De vreze des Heeren (3)

5. Vooral in De Spreuken

Toen ik enige tijd geleden schreef over De Kennis van God verwees ik naar de zo heel bekende tekst uit Spreuken 1:7. We kunnen zeggen dat dit vers 'de vreze des HEEREN is het beginsel der wijsheid' het thema is van dit wonderschone bijbelboek. Vooral in de wijsheidsliteratuur van het Oude Testament is de vreze des HEEREN een centraal begrip. Het komt maar liefst 15 maal voor in Spreuken. Het loont de moeite om vooral op die schriftplaatsen uw/jouw aandacht te vestigen. Opmerkelijk is dat deze uitdrukking staat in het eerste hoofdstuk van Spreuken, in vs. 7, zoals we zagen maar ook nog in vs. 29. Vervolgens wordt er melding van gemaakt aan het slot van de inleidende hoofdstukken op de eigenlijke Spreuken van Salomo in 9 : 10 en bij de afsluiting van het gehele boek van de Spreuken nog eens, in 31 : 30. We kunnen de conclusie trekken, dat de boodschap van dit gehele bijbelboek in het raam van de Godsvreze wordt geplaatst.

a. Waar alles mee valt of staat.
Het boek van de Spreuken wil ons bijbrengen dat de wijsheid van de mens staat of valt met de vreze des HEEREN. Wie deze bezit is pas echt wijs. Wie deze mist of zelfs niet wenst is de grootste dwaas die er rondloopt. Het gaat er om dat wij in alle dingen ook in de gewoonste dingen van het leven met God rekenen, dat we Hem serieus nemen. Wie de Heere leert vrezen wordt op het spoor van het echte en rechte inzicht gezet.

Het lijkt in onze tijd juist de hoogste wijsheid om zich niets van God en Zijn geboden aan te trekken.

Een psychiater die zelf uit hervormd-gereformeerde kring afkomstig is maar er geheel mee gebroken heeft, zei eens tot een patiënt die in de knoop zat met zichzelf: 'weet jij wat je doen moet? Godsdienstig afkicken! Als je de godsdienst kwijt bent, als je God hebt afgezworen ben je beter'. In het klimaat dat 'paars' heeft geschapen en nog schept, lijkt het een eer te zijn alles wat nog maar zweemt naar het christelijk geloof op te ruimen. Men moet onafhankelijk zichzelf kunnen ontplooien. 'Dat moet kunnen' hoor je zo vaak. Ja, alles moet tegenwoordig kunnen!

Maar de wijze Spreukendichter wist het anders. En is er onder de mensen een zo wijs geweest als hij? Wijst hij niet van zichzelf af naar de meerdere Salomo, in Wien al de wijsheid van God is geopenbaard, ja, vlees en bloed is geworden?

b. Twee aspecten
Juist in de Spreuken blijkt de vreze des HEEREN twee aspecten te bezitten. Er is een zo te noemen 'geloofsaspect' en een 'ethisch aspect' die heel dicht bij elkaar staan, eigenlijk bij elkaar behoren. We moeten en mogen die beide ook niet tegen elkaar uitspelen, als zou er, historisch gezien, eerst een ethische kant zijn geweest en daarna door er over te zijn gaan nadenken een geloofszijde. Dat geloofsaspect hangt samen met het kennen van God, die de Heilige is. De Godsvreze doet Hem hoog achten en in Hem alle vertrouwen stellen. Daar zijn het hoofd en vooral het hart mee gemoeid.

Maar het ethisch aspect hangt samen met wat men doet en laat. Al wat God niet goed vindt wordt gemeden. De vreze des HEE­ REN doet wijken van het kwade. Daar zijn vooral de hand en de voet mee gemoeid. Zo omvat de Godsvreze dus de totale mens, die op God gericht wordt en staat.

c. Onder kritiek
Gaat het in de vreze des HEEREN om de diepe eerbied voor Hem, die vanuit de liefde opkomt, met de invloed daarvan op het denken en spreken, op het doen en laten van de mens, wordt hij in de rechte verhouding tot God gesteld maar ook in de juiste verhouding tot het leven en de wereld om zich heen.

Daarbij wordt de mens onder de kritiek gesteld van Gods beoordeling. Maken we ons nogal eens zorgen om 'wat men er wel van zeggen zal', wanneer we de Godsvreze deelachtig zijn laten we ons alles gelegen liggen aan wat Hij ervan vindt. En daarbij is ook de zelfkritiek niet buitengesloten! Het getuigt van wijsheid wanneer we zeker onszelf en wat wij zo van de dingen vinden betrekkelijk leren achten. Soms kun je bij diep-Godvrezende mensen een milde zelfspot vinden, die gewoonweg bevrijdend is en werkt. Alle gewichtigdoenerij valt dan weg. En wat een kostelijke gave is daarbij de humor die het geestige met het geestelijke weet te verbinden.

d. Emotieloos?
De oudtestamenticus G. von Rad heeft eens opgemerkt dat 'we bij het woord vreze de voorstelling van iets emotioneels moeten opgeven. Het gaat daarbij niet om een bepaalde vorm van het beleven van God. Wie de vreze des HEEREN kent heeft eigenlijk veeleer weet van Hem.'

Deze gedachte doet m.i. te kort aan wat de Godsvreze omvat. Hoewel we niet meteen aan een mystieke term moeten denken, ligt daarin toch opgesloten noties van vertrouwen, ontzag, liefdevolle hoogachting, gevoel van eigen onwaardigheid voor Hem. Nu weet ik wel dat we er ook voor moeten oppassen om het geloof in de ervaring te laten opgaan. Het geloof is meer en breder te verstaan, denk aan de onovertroffen duiding ervan in Zondag 7 van de Heidelberger, het antwoord op de vraag 'Wat is een waar geloof? '.

Maar we behoeven de emotie, het gevoel, de ervaring niet uit te schakelen, zonder echter daarin de grond van het geloof en de basis van de Godsvreze te willen vinden.

Wat dat betreft is nog altijd waar het woord van een beproefde christen 'er is groot verschil tussen gevoel en geloof. Het gevoel komt van binnen naar buiten maar het geloof als een werk van God komt van buiten naar binnen.'

Voor deze keer sluiten we daarmee af.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen