Om een verantwoorde vertaling

Criteria

De supervisoren mogen de vertaalproeven beoordelen op allerlei facetten, o.a. op consistentie en de geschiktheid voor hun eigen achterban. Van die mogelijkheid heb ik volop gebruik gemaakt. Het is mij niet toegestaan uit de voorgelegde teksten te citeren. Ook is dat niet zinvol, omdat de vertaalkoppels op grond van de opmerkingen hun vertaling kunnen bijstellen.

Ik wil me nu beperken tot zaken die op voorlichtingsbijeenkomsten meegedeeld zijn. Daarbij richt ik mij op de zes punten die zojuist genoemd zijn: de criteria waaraan een vertaling moet voldoen wil deze voor onze kring acceptabel zijn.

1. De weergave van de Godsnaam. Het Tetragrammaton wordt weergegeven met het woord HEER, geschreven met vier hoofdletters. Hierop is van diverse kanten veel kritiek geleverd, maar voorlopig heeft men toch hiervoor gekozen. Men acht de uitgang 'e' in het woord HERE of HEERE te ouderwets. De uitdrukking El Shaddai wordt weergegeven met: 'de Ontzagwekkende' i.p.v. 'de Almachtige'. Volgend jaar zullen deze keuzes opnieuw bezien worden.

2. Er is veel discussie geweest over de vraag of persoonlijke voornaamwoorden die op God betrekking hebben, met een hoofdletter geschreven worden. De oorspronkelijke visie was om dat niet te doen. Daarna heeft men gesuggereerd dat dit wel zou gebeuren, maar in alle proefteksten worden de kleine letters gebruikt. Ook dit punt kan in de komende tijd nog veranderd worden, afhankelijk van de reacties als in de loop van dit jaar enige proefteksten gepubliceerd worden.

3. De NBV is minder concordant dan de SV. Er is meer gelet op het verband waarin woorden functioneren. De literaire kenmerken van grote teksteenheden zijn medebepalend voor de vertaling van de afzonderlijke verzen. Theologisch belangrijke begrippen worden niet altijd identiek vertaald.

4. De NBV maakt onderscheid tussen taalkenmerken en tekstkenmerken. De taalkenmerken behoren tot het Hebreeuws of Grieks, maar behoren niet wezenlijk tot de boodschap. De eigenlijke boodschap is een tekstkenmerk. Door dit onderscheid heeft men de vrijheid Hebreeuwse en Griekse uitdrukkingen weer te geven met geheel andere woorden in het Nederlands, omdat alleen de eigenlijke tekstkenmerken overgedragen behoeven te worden. Er ligt veel meer nadruk op de ontvangende taal, het Nederlands, dan bij de SV het geval is.

5. Er zijn geen bepaalde geloofsuitgangspunten vereist voor de vertalers. De nadruk ligt meer op het ambachtelijke werk van vertalen dan op de geloofsbeleving. Sommigen hebben wel, anderen geen affiniteit met onze geloofsovertuiging. Diverse medewerkers hebben een van ons afwijkende Schriftvisie.

Er zijn nog maar weinig teksten vrijgegeven met dogmatisch gevoelige teksten. Op een voorlichtingsbijeenkomst hebben enige collega's gehoord dat in Gen. 12:3 niet meer sprake is, dat in Abraham alle geslachten der aarde gezegend worden, maar dat de volken elkaar of zichzelf zegenen. De GNB heeft hier: Alle volken op aarde zullen elkaar toewensen gezegend te zijn als jij'. Hiermee is een pijler onder de heilshistorische benadering van de Schrift weggeslagen. Op grond van tal van exegetische argumenten kies ik hier bewust voor de weergave van SV of NV. De proefvertaling van Genesis heb ik echter nog niet onder ogen gehad en wijzigingen zijn dus nog mogelijk.

6. Hoe zit het met de afstand tot de SV? De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die afstand vrij groot is. Dit komt, omdat de vertalers uitgaan van de wetenschappelijke ontwikkelingen in de laatste eeuwen en wij een tekst hebben uit 1637. Dit komt ook, omdat de vertalers niet gehouden zijn enigszins aan te sluiten bij bestaande vertalingen. Ze zijn geheel vrij om een eigen vertaling te leveren. Die vrijheid heeft zeker bepaalde voordelen, maar het betekent wel dat de vertaling op tal van punten afwijkt van de SV, en ook van de NV. Dit is ook het geval waar het inhoudelijk niet strikt nodig is.

Als we SV en NV aan de ene kant zetten en GNB aan de andere kant, neigen de proefvertalingen naar de kant van de GNB wat de gevoelswaarde van woorden betreft.

Twijfels

Op grond van deze zes criteria heb ik ernstige twijfels of de NBV voor ons een aanvaardbaar alternatief is. Als de Bijbel voor het eerst vertaald zou worden, zou ik er tot op zekere hoogte enthousiast over zijn: een toegankelijke vertaling die wetenschappelijk verantwoord is.

Maar de praktijk is dat wij gewend zijn aan andere vertalingen, in ons geval vooral de SV. Het is onze gewoonte te preken over een enkele tekst en daarbij de betekenis goed uit te diepen. Wij kennen bijbelkringen waarop gemeenteleden zo nauwkeurig mogelijk willen weten wat er staat.

De genoemde kritiek heb ik meermalen kenbaar gemaakt aan de begeleidingscommissie en het is afwachten op hoeveel punten men ons tegemoet komt. Op bepaalde onderdelen is dat reeds gebeurd, maar als het over deze hoofdlijnen gaat, is alles nog onzeker.

Het is denkbaar dat er voor onze kring een eigen editie komt met aanpassingen in de schrijfwijze van de namen van God en met het bijbehorende hoofdletter gebruik, maar ten aanzien van de overige vier punten blijven de problemen bestaan. Bij de dogmatisch gevoelige teksten, die anders vertaald worden dan wij wenselijk achten, is het denkbaar dat het door ons gewenste alternatief in voetnoten vermeld wordt. Het is ook denkbaar dat door voorlichting in eigen kring de drempel voor de NBV kleiner wordt.

In ieder geval is van weerskanten veel moeite nodig om een brug te slaan. Wanneer aUes blijft zoals de stand van zaken nu is, dan kunnen we stellen dat het grootste deel van onze gemeenten deze NBV niet zal accepteren als opvolger van

de SV. Er is nog een te grote kloof tussen de uitgesproken en veronderstelde wensen ten aanzien van een nieuwe bijbelvertaling enerzijds en de NBV anderzijds. Dit is een pijnlijke constatering omdat reeds eerder aangegeven werd dat een hedendaagse bijbelvertaling voor ons van het grootste belang is.

Een eigen vertaling?

De SV is dringend aan vervanging toe. Bestaande alternatieven voldoen niet of niet helemaal en de kans dat NBV aanvaard zal worden is op het ogenblik gering. Wat dan?

Tot nu toe hebben we afgewacht wat aangeboden werd en dat bekritiseerd. De NV is ondeugdelijk bevonden. De nieuwe psalmberijming kreeg hetzelfde lot. De GBS heeft brochures laten verschijnen over 'Groot nieuws voor u' en 'Het Boek'. Het valt te verwachten dat vanuit deze hoek de NBV grondig bestreden zal worden.

Dan rest ons slechts één alternatief, en dat is: zelf een vertaling maken. Gezien de wens tot aansluiting bij de SV zou ik deze willen noemen de Herziene Statenvertaling (HSV).

In het buitenland zijn soortgelijke vertalingen gekomen, een herziening van de King James-vertaling en van de lutherse vertaling.

Voor-en nadelen

Zo'n alternatief heeft voor-en nadelen. Er kan recht gedaan worden aan de zes genoemde criteria die in de enquêtes en gesprekken met collega's aangevoerd zijn. Vooral de aansluiting bij de door de SV gestempelde geloofsbeleving en het bijbehorende taalgebruik zijn van belang.

Wanneer wij blijven afwachten op dat wat van buitenaf aangeleverd wordt, zal er altijd kritiek te leveren zijn, zeker in dogmatisch opzicht. Hoe langer we wachten, des te groter zal de kloof worden met de eigentijdse taal. Door een HSV kuimen kanselbijbel, huisbijbel en evangelisatiebijbel weer een eenheid vormen.

De mogelijkheid dat de SV in de kerk gehandhaafd wordt en de NBV voor privégebruik aangeraden kan worden, lijkt mij een slechte keuze. Dan vervreemden mensen immers nog meer van het taalgebruik in de kerk dan nu al het geval is. Juist de eenheid in bijbelgebruik op allerlei terreinen is essentieel.

Is zo'n HSV wel haalbaar? Getalsmatig is onze achterban groot genoeg. De Gereformeerde Gezindte en de evangelische beweging (waar ook de wens leeft naar een meer letterlijke vertaling) tellen zo'n half miljoen intensieve bijbelgebruikers. Ook als een deel van deze kring niet meedoet (ter rechter-en ter linkerzijde? ) blijft er een afzetgebied dat groot genoeg is voor een financieel rendabel project.

Een HSV lijkt meer werk dan het is. Het gaat dan niet om een geheel nieuwe vertaling, met nieuwe vertaalprincipes, want dat kost, zoals het NBV-project laat zien, ongelooflijk veel tijd en geld. Wanneer een paar mensen twee jaar vrijgesteld worden voor een HSV, moet deze taak menselijkerwijs gesproken gereed kunnen zijn. Er zijn immers tal van andere ver­ talingen waarvan gebruik gemaakt kan worden.

Toch bepleit ik niet slechts een taalkundige herziening, maar ook een verbetering van de reeds eerder genoemde honderden teksten die inhoudelijk niet goed vertaald zijn. Ook in dit opzicht hoeft er geen nieuw exegetisch werk verricht te worden, maar kan bijvoorbeeld gebruik gemaakt worden van The New International Version.

U moet het bovenstaande niet opvatten als een warm pleidooi voor een HSV. Want hoe we het ook bekijken, een HSV is natuurlijk niet ideaal, maar heeft ook grote nadelen. We isoleren ons van de kerken waarin op grote schaal gebruik gemaakt zal worden van de NBV. Hoe meer bijbelvertalingen, des te eerder zullen deze gebruikt worden als sjibboleths om de graad van rechtzinnigheid af te meten tussen gemaanten onderling. Ook is het de vraag of de intern verdeelde gereformeerde gezindte wel in staat is zo'n gemeenschappelijk project te ondernemen. Tevens zullen velen zo'n HSV als een compromis beschouwen dat slechts voor beperkte tijd zal kuimen functioneren.

Op grond van deze nadelen ben ik beslist geen groot voorstander van de HSV. Het is op dit moment nog te vroeg om al afscheid te nemen van de NBV, want er kunnen nog verbeteringen aangebracht worden. Daarom blijf ik nog supervisor bij de NBV en alleen als dat zinloos is geworden komt voor mij een HSV echt in zicht.

Keuze

Waarom dan toch deze alternatieven geschetst? Er moet iets gebeuren. We moeten een beslissing nemen hoe we verder gaan. Voor mij persoonlijk wordt het steeds duidelijker dat de SV aan vervanging toe is. Persoonlijk heb ik hier niet veel behoefte aan, maar lettend op de situatie van gemeenteleden doe ik deze uitspraak.

Dan zullen we een keuze moeten maken: gaan we zelf aan het werk met een HSV? Of kiezen we voor de NBV? Beide keuzes bevatten voor-en nadelen.

Wat van het grootste belang is, is het feit dat wij moeten kiezen, dat wij zelfs binnenkort moeten kiezen. Het is fataal als we wachten op proefvertalingen van de NBV, deze sterk bekritiseren en vervolgens aUes laten zoals het is. Het is ook fataal als we een handjevol medewerkers een HSV laten maken, om deze vertaling daarna ook weer te bekritiseren. In ieder geval zullen we moeten proberen gezamenlijk beleid uit te zetten, een beleid waardoor gemeenteleden weten waar ze op kunnen rekenen.

De fouten in het verleden strekken tot lering. Afwachten wat anderen produceren zonder alternatief leidt slechts tot vervreemding van onze eigen gemeenteleden die onze onmacht en onwil niet begrijpen. Ze zullen steeds slechter luisteren naar leidinggevenden uit eigen kring en steeds meer zelf op zoek gaan. Afwachten leidt ook tot een steeds groter isolement van de samenleving.

Voorstel

Concreet is mijn voorstel: laat een commissie uit ons midden formuleren wat de minimale eisen zijn waaraan een nieuwe vertaling moet voldoen. De zes genoemde punten moeten bijgesteld en geconcretiseerd worden. Laat deze commissie overleg hebben met andere kerken waar dezelfde problemen aan de orde zijn en laat er een gezamenlijk beleid geformuleerd worden. Daarna kunnen proefvertalingen van de NBV beoordeeld worden en kan de afweging gemaakt worden of wij daaraan meedoen of dat wij toch in de richting van een HSV moeten gaan. Die gezamenlijkheid is essentieel. Daar valt de beslissing of een bepaalde vertaling met de nodige toelichtingen ingevoerd kan worden. Binnen de kring van het Studiegezelschap van Evangelische Oud-en Nieuwtestamentici (SEON) en het Evangelisch Beraad 2002 (waarbij 'evangelisch' ook 'reformatorisch' omvat) leeft de wens om in dit najaar een symposium te houden over de criteria waaraan een aanvaardbare bijbelvertaling minimaal moet voldoen. Een voorziet is reeds gegeven in de bundel die onder redactie van dr. G. W. Lorein is verschenen, met de titel Naar een nieuwe bijbelvertaling.^ (uitg. Groen te Leidlen, 1994). Het verdient aanbeveling dat wij in dat overleg participeren. Op die manier kan ook constructief overleg gevoerd worden met de begeleidingscommissie van de NBV.

Tot slot

De aangeroerde zaken liggen uiterst gevoelig en zijn in bepaalde opzichten ook erg moeilijk. Daarom wil ik eindigen met te wijzen op de God van het Woord. Hij spreekt tot ons in dat Woord en wijst ons steeds weer wegen die wij hebben te bewandelen. In verootmoediging en in gehoorzaamheid aan Zijn stem behoeven we niet alleen te gaan. We mogen vertrouwen dat Gods Geest werkt in deze tijd. Ik bedoel dat niet in een vanzelfsprekende zin, maar in de betekenis dat God de getrouwe is. Als het ons echt ernst is om Zijn Woord op een vertaanbare wijze over te dragen aan onze generatie, mogen we Zijn hulp verwachten. Biddend mogen we de dilemma's die zich aan ons opdringen Hem voorleggen.

De geestelijke weerstand tegen het Evangelie kunnen wij niet wegnemen, de verwaarlozing van de huisgodsdienst en de kerkgang kunnen wij ook niet ondervangen door een nieuwe vertaling. Maar als de middelen er zijn om Gods Woord zo dicht mogelijk bij de mensen te brengen, is het onze verantwoordelijkheid dat ook te doen. Zoals Paulus de joden een jood en de Grieken een Griek wilde zijn, is het onze opdracht de Nederlanders een Nederlander te zijn en dus diens taal te spreken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen