Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Over de pastorale zorg aan echtparen met huwelijksproblemen (1)

Bekijk het origineel

Over de pastorale zorg aan echtparen met huwelijksproblemen (1)

14 minuten leestijd Arcering uitzetten

Hulp en bijstand

Huwelijksproblemen komen in onze tijd zeer veel voor. Iedereen kent tegenwoordig wel echtparen die met huwelijksproblemen worstelen of van elkaar gescheiden zijn. De officiële cijfers 1) bevestigen dit beeld: van elke drie gesloten huwelijken eindigt er één in echtscheiding. Lang is het zo geweest dat echtscheiding voor het besef van kerkmensen slechts voorkwam buiten eigen kring. De kerk was in de ogen van velen onlosmakelijk verbonden met het gelukkige gezin en een onaantastbaar huwelijksideaal. Wanneer er toch problemen in het huwelijk zich voordeden, dan hield men die liefst zo lang mogelijk verborgen voor de buitenwereld en ook voor de kerk. En mensen verdwenen ongemerkt uit hun gemeente wanneer hun huwelijk was stuk gelopen. Dit is triest, temeer omdat de kerk, die betrokken is bij het begin van het huwelijk, geroepen is om haar leden ook te begeleiden wanneer zich ernstige (huwelijks)problemen voordoen. De ontkenning van een en ander heeft er helaas toe geleid dat er tot voor kort weinig bekend was over de omvang en de aard van de huwelijksproblemen. Lange tijd is volgehouden dat de huwelijks-en gezinsproblematiek in de kerk niet of nauwelijks voorkwam: er vonden weinig echtscheidingen plaats, dus waren er ook weinig huwelijksproblemen. De vraag kan worden gesteld of deze conclusie juist was. Vanuit het pastoraat en de hulpverlening is inmiddels voldoende duidelijk geworden dat er zeker ook binnen de kerk mensen zijn die huwelijksproblemen hebben en echtscheiding onder kerkelijk betrokkenen in toenemende mate voor komt. Dit te weten, geeft aan, hoe belangrijk het is enige kennis van achtergronden te hebben. Het voorkomt dat mensen al te simpel over huwelijkscrises en echtscheidingen denken. Tevens het al te gemakkelijk aanwijzen van 'schuldigen'. Wanneer we meer gaan inzien hoe complex huwelijksproblemen vaak zijn, zullen we mensen die hier mee te worstelen hebben, beter begrijpen.

In veel gevallen kun je als kerk, wanneer een relatie dreigt stuk te lopen, weinig meer doen. In sommige gevallen echter nog wel. Dergelijke kansen mag men niet onbenut voorbij laten gaan. Daarom kan het heel zinvol zijn deze problematiek nog eens expliciet aan de orde te stellen. In een aantal artikelen willen we aandacht besteden aan:
1. de huwelijksproblematiek als zodanig;
2. het pastoraat aan echtparen die met huwelijksproblemen te kampen hebben;
3. het pastoraat aan mensen die gescheiden zijn.

1. Huwelijksproblematiek

De huwelijksproblemen die zich in onze huidige tijd voordoen, staan niet los van de (veranderde) opvattingen over het huwelijk. Aan het stijgend aantal echtscheidingen liggen veranderde normen en waarden rond seksualiteit, huwelijk en ge­ zin ten grondslag. Deze veranderingen zijn met name te verklaren vanuit de behoefte van de westerse mens aan individualisering, wat wil zeggen dat de mens sterk op zoek is naar de eigen identiteit. Men wil zelf beslissen over het eigen gedrag. Men is zich wel bewust van de geldende normen, waarden en structuren van de samenleving, maar men neemt deze niet zondermeer over. Men plaatst er vraagtekens bij. Men wil zelf allerlei terreinen onderzoeken en zien of ze corresponderen met de eigen ideeën en opvattingen. Dit maken van een persoonlijke keuze brengt een sterke relativering van oude instituties met zich mee. Ook binnen de Nederlandse Hervormde kerk is men niet aan dit proces niet kunnen ontkomen. De visie op relaties is ook in de kerk ingrijpend veranderd. Aanvankelijk gaf de kerk de grenzen aan van huwelijk en seksualiteit. Door het individualiseringsproces in de samenleving is het echter voor haar steeds moeilijker geworden om overeenstemming te bereiken op bepaalde punten. Het gemeenschappelijke wat men nog deelt is op een abstracter niveau komen te liggen. De kerk werkt de leefregels van het geloof niet langer voor haar leden niet meer uit in concrete gedragsregels en duidelijke begrenzingen. De Bijbel vormt nog wel de bron van inspiratie, maar de leden der kerk dienen op basis van hun eigen verantwoordelijkheid gestalte te geven aan relaties en seksualiteit. Dit heeft tot gevolg dat ook binnen de kerk de tendens waarneembaar is dat er naast het huwelijk ruimte bestaat voor andere levensverbintenissen.

Binnen de Gereformeerde Bond wensten we met dit proces niet mee te gaan. Waarom niet? Omdat op grond van Gods woord, dat gezaghebbend en niet tijdgebonden is, het huwelijk gezien wordt als een instelling van de Heere God. Het huwelijk is naar zijn oorsprong en bedoeling een band tussen een man en een vrouw die hen voor het leven verbindt. Het huwelijk is als het verbond tussen de Heere God en Zijn volk. In het geloof is de verbinding in liefde en trouw van huwelijkspartners een afbeelding van de band tussen Christus en Zijn gemeente. Het behoort tot het wezen van het huwelijk dat het onontbindbaar is. Hoewel dit alles gelukkig nog door velen van harte wordt onderschreven, moeten we toch constateren dat het proces van individualisering ook aan onze kring niet voorbij is gegaan. De gewijzigde opvattingen over huwelijk en gezin vinden steeds meer ingang. De ontwikkelingen in de samenleving werken door. De kloof die hierdoor bij velen is ontstaan tussen de opvattingen van de eigen belevingswereld en de opvattingen die gelden binnen de kerk, is bij menigeen groot en diep geworden. De noodzaak dat de kerk de bijbelse boodschap zo zal vertolken, dat een antwoord wordt gegeven op huwelijksproblemen van vandaag, is daarom werkelijk heel groot geworden.

Huwelijkswerkelijkheid

De functie van het huwelijk is in de loop van deze eeuw sterk veranderd. Het huwelijk had daarvoor vooral een functie voor het maatschappelijk geheel. Het huwelijk zorgde voor economische bestaanszekerheid, had een voortplantingsfunctie en een socialiserende functie. Het laatste wil zeggen dat de verzorging, opvoeding en opleiding van kinderen binnen het huwelijk plaatsvinden.

Als gevolg van de maatschappelijke ontwikkelingen is het huwelijk sinds de laatste decennia niet meer noodzakelijk voor de economische bestaanszekerheid. Ook boette de opleidings-en opvoedingsfunctie aan belang in. Als kernfunctie bleef over het bevredigen van persoonsbetrokken psychosociale behoeften. Het huwelijk dient in onze tijd in de eerste plaats het persoonlijk geluk, de emotionele geborgenheid van man en vrouw.

Het wezen van het huwelijk wordt bepaald door de onderlinge band, waarbij begrippen als kameraadschap, goede communicatie, respect en vrijheid belangrijk worden gevonden. Dit heeft tot gevolg dat in onze tijd andere eisen aan het huwelijk worden gesteld dan vroeger: het huwelijk vereist meer invoelingsvermogen, inzet, creativiteit en flexibiliteit van de partners. Als gevolg daarvan is het huwelijk veel kwetsbaarder geworden en dienen zich veel meer (huwelijks)problemen aan.

Relaties zijn heel kwetsbaar en kunnen op vele manieren stuk lopen. Het is daarom voor iedereen die een pastorale taak heeft van belang, kennis te hebben van de oorzaken van een huwelijkscrisis en wel om de volgende redenen: in de eerste plaats om mensen beter te kunnen begrijpen die in een dergelijke situatie verkeren; in de tweede plaats om mogelijk tijdig te signaleren wanneer een huwelijk dreigt mis te gaan, en in de derde plaats om als gemeente preventief te kunnen werken, bijvoorbeeld door middel van huwelijkscatechese of in gesprekken ter voorbereiding op het huwelijk.

Huwelijkscrisis
Een huwelijk raakt niet van het ene op het andere moment in de problemen. Er is vrijwel altijd eerst sprake van een proces waarin intimiteit en respect voor elkaar afnemen. Uiteindelijk kan dit proces na kortere of langere tijd leiden tot een huwelijkscrisis.
Wat verstaan we onder een huwelijkscrisis?
Echtparen bevinden zich in zo'n situatie 'op het scherpst van de snede', men vraagt zich af, of men nog wel met elkaar verder wil en kan, een acuut gevoel van een slechte relatie. De crisis is veelal het moment dat het echtpaar staat voor de keuze: of wij gaan uit elkaar, of wij zoeken hulp. Via de huisarts of andere personen kan men dan (soms na een wachttijd) terecht bij een hulpverleningsinstelling. Wanneer het echtpaar behoort tot een kerkelijke gemeente, kan zij overwegen een beroep te doen op de predikant.

Wanneer een echtpaar merkt dat het tussen hen beiden niet goed gaat, zijn daarvoor vele oorzaken aan te wijzen. In de praktijk blijkt de oorzaak binnen een relatie veelal moeilijk aan te wijzen. Van de huwelijksproblemen van mensen behorend tot onze kring kunnen we stellen dat er een vrij scherp beeld bestaat van hoe een huwelijk behoort te zijn (namelijk overeenkomstig de Bijbel), maar dat het beeld van hoe het huwelijk in de praktijk vorm gegeven dient te worden veel minder helder is. De oorzaken van huwelijkscrises in het orthodoxe deel van de kerk zijn in hoofdlij­nen gelijk aan die van huwelijken daarbuiten, maar als gevolg van de heersende normen en waarden brengen ze veelal toch een eigen praktijk en beleving met zich mee.

Voor een juist beeld willen we een aantal oorzaken noemen:

Oorzaken die in beginsel bij de partners liggen

* Onrijpheid Hoewel er geen statistische gegevens bekend zijn, kunnen we stellen dat mensen in het orthodoxe deel van de kerk op jongere leeftijd huwen dan in de rest van de samenleving het geval is. Dit heeft als oorzaak dat samenwonen wordt afgewezen en men na een aantal jaren verkering relatief spoedig trouwt. Sommige mensen zijn daar echter niet aan toe. Soms ontstaan er daardoor al vrij snel problemen. Het blijkt dat men nog niet in staat is verantwoordelijkheid te dragen. Ook is het mogelijk dat de problemen zich pas later aandienen. Toen men trouwde, was de persoonlijkheid zich nog volop aan het ontwikkelen. Mensen veranderen dan tijdens hun huwelijk dikwijls nog vrij sterk, dit kan grote gevolgen voor de verhouding hebben.

* Verwachtingen die niet overeenkomen Met maatschappelijke ontwikkelingen als emancipatie en ontplooiingsdrang komen ook kerkmensen in aanraking. Het is tegenwoordig ook binnen de kerkelijke kring gangbaar dat vrouwen een (hogere) opleiding volgen. Vroeger lagen de rollen vast: de man had zijn werk, de vrouw bleef na het huwelijk thuis, zeker wanneer er kinderen kwamen. Heden-ten-dage ligt dat allemaal niet meer zo duidelijk. Vrouwen die voor hun huwelijk alle mogelijkheden hadden tot zelfontplooiing, verwachten dat dit binnen het huwelijk en gezin nog zo zal zijn.

De kerk, en vaak ook de echtgenoot, verwachten daarentegen niet zelden dat de vrouw haar plaats thuis vindt. Deze verschillende verwachtingen ten aanzien van het huwelijk kunnen grote spanningen opleveren.

* Verschillen (in achtergrond etc.) Het afkomstig zijn uit zeer verschillende (kerkelijke) milieus kan eveneens spanningen met zich meebrengen. Uit het pastoraat blijkt dat kerkelijke verschillen in een relatie in het begin van een huwelijk vaak nog niet echt problematisch zijn, maar later soms wel verwijdering kunnen veroorzaken.

Oorzaken die in de relatie zelf wortelen

* Een negatief begin
Soms komt een huwelijk snel tot stand omdat er een kind op komst is, terwijl de partners nuchter beschouwd, helemaal niet bij elkaar passen. Het komt ook voor dat mensen met elkaar getrouwd zijn omdat ze al seksuele omgang voor het huwelijk met elkaar hadden en zich daardoor aan elkaar gebonden voelden. Ook komt het voor dat een huwelijk wordt aangegaan om een oplossing te vinden voor een moeilijke gezinssituatie (bijvoorbeeld van een weduwnaar). Hoewel dit te begrijpen is, moet er voor een huwelijk toch duidelijk sprake zijn van een begin van liefde tussen man en vrouw.

* Slechte communicatie
De christelijke hulpverlening noemt 'vervreemding van elkaar' als een van de belangrijkste oorzaken van een huwelijkscrisis. Men heeft nooit geleerd om met elkaar te praten. Daarnaast zijn het vooral mannen die naast hun werk soms vele avonden in touw zijn voor allerlei vormen van (kerkelijk) vrijwilligerswerk; sommigen zijn naast kerkenraadslid ook lid van het schoolbestuur, participeren in commissies etc. Het gevaar is niet denkbeeldig dat men binnen het gezin van elkaar vervreemd.

* Seksualiteit Seksualiteit is vaak een belangrijk factor van de huwelijksproblematiek. Wanneer het echtpaar iedere vorm van seksualiteit voor het huwelijk afwees, kunnen er binnen het huwelijk problemen ontstaan door het feit dat de overgang op dit punt wel heel groot is. Schuld-en schaamtegevoelens, zeker bij vrouwen, kunnen een bevredigende seksuele relatie in de weg staan. Ook onopgeloste vragen rond zwangerschap en anticonceptie kunnen een goede beleving van seksualiteit ernstig blokkeren.

Oorzaken als gevolg van de maatschappij

* Emancipatie
In veel huwelijken zijn de laatste jaren problemen ontstaan doordat de vrouw in zekere zin is meegegroeid met de voortschrijdende emancipatie, terwijl de ontwikkeling van de man hiermee geen gelijke tred hield. Vanuit de hulpverlening is bekend dat mannen situaties 'die niet recht en billijk zijn' nog weleens willen verdedigen met een beroep op de Bijbel.

Oorzaken in de omgeving van de partners

* Overspel
In niet weinig gevallen is de aanleiding tot en oorzaak van verwijdering tussen echtgenoten dat er een derde in het spel is. Ook binnen de kerk c.q. de gereformeerde gezindte komt dit niet zelden voor.

* Familie
In de kerk wordt gewezen op het belang van het vijfde gebod 'Eert uw vader en uw moeder'. (Schoon)ouders kunnen echter zo'n claim op hun kind leggen, dat het huwelijk van laatstgenoemde ernstig onder druk kan komen te staan.

* Kinderen
Kinderen kunnen op allerlei manieren een rol spelen in een huwelijk. Hoewel de komst van kinderen meestal vreugde brengt, kan het ook andersom zijn. Zeker de komst van bijvoorbeeld een gehandicapt kind, dat veel zorg vereist, kan spanningen opleveren. Van het verlies van een kind kan, naast dat het gehuwden sterker aan elkaar kan verbindt, soms ook grote verwijdering veroorzaken. Zeker wanneer het rouwproces heel verschillend beleefd wordt.

Wanneer kinderen bij het opgroeien heel andere keuze maken dan hun ouders, kan het soms ook tussen ouders onderling flink gaan botsen.

Deze opsomming van mogelijke oorzaken van huwelijkscrises is uiteraard niet volledig. Het gaat hier echter niet om volledigheid, maar om een indruk te geven van oorzaken die met name gelden voor echtparen behorend tot onze kring (de Gereformeerde Bond).

Geloofscrisis
Wanneer echtparen behorend tot bovengenoemde kring te maken krijgen met een huwelijkscrisis, zal daar vrijwel altijd het geloof een bepaalde rol in spelen. Het huwelijk wordt gezien als 'een drievoudig snoer dat niet licht verbroken wordt'. Om in deze beeldspraak te blijven: wanneer er aan twee kanten van het snoer (man en vrouw) getrokken wordt, zal vrijwel altijd de derde schakel (het geloof in God) ook onder spanning komen te staan. Voor een dat in de kerk is getrouwd, is er vaak een extra dimensie aan de pijn van de huwelijkscrisis. Man en vrouw hebben voor Gods aangezicht verklaard elkaar te willen helpen en bijstaan; zij hebben elkaar voor het leven trouw beloofd. Het niet kunnen nakomen van deze belofte, om welke oorzaak dan ook, wordt ervaren als een falen. De mislukking is des te pijnlijker, omdat het echtpaar als bruidspaar om Gods zegen had gebeden. Men krijgt te worstelen met de vraag: heeft de Heere God ons Zijn genade en zegen niet geschonken?

Huwelijksproblemen worden daarom in de Gereformeerde Gezindte heel vaak betrokken op het geestelijk leven en krijgen zo een religieuze lading. Er ontstaat daarom ook niet zelden een geloofscrisis. Men worstelt met schuldgevoelens: hoe komt het dat ik als christen toch mijn belofte van liefde en trouw niet waar kan maken? Wordt er op grond van het gebod 'Hebt Uw naaste lief als uzelf niet van mij verwacht dat ik hem/haar liefheb?

Het gebeurt dat men de problemen met alle pijn en moeite beleeft voor Gods aangezicht. Dit betekent niet dat het allemaal niet moeilijk meer is, maar wel dat het mogelijk is om de moeiten en zorgen voor Hem neer te leggen en het uit handen te geven. Sommige mensen groeien daardoor zelfs in het geloof, ze ervaren heel sterk er niet alleen voor te staan, wat het persoonlijk geloof verdiept.

Maar soms kan het geloof juist in zo'n situatie als steun ook wegvallen. Men voelt zich van God verlaten en kan niet meer bidden. Men begrijpt niet waarom de Heere God niet helpt als men bij zichzelf de oprechte wil ervaart om van de ander te houden of om de minste te zijn. De huwelijkscrisis wordt dan geloofscrisis. Volgende keer zullen we bezien wat het pastoraat in deze moeilijke situatie kan betekenen.

1) Mr. J. W. A. van Dommelen, Drs. P. Eikelboom, Drs. R. van Kooten, Echtscheiding, een onmogelijke werkelijkheid: een pastorale, psychologische en juridische handreiking. Leiden, 1995, 21.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 8 oktober 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Over de pastorale zorg aan echtparen met huwelijksproblemen (1)

Bekijk de hele uitgave van donderdag 8 oktober 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's