Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Psalmen zijn van alle eeuwen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Psalmen zijn van alle eeuwen

'Staten-berijming' van 1773 wordt na 225 jaar nog veel gezongen

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Bijgaand artikel over de Psalmberijming van 1773, nu precies 225 jaar geleden, werd door de schrijver, H. H. J. van As, in ietwat gewijzigde vorm uitgesproken als column in het EO-radioprogramma 'Zaterdagavonduur' van 14 november 1998.

Als u van het kerklied houdt, van psalmen, gezangen en geestelijke liederen, dan kan het u niet ontgaan zijn dat dit jaar op allerlei wijzen vol was van kerkzang. Zo werd er gevierd dat het Liedboek voor de Kerken precies een kwart eeuw geleden in rode band op de kerkbanken terechtkwam. En het Evangelisch Werkverband in de aanstaande Verenigde Protestantse Kerk komt met een 'vrolijk-orthodox' geheten 'Evangelische Liederenbundel voor de kerken'. En de stichting die het Liedboek van 1973 uitbracht is ook verantwoordelijk voor de bundels 'Zingend Geloven'. Daarvan verscheen nu het zesde deel, met 110 nieuwe kerkliederen. En de Vrijgemaakte Geref. Kerken gaven hun eigen kerkboek uit met een keuze van 225 gezangen uit het Oecumenische Liedboek.

Kerkzangjaar

U hoort het:1998 was een druk kerkzangjaar. En volledig is deze opsomming niet. Ik had het nog niet over de zogeheten Psalmzangdagen waar de berijming van 1773 op hele noten wordt aangeheven. En op hemelvaartsdag werd in de Kamper Bovenkerk - hét centrum van die psalmzangdagen - een avond lang samen gezongen uit de stoere, maar letterlijk nogal matige berijming van Petrus Datheen. Die is meer dan vier eeuwen oud, maar nóg zijn er enkele gemeenten in ons land waar men ze in de eredienst zingt. Wat de geestelijke meerwaarde van 'Als een hert gejaagd, o Heere' is boven "t Hijgend hert, der jacht ontkomen' en 'Evenals een moede hinde' ontgaat mij, maar oud kan soms beter zijn dan nieuw.

Is het u overigens opgevallen, dat zelfs dat Oecumenisch Liedboek, maar ook de Vervolgbundel op de Evangelische Gezangen in de 19e eeuw, bewust in een kerkhistorische zangtraditie staan? Het Liedboek verscheen precies twee eeuwen na de berijming van 1773, die in opdracht van de Staten-Generaal werd samengesteld uit drie in omloop zijnde berijmingen. Die van de Haagse arts Johannes Eusebius Voet, van Hendrik Ghijsen en van een soort rederijkerskamer met de mooie Latijnse naam 'Lof aan God, heil den volke'. Stel je voor, dat de huidige Tweede Kamer een commissie van predikanten zou opdragen om een nieuwe zangbundel samen te stellen, die dan ook met enige dwang in de kerken moest worden ingevoerd. Dat zou dan een Paarse bundel moeten worden, met veel liberale en sociale denkbeelden. Onmogelijk, zegt u? Maar de bekendste en meest beproefde Nederlandse bijbelvertaling danken we ook aan overheids-initiatief: de Statenbijbel anno 1637. En ook de, nu al weer oude, 'Nieuwe Vertaling' werd verzorgd door een Bijbel-genóótschap, niet door de kerken!

1773

Terug naar die Psalmenuitgave van 1773. Hebt ü gemerkt dat die dit jaar in ons land herdacht werd? Ik niet! Toch is het nu exact 225 jaar geleden dat die berijming van 'Welzalig hij die in der bozen raad' tot en met 'Looft verheugd den Heer der heren' van de pers rolde. En in 1748, nu precies 2, 5 eeuw geleden, werd Pieter Leonard van de'Kasteele geboren, de secretaris van de. commissie tot verbetering der Rijmpsalmen. In 1805 komen we zijn naam weer tegen. Hij is dan 'oud-ouderling' in Den Haag en mede-samensteller van de dikke bundel Evangelische Gezangen die dan aan de berijming van 1773 met haar 'Enige Gezangen' wordt toegevoegd.

Voor de Liedboekzangers is de Staten-berijming van 1773 de zogenoemde 'oude berijming'. Dat is maar betrekkelijk, want in heel wat reformatorische gemeenten zingt men nog elke eredienst uit '1773'. Als zij het over 'oude berijming' hebben doelen zij op die Psalmen van Datheen uit 1566. Dat was een vertaling van het Psalter van Geneve uit 1562. De berijming van Datheens tijdgenoot Filips van Marnix, Heer van St. Aldegonde, was veel mooier en ook beter te zingen, maar mede door politieke verwikkelingen werd Datheen in de kerken ingevoerd en Marnix niet.

Eigen voorname bundel

Elke eeuw heeft trouwens wel z'n eigen voorname kerkzangbundel. In 1566 dus die van Datheen. In 1674 gaf de gereformeerde vermogende Amsterdamse koopman en dichter Joannes Six van Chandelier zijn berijmde Psalmen uit. Die kon 'Datheen' in de kerkdienst echter niet verdrijven. Een eeuw later, in 1773, gebeurde dat wel, min of meer gedwongen, door wat toen de Nieuwe Berijming was, met een paar berijmde gezangen.

In 1866, toeval of niet, maar precies drie eeuwen na Datheens Psalmen, kwam de Vervolgbundel op de Evangelische Gezangenbundel van 1805 uit, met dichters als Nicolaas Beets, J. J. L. ten Kate, Bernhard ter Haar, P. A. de Génestet en andere rijmende dominees. En dan volgt twee eeuwen na het werk van Van de Kasteele, ds. Ahasverus van den Berg etc. het Liedboek met psalmen en gezangen in nieuwe berijming, deels ook weer van dominees zoals Jan Wit en Willem Barnard, maar ook van letterkundigen als Ad den Besten, Muus Jacobse, J. W Schulte Nordholt en niet te vergeten Martinus Nijhoff. Hoezo niet te vergeten? Wel, elke berijming is product van zijn tijd, van de 'geest der eeuw', dus niet eeuwig!

Geldt dat ook voor de muziek waarmee die geestelijke rijmen weerklinken? Dat is nog maar de vraag. Nóg zingen wij veel psalmen op de muziek van Louis Bourgeois die hij voor Calvijns psalmberijmer Clement Marot in Geneve schreef. Maar 'heilig' is die melodie niet, al schijnt het wel een fabeltje te zijn dat veel psalmen toen werden gezongen op wereldse muziek, zeg maar volkswijsjes. Op zich is die kerkmuziek van ca. 1562 niet goddelijker dan het Gregoriaans of de prachtige wijze waarop Anglicaanse jongenskoren in 'evensongs' Gode lofzingen, of dan hedendaagse composities van Tera de Marez Oyens of Willem Vogel.

Dat betekent niet, dat iedereen dezelfde berijmingen en zangwijzen moet waarderen. Zo vind ik Datheens Psalmen, tijdgenoten van de Souterliedekens aan de vooravond van de 80-jarige oorlog, sterker en minder zoetsappig dan 1773 of het al te mooidoenerige Liedboek. En vele melodieën uit Lyon, Straatsburg en Geneve uit Calvijns tijd liggen nu nog zeer welluidend in het gehoor. Wereldse en' geestelijke muziek lopen soms prachtig dooreen. Neem maar het lied uit de Renaissance dat door Revius werd herdicht tot Gezang 421, 'Zolang als ik op aarde leven zal'. De schitterende melodie van Glaudin de Sermisy was helemaal niet geestelijk bedoeld, maar ik juich het toe wanneer men zó Gode lofprijst.

18e eeuw

En hoe Psalmen in de 18e eeuw mochten klinken leerde ik van de zeldzaam rijke cd van VLC, 'Psalmen in de 18e eeuw'. Organist Henny Heikens, counter-tenor Sytse Buwalda en celliste en gambaspeelster Wilma van der Wardt spelen en zingen daarop composities van 18e-eeuwers als Konrad Hurlebusch, G. G. Tubel, George Neumann en Egbertus van Eem. En Jacobus de Passius nam de berijming van 1773 te baat om de muziek te noteren in een nieuw, passend ritme.

U moet zeker eens wat nummers van deze cd (label VLC 0696) beluisteren. Het orgelspel van 'Psalmen in de 18e eeuw' is opgenomen in de Oude Kerk van Rijswijk (Z-H), die een fraaie Reichner-orgel uit 1786 bezit.

Voor de komende rustdag wens ik u alvast een, ook kerkmuzikaal gezegende, zangzondag!

 

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 26 november 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Psalmen zijn van alle eeuwen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 26 november 1998

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's