Verslag van de lezingen

De eerste lezing werd gehouden door ds. A. Kool. In het kader van het thema van de dag: Neem tijd om te leven, hield ds. Kool een lezing met als centraal thema: de piincipiële en praktische betekenis van de sabbat en de zondag en de verhouding van arbeid en rust, daarbij vooral lettend op de maatschappelijke aspecten, vanwege de problematiek rond de 24-uurseconomie.

In het vraagstuk rond de verhouding arbeid en rust moet een christen principieel de zondagsviering als uitgangspunt nemen. We moeten allereerst tegen de 7-dagen economie zijn en op grond daarvan de 24-uurseconomie bekijken.
In de 24-uurseconomie die al jaren bezig is wordt de door God geheiligde zondag ondermijnd. Naar christenen en christenpartijen zit hier een duidelijke boodschap in. De zondag heeft een imago gekregen van een dag waarop niks mag. De 24-uurseconomie wordt wel eens een oordeel van God genoemd, omdat we als christenen in de geschiedenis de zondag niet hebben hooggehouden. Er is een bezinning en helderheid nodig over de betekenis van de zondag. Als we in het licht van de Bijbel de zondag bekijken, dan blijkt dat er nergens letterlijk de zondag als rustdag wordt vermeld. Paulus spreekt zelfs heel relativerend over de viering van de sabbat als christen in bijvoorbeeld Kolossenzen 2 : 16. Tijdens de Reformatie is de discussie begonnen over de in de vierde eeuw door keizer Constantijn ingevoerde rustzondag. De wet en dus ook het zevende gebod is in Christus vervuld, betekent dit dat de wet en dus ook de sabbat is afgeschaft? Nee, Christus heeft de wet vervuld. De diepste bedoeling van de zondag is juist dat de sabbat is vervuld in de opstandingsdag. De zondag is dus niet direct uit de Schrift af te leiden, maar in het vertolkend proces wordt de diepste bedoeling aangegeven.
Wat is rusten eigenlijk? Als het in de Bijbel gaat over rust, dan gaat het bijna altijd over de sabbat. Gaat het in de natuur echter over rust, dan bedoelt men er de donkere avond mee, wanneer mens en dier gaan slapen. Een dag rust in de week komt in de natuur niet voor. De rustdag is dus onnatuurlijk, het is rusten op klaarlichte dag. Het is een opstaan tot de rust, want je hoeft geen slaaf te worden van je werk. In onze maatschappij wordt er flink geconcurreerd en opgejaagd. De sabbat roept hier een halt tegen op en kan dus als een rijke erfenis van de joodse traditie worden gezien. Laten we er daarom zuinig op zijn.
Minister Wijers' reactie op de overhandiging van de door de kerk verzamelde handtekeningen tegen de 24-uurseconomie was nogal laconiek. Hij beweerde dat de 24-uurseconomie niet bestond, iedereen krijgt toch immers steeds meer vrije tijd en is toch vrij om te beslissen? We leven tegenwoordig in een tijd van individualisering en democratisering. Iedereen moet alles zelf weten.
Als de christenen zondag willen vieren, dat moeten zij weten. Dat is niet het probleem van de meerderheid. Maar die keuzevrijheid is geen echte vrijheid. De vrijheid van de een is de onvrijheid van de ander De zwakkeren in de samenleving worden de dupe van de vrijheid van de sterkeren. De overheid zal dus regelend op moeten treden om de zwakken te beschermen. De zondag is een dag van de gemeenschap en daarom ook een dag voor de zwakken. De zondag zegt dat er een economie van het genoeg is. De zondag is daar geen garantie voor, maar wel een teken.
Het voorgaande is echter geen negatieve beoordeling en een pleidooi voor luiheid. Werken is gezond en soms is haasten zelfs gezond. Het gaat niet allereerst om de kwantiteit maar om de kwaliteit van het werk. Kortere werktijd en meer verdienen is geen oplossing, want in die tijd moet hetzelfde werk gebeuren. Werk is een noodzakelijk kwaad geworden om geld te verdienen en het moet zo effectief mogelijk gebeuren. De arbeidsvreugde wordt minder en daardoor raken mensen in korte tijd gestresst. Ook hier is de zondag een teken van Gods bedoeling met de mens. De zondag levert een beperking en zoals gewoonlijk ligt in de beperking het genot. Dat levert weer nieuwe arbeidsvreugde op en betere kwaliteit van leven.
Is de ontwikkeling naar de 24-uurseconomie wel tegen te houden? Is het niet idealistisch om te denken dat de ontwikkeling tegen te houden is? De welvaart is slechts schijn, er zijn gigantische problemen, we lopen vast. Maar er is een tegenbeweging op gang aan het komen. Het hopen is nu op een volksbekering, want we hebben bijna de hele wereld gewonnen, maar er zijn zoveel beschadigde mensen. Is de kerk wel paraat? Er moet een gereformeerd ontwaken komen. We moeten in de progressieve lijn van Calvijn en andere reformatoren met goede moed voortgaan door de diepe crisis. Ontwaakt dan! Want er is juist nu voor de kerk zoveel te doen.

De tweede lezing werd gehouden door ir R. A. Jongeneel. Hij nam in zijn lezing de economie als uitgangspunt en beschreef de eigenlijke problemen van de 24-uurseconomie, waar de kerken hun actie tegen gevoerd hebben.

Aantasting van de zondagsrust, flexibele arbeidsrelaties, verandering van de winkelsluitingstijden, het zijn allemaal symptomen van een grenzeloze economie. De kern van de problematiek is echter dat de plaats van de economie in de samenleving steeds groter wordt. De economie dreigt doel te worden en daarmee haar doel voorbij te schieten. Economische argumenten gaan steeds meer keuzes beïnvloeden. In een bedrijf is het logisch dat deze economische argumenten gebruikt worden in het berekenen van de kosten en de baten. Maar tegenwoordig worden economische argumenten ook gebruikt als het gaat om het samenleven met een ander Het zogenaamde samenlevingscontract is echt een contract in die zin dat er goede afspraken worden gemaakt, zodat het voor beide partijen een winst oplevert. Is dit niet het geval dan houdt men er gewoon mee op. Opoffering en trouw gelden niet meer als heersende principes. Er ontstaat een verkilling in de samenleving en er is minder ruimte voor de kaders door God gesteld als bijvoorbeeld de sabbat.
De concrete problemen van de 24-uurseconomie zijn de volgende: Als eerste ontstaat er de berekenende houding als hierboven beschreven. Ten tweede ontstaat er het prestatiedenken. Je bent als mens waardevol voor zover je waardevolle capaciteiten hebt. Er ontstaat hierdoor ook een tweedeling in de maatschappij. Er is een groep waar het bijzonder goed mee gaat, maar ook een groep die steeds meer in de knel raakt. De 24-uurseconomie ontkent dat je voor een goede economie niet alleen gezonde bedrijven nodig hebt, maar ook sterke, gezonde gezinnen. In die gezinnen leren mensen waarden en normen en hoe men met elkaar om moet gaan. Het is daarom belangrijk de gezinnen te koesteren. Maar de gezinnen krijgen het extra moeilijk door de druk van de economie.
Wat drijft het denken achter de ontwikkeling naar de 24-uurseconomie? Economen beweren vaak dat de economie eigen wetten