De les van de commotie

Het gebeurde in een live radiouitzending van een mij niet zo bekende omroep, die landelijk uitzendt. De verslaggever, die mij interviewde, had zijn zaakjes goed op een rij. Op een bepaald moment vroeg hij: ach, mijnheer waar praten we over, zo'n stukje brood en een slokje wijn? Hij bekende publiekelijk 'niets' te zijn, niet godsdienstig dus. Maar hij kwam ook wel eens in zo'n kerkdienst, bij het huwelijk van een collega of zo, waar brood en wijn rondgingen. Dan had hij er ook van genomen. Dus waar praten we eigenlijk over? Ik kon niet anders antwoorden dan dat hem dat stukje brood en dat slokje wijn niet toekwamen.

Ik zei dit, los van de onderscheiding van avondmaal en eucharistie. Wanneer Paulus over het avondmaal spreekt waarschuwt hij voor onwaardig eten en drinken, 'niet onderscheidende het lichaam des Heeren'. (1 Kor. 11 : 29). Bij alle commotie, die de afgelopen weken is losgebroken over de viering bij brood en beker van het prinselijk huwelijk, mag de vraag worden gesteld waar nog sprake was van dit onderscheidingsvermogen. De hele wereld (in de bijbelse betekenis van het woord) heeft er de mond vol over gehad. De wereldlijke media redigeerden en dirigeerden zelfs de commotie. Bij De Telegraaf (N.B.!) kwamen zevenentwintigduizend schriftelijke en telefonische reacties binnen. Is zo'n getal doorslaggevend of gaat het om geestelijk onderscheidingsvermogen? Het dagblad Trouw plaatste een reeks ingezonden stukken, die allemaal ongeveer dezelfde geest ademden maar eveneens van bitter weinig geestelijk onderscheidingsvermogen blijk gaven. Het sprookje van het prinselijke huwelijk en van het mooie gebaar van eenheid, waarvan het hele volk immers genoten had, mocht vooral niet achteraf verstoord worden.

Reacties

Zelf ontving ik ook een reeks reacties, voor een belangrijk deel van rooms katholieken, die reageerden op wat in hun krant te lezen was. De argumenten waren steeds dezelfde: er is toch maar één God? ; Jezus predikte de liefde; 'maak toch geen ruzie met elkaar'. God heeft nooit dogma's bedoeld; hoe durft men het feest verstoren van twee jonge mensen, die met God hun huwelijk willen beginnen? ; wat moeten de jongeren hier wel van denken? ; 'één geloof, één doop, één God en Vader van allen'; het is toch Christus, die nodigt aan zijn tafel, en niet kerkleiders? ; prinses Juliana ging toch ook? ; het was toch zo mooi; gezamenlijke viering gebeurt overal al in gemeenten en parochies; kerkleiders negeren het gevoelen van het volk, hechten meer aan hun menselijke wetten.

In een mij toegezonden commentaar uit de Gooi en Eemlander stond het zelfs zo: 'Maar waar God mensen in liefde verenigd wil zien, daar durven kerkleiders diezelfde mensen in haat te scheiden'. Eindredacteur Hans van Zenderen, die dit schreef, gaf zijn eigen kerkelijke of geestelijke visitekaartje hier niet bij af. Wat hij schreef ligt echter in de lijn van wat in het algemeen geschreven werd. Hoe zit het hier met het geestelijk onderscheidingsvermogen? Wat wordt nog begrepen van de diepere geloofsintenties?

In alles komt hier, om de reacties samen te vatten, openbaar, dat het dogma uit en het gevoel in is. En dogma is dan nog niet hetzelfde als dogmatiek.

In NRC Handelblad echter schreef J. L. Heldring, dat geloofswaarheden als die van Christus' lichaam en bloed niet door de meerderheid van de gelovigen worden uitgemaakt. De kerk is - zo zegt hij verder - vrijwel de enige instelling, die niet 'aan de grillen van de markt' beantwoordt. Deze opmerkingen vallen we geheel bij. De kerk is kerk van alle eeuwen en staat in een eigen traditie. Daarbij moeten we bij de 'gelovigen', waarover Heldring spreekt, bovendien nog wel een kanttekening maken. Vandaag spreken we ook over cultuurchristendom. Is daar nog sprake van onderscheidingsvermogen als het gaat om het lichaam en bloed van Christus? Het zou interessant zijn in deze bijvoorbeeld de dertigduizend reacties bij de Telegraaf te peilen.

