen of om Gods ene volk uit Israël en de gojim?

Zo zijn er fundamentele vragen te stellen bij dit boek. Maar ook als we op beslissende punten andere wegen gaan dan Tomson, is bestudering van deze knappe studie geen verloren tijd. Het prikkelt je en het daagt je uit om grondig te doordenken wat het betekent dat het heil uit de joden is en dat Jezus de Koning van Israël is!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen