Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Catechismusprediking in deze tijd (2)

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Catechismusprediking in deze tijd (2)

10 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het doel van de catechismuspreek
Na dit globale historisch overzicht stellen we ons nu de vraag wat het eigenlijke doel van de catechismusprediking is. Het gaat hierbij om het karakter van de tweede dienst als leerdienst. Terwijl in de morgendienst het accent in de prediking op het getuigen valt, het proclameren van de boodschap van de Bijbel, is het in de tweede dienst zo dat het accent op het leren valt. Natuurlijk is het niet zo dat deze accenten gescheiden kunnen worden, maar toch is het wel zo dat de tweede dienst niet is ingesteld om een kopie te zijn van de eerste dienst. Ze heeft een eigen karakter en dat is het leren van de gemeente. Leren als oefening, aanvankelijk en blijvend in de kernzaken van het christelijk geloof. Voortdurende instructie, vorming in de betekenis van de boodschap van de Schriften voor het leven van de gelovige en van de gemeente.
Zo bezien is de leerdienst wezenlijk voor het geloof en de opbouw van de gemeente. Dat merken we als we bedenken dat dit leren de hele mens omvat. Het leren wil niet alleen het verstand van de mens raken, maar ook het hart en ook zijn handel en wandel. Zeker, ook het verstand. Er valt iets uit te leggen in de leerdienst. Er dient het een en ander geweten te worden, ook verstandelijk. Kennis van Gods geboden en beloften, van de heilsgeheimen in Christus, van de Schriften is hard nodig. Maar dit verstandelijke leren staat niet los van het leren met het hart. Het gaat om kennen en vertrouwen. Het geloof is praktisch. Luther zei: alle theologie is praktisch. Zulk leren raakt ook de handel en wandel, de ethiek, de vragen van de levensheiliging in micro- en macroverbanden. Zulk leren is geënt op de wijze waarop de Heidelbergse Catechismus er zelf over spreekt. In zondag 7 wordt het geloof omschreven als kennen en vertrouwen. Kennen, waardoor ik alles voor waarachtig houd wat God ons in Zijn Woord openbaart. Ik moet dus het geopenbaarde weten, kennen. Maar dan ook het vertrouwen, dat niet alleen aan anderen, maar ook aan mij de vergeving van zonden om Jezus wil geschonken is, als een werk van de Heilige Geest. Zondag 7 kleurt het leren van de catechismus in. Het kleurt ook het leren in de catechismusdienst in. Er is een eenheid tussen kennen en vertrouwen. Leren is een bevindelijke, existentiële aangelegenheid. Uit het hoofd leren noemt de Fransman 'apprendre par coeur' en de Engelsman 'learning bij heart' (met het hart leren). De latere splitsing tussen verstandelijk en bevindelijk kennen is in de catechismus zelf niet aanwezig. Het zou ook het werk van de Heilige Geest in tweeën breken. Wij leren als gemeente doordat ons de antwoorden van de catechismus in de mond en het hart gelegd worden. En al antwoordende en lerende mogen we ons de schatten die ons daarin toegereikt worden leren toe-eigenen. Vanaf de enige troost in zondag 1 tot en met het amen aan het eind van het gebed. Dat is het werk van de Heilige Geest.

Geloof – gebod – gebed
In de catechismus vinden we de klassieke catechetische thema's terug: het geloof, het gebod en het gebed, nl. De Apostolische Geloofsbelijdenis, De Tien Geboden en het Onze Vader. Met daarin ook een plaats ingeruimd voor de sacramenten. Doop en Avondmaal. Tegelijk treffen we de bekende driedeling aan: kennis van de ellende, de verlossing en de dankbaarheid. Niet bedoeld als de drie fasen waarlangs het geloofsleven zich ontwikkelt. Maar als de drie kanten van het geloof. We lezen in vraag en antwoord 2 niet: wat is u nodig om tot de enige troost te komen, maar wat is u nodig om in die troost te leven. Telkens hebben we weer nodig ons te oefenen in de kennis van onze zonden en schulden, levenslang. Telkens hebben we ons te oefenen in de kennis van de verlossing door onze Zaligmaker Jezus Christus, levenslang en telkens hebben we weer nodig om ons te oefenen in de dankbaarheid, de bekering, in de dagelijkse praktijk van de Ievensheiliging, gedragen door het gebed als het voornaamste deel van de dankbaarheid, levenslang. De catechismus geeft hierin de grote lijnen van de Schrift kernachtig weer. Dan weer in de diepte, bv. in de bespreking van de wet als spiegel der zonden, dan weer in de breedte bv. in de bespreking van de wet als regel der dankbaarheid. De Provinciale synode van Leiden, eind zestiende eeuw, gaf de betekenis van de Heidelbergse Catechismus reeds als volgt weer: 'Een sommier vervat der fondamenten der christelycker religie in de kerkeken.' Inderdaad een 'sommier vervat.' Een kernachtige samenvatting van datgene waar het in het christelijk geloof om gaat.
Door je daarin te oefenen wordt je geloof gevoed, verrijkt, gecorrigeerd, gestimuleerd. Het is goed voor je zelf als individuele gelovige en voor het leven van de gemeente. Het is ook goed om daardoor ook te leren zien waar de dwaling op de loer ligt. Om die te doorzien en om niet meegevoerd te worden met allerlei wind van leer.

De aard van de catechismuspreek
Hoe moeten we de catechismuspreek bezien? Gaat het om de uitleg en de toepassing van een weliswaar hoogstaand, maar toch menselijk leerboek, of gaat het om prediking van het Woord van God? Het is goed om dit scherp te krijgen.
Nu is van meet af aan dat de catechismus werd gepreekt duidelijk gesteld dat het er niet om gaat dat uit een menselijk geschrift gepreekt wordt, maar dat dat geschrift een hulpmiddel is om het Woord zelf te bedienen. Catechismusprediking is van meet af aan Woordbediening bedoeld. Iemand als Hoornbeek zegt: Niet uit de catechismus als een canoniek geschrift, maar uit de Schrift prediken wij. V. d. Velden zegt: je zou kunnen zeggen dat de catechismus een vertolking en applicatie bevat van datgene wat in de tijd van zijn ontstaan gezien wordt als de kernmomenten van het getuigenis der Schriften, (…) datgene wat je noodzakelijk weten moet om zalig te kunnen leven en sterven.
De catechismuspreek vindt haar gezag dus niet in de catechismus zelf, maar in het Woord waarvan de catechismus uitleg, vertolking en toepassing is.

Tekstprediking en themaprediking
Nu kunnen we als het om de prediking gaat onderscheid maken tussen twee soorten prediking. Tekstprediking en themaprediking. Tekstprediking is prediking over een tekst of een perikoop en themaprediking is prediking over een thema uit de bijbel, dat niet zozeer in één tekst of perikoop aanwezig is, maar als een gouden lijn door heel de Schrift heen aanwezig is. Zoals het verbond, de verzoening, de bekering en zoveel andere thema's meer. Zij zijn voluit bijbels. Deze themaprediking heeft naast de tekstprediking een eigen recht van bestaan. Ze raakt de grondlijnen van de Schriften. Welnu, we zouden de catechismusprediking het beste als themaprediking kunnen omschrijven. De thema's als de troost, het geloof, de verzoening, de heilsfeiten, de schepping, de wederkomst enz. enz. komen daarin ter sprake, allemaal verwoord nadat de catechismus het oor te luister heeft gelegd bij de Schrift. Als we het goed recht van de themapreek erkennen is het niet nodig om die met een tekstprediking te vermengen. Dat gebeurt nog al eens. Dan wordt naar een tekst of perikoop gezocht die past bij een zondagsafdeling en dan wordt geprobeerd te pendelen van tekst naar thema. Ik denk dat het beter is dat niet te doen. In de eerste plaats is het niet nodig. Als themaprediking bijbelse prediking is hoeft er nog niet iets bij. Maar bovendien komt het er in de praktijk vaak op neer dat de gekozen tekst als een soort kapstok dienst doet waaraan het thema wordt opgehangen. Dan doe je aan beide geen recht, aan de tekst niet, en aan het thema in de catechismus niet. Beter is het om gewoon de bijbels – theologisch lijn van het thema te behandelen en daarbij voorbeelden uit de Schrift aan te halen tot uitleg en toepassing. De synthetische prediking is daarbij te verkiezen boven de analytische. Niet een behandeling van de vragen en antwoorden van top tot teen, maar het opbouwen van de preek rondom de grote lijn, de kernmomenten.

Is de catechismus geschikt voor de leerdienst in onze tijd?
In onze tijd wordt nogal eens de vraag gesteld of de catechismus nog wel een geschikt leerboek is voor de gemeente in onze tijd. We leven immers in een heel andere tijd. De vragen die de gemeente in de tijd van de Reformatie bezig hielden zijn immers andere vragen dan die ons bezig houden. Vierentwintiguurs economie, relatievormen buiten het huwelijk, vragen rondom levensbeëindiging, het zijn voor velen van ons levensgrote problemen, terwijl de kerk daar in de zestiende eeuw nog niet van wist.
Ook moeten we eerlijk vaststellen dat de catechismus ook dingen aan de orde stelt die ons niet direct raken. Men had bv. te maken met mensen die de overheid niet erkenden. Dat zullen wij in onze gemeente niet zoveel tegenkomen. Men had te maken met specifieke leerverschillen tussen gereformeerden en luthersen. Wat te denken van vraag en antwoord 48: 'Maar zo de mensheid niet overal is waar de Godheid is, worden dan de twee naturen in Christus niet van elkander gescheiden? Antw.: Ganselijk niet, want dewijl de Godheid door niets kan worden ingesloten en overal tegenwoordig is, zo moet volgen dat zij wel buiten haar aangenomen mensheid is en nochtans niettemin ook in haar is en persoonlijk met haar verenigd blijft.'
In zulke gevallen merken we de tijdbetrokkenheid en ook de tijdgebondenheid van bepaalde thema's en haar formuleringen in de catechismus.

Van toen naar nu, van nu naar toen
Toch zou ik er voor willen pleiten om de catechismus ook nu als boek voor de leerdienst te gebruiken. Er zijn behalve de door de context bepaalde zaken en formuleringen ook steeds weer de thema's die de tijden verduren. Ook al gebruikt iedere generatie weer andere taal om ze te verwoorden, passend bij haar eigen tijd. De catechismus is gestructureerd door deze blijvende thema's, zoals het geloof, het nut van de heilsfeiten, de sacramenten, de Decaloog en het gebed.
Maar dan is het wel heel belangrijk dat we oog hebben voor de historische en culturele afstand tussen ons en de catechismus. Dan is het een noodzakelijke opdracht om te proberen de kloof die ons van haar scheidt te overbruggen. Dat betekent dat we mogen proberen de thema's in de catechismus naar ons toe te vertalen, maar het betekent ook dat we vanuit voor ons brandende vragen de catechismus bevragen. Dan blijken er achter formuleringen in de catechismus op verrassende wijze bijbelse noties op te lichten, die ook voor ons relevant zijn. Ik zou dus willen pleiten voor een tweerichtingsverkeer. Vanuit de catechismus naar ons en van ons uit naar de catechismus. In dat spanningsveld staan is een belangrijke opdracht, waardoor de kern, de pit van de catechismus boven tafel komt en daar gaat het om. Dan zijn wij geen papegaaien, die de catechismus alleen maar napraten, ook al leeft de inhoud voor onszelf niet, maar dan is de catechismus een inspiratiebron, waarin we bronnen aanboren die ook voor onze tijd heilzaam, want leerzaam zijn. Dan kan het zijn dat we bepaalde letterlijke formuleringen van de catechismus niet meer precies overnemen, maar dan gaat het ons om de religie van de belijdenis. Het kan ook zijn dat we ons door de catechismus laten corrigeren, omdat we de koers zijn kwijtgeraakt, (wordt vervolgd)

W. Verboom, Waddinxveen

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 4 februari 1999

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Catechismusprediking in deze tijd (2)

Bekijk de hele uitgave van donderdag 4 februari 1999

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's