Als kerk kunnen we het ons aantrekken wanneer de wereld de onderlinge liefde bij haar mist. Daarom kunnen we alle tegenwerpingen, die gemaakt zijn, niet als een bagatel afdoen. Maar de wereld weet van de liefde van en tót Christus ten diepste niets en peilt als zodanig bijvoorbeeld niet wat beleefd wordt aan het avondmaal. De kerk behoeft daarom bepaald niet onder de indruk te zijn van reacties, al zijn het er duizenden, die meer door gevoel dan door onderscheidingsvermogen worden bepaald. Aan de grillen en vragen van 'de markt' ontleent de kerk niet haar boodschap.

Avondmaal

In alle commotie van de laatste week herkenden we nauwelijks iets wat te maken heeft met het wezenlijke van het avondmaal. Bij Rome is het huwelijk een sacrament. Daarbij is ook het sacrament van de eucharistie gebruikelijk, in ieder geval niet vreemd. Waar echter wordt bij een protestantse huwelijksbevestiging ooit het avondmaal bediend? Avondmaal of eucharistie - schreef Heldring in hetzelfde NRC-artikel - maken geen noodzakelijk deel uit van een kerkelijke huwelijksplechtigheid. Sterker nog: avondmaal en huwelijksbevestiging horen naar onze overtuiging niet bij elkaar.

Méér en méér wordt vandaag bij allerlei vieringen brood en wijn gedeeld. Maar mag dat avondmaal in de rechte zin van het Woord heten? De sacramenten hangen aan het Woord en aan de prediking van het Woord. Wat is avondmaal zonder verkondiging? En wat is viering van het avondmaal als ook niet duidelijk is en duidelijk wordt gemaakt, dat het lichaam en bloed des Heeren geestelijk dienen te worden onderscheiden? Zijn ook protestanten niet bezig te sacramentaliseren?

Zodra nu een huwelijksviering 'gemengd' is moet er kennelijk opeens sprake zijn van viering bij brood en wijn. Gegeven het wezenlijke verschil tussen eucharistie en avondmaal kan hier in de protestantse traditie van een gezamenlijke viering geen sprake zijn. Gebeurt het toch en wil men het dan avondmaal noemen, dan mist het de kentekenen van een avondmaalsviering. Komt het in de praktijk niet vooral neer op een symbolische liefdemaaltijdl

Viering van het avondmaal is geen liefdemaaltijd, waarbij het liefdesgevoel domineert. Aan het avondmaal wordt bij de tekenen van brood en wijn het geloof versterkt. Avondmaal kan daarom nooit een randje zijn bij een huwelijksfeest. Christus nodigt aan Zijn tafel om met Hem gemeenschap te hebben en van Hem uit ook met elkaar gemeenschap te oefenen.

Gevreesd moet overigens worden, dat de uitwerking van vele jaren prediking van de Heidelbergse Catechismus over de sacramenten, als het erop aankomt, bij meelevende leden van de gemeente óók onder het volksgevoelen in deze schuil kan gaan.

Rome dominant

In de commotie van de laatste weken heeft Rome een dominante rol gespeeld. Bisschop Simonis had prominent de leiding. Ook rooms katholieke reacties overheersten. 'Simonis had gelijk', schreef Heldring in het genoemde NRC-artikel. We schreven dat ook in ons artikel vorige week. Van Rooms Katholieke zijde is ondubbelzinnig duidelijk gemaakt wat de eucharistie is en wie daaraan mag deelnemen. Dat duizenden rooms katholieken tegen dit bisschoppelijk handelen te hoop liepen, is toegeschreven aan de vervreemding tussen de kerkleiding en het 'grondvlak'. Zou hier echter ook de secularisatie en de om zich heen grijpende liberalisering binnen de Rooms Katholieke Kerk zelve niet een rol spelen? Ook daar neemt de 'geloofskennis' af.

Tot heden is het verzet in protestantse kring helaas vooral op rekening geschreven van de orthodoxie, van met name de rechterflank in de Hervormde Kerk. Daartegen moet worden geprotesteerd. Met name de secretaris generaal van de Hervormde Kerk heeft een beeld naar buiten gebracht, dat wezenlijke correctie behoeft. Hij deed het voorkomen alsof de Hervormde Kerk alleen nog maar een (brede) orthodoxe vleugel heeft, die zo ver, zo oecumenisch nog niet is, dat men een gemeenschappelijke viering mee kan maken. Zo echter heeft hij de Hervormde Kerk geprofileerd vanuit de praktijk het midden, niet vanuit haar belijdenis en haar geschiedenis. Node ontbrak enige duiding van het wezenlijke en dan ook van de wezenlijke verschillen van het heilig avondmaal en de eucharistie.

Van Rooms Katholieke zijde is vóór en na betoogd, dat de eucharistie 'het meest heilige' is wat een rooms katholiek zich kan indenken. Protestanten behoeven niet uit te leggen hoe heilig zij ook het avondmaal achten. Het woord 'heilig' is aan het avondmaal zelf verbonden, evenals aan de doop: heilig avondmaal en heilige doop.

De Hervormde Kerk is is het geding van de laatste weken niet herkenbaar geweest als protestantse kerk, als kerk in de traditie van De Reformatie. Wat gebeurd is bij de huwelijkssluiting van prins Maurits zou zelfs een stap vooruit zijn geweest in de oecumene (met Rome). De Hervormde Kerk boog hier voor het marktdenken, niet voor de Schrift.

De Hervormde Kerk sloot in haar uitingen naar buiten niet aan bij de geloofssprake van haar eigen belijdenis. En intussen ging de Hervormde Kerk in de betreffende viering, zonder enige vorm van bezwaar achteraf, onder het juk van Rome door. Wat gevierd werd, was een eucharistie, omrankt zelfs door het Ave Maria, dat werd gezongen op het voor Rome meest heilige moment.

Preludium

Deze week houdt de hervormde synode zich met het gebeuren bezig. Het boetekleed zou niet ontsieren. Het ergste zou zijn wanneer de synode, geleid door de waan van de dag of de emotie van het moment, zichzelf tot uitspraken zou dwingen, die men na grondige bezinning nooit zou (mogen) doen.

Bezinning is echter meer dan nodig. De commotie, die los kwam, dwingt er ook toe. Hoe protestants is de Hervormde Kerk (nog)? Op weg naar een verenigde kerk gaat het om de naam 'protestants' of 'hervormd'. Moet dat vertaald worden als oecumenisch, met veronachtzaming van wat echt protestants is als het om de sacramenten gaat?

Het 'oecumenische' gebeuren in de Hervormde Grote Kerk aan de Loolaan in Apeldoorn heeft bitter weinig uitgestraald van wat echt in de traditie van de Reformatie staat.

Intussen wordt langzaam maar zeker dit oecumenisch gebeuren als een preludium beschouwd op een eventueel huwelijk van de kroonprins. Zal de opwinding zich nog een keer herhalen, maar dan als het om de troon gaat? De troon staat in de protestantse traditie.

Daarom was het ook niet niets, dat de huwelijkssluiting in Apeldoorn zich coram populo, voor het aangezicht van het volk voltrok. Het volk heeft er recht op te weten wat hervormd is. De kans om dat te weten heeft het volk tot vandaag niet gehad. De kennis onder het volk is miniem. Nu had het hele gebeuren van de zijde van de beide voorgangers een provocerend karakter.

Tenslotte

Wie helder uitdrukking geeft aan zijn of haar overtuiging in deze wordt gemakkelijk geplaatst in een hoek van liefdeloosheid of onbegrip van wat onder de mensen leeft. De toon van bepaalde brieven laat zien, dat dat euvel van liefdeloosheid en onbegrip niet beperkt blijft tot diegenen, die hun stem verheffen tegen wat gebeurd is. De waarheid wordt echter in liefde betracht. Dat sluit helderheid in overtuiging niet uit maar in. Mogen we in onze samenleving wel bewaard blijven voor godsdienstige haat-gevoelens. Daarvan zien we niet al te ver hiervandaan de wrange vruchten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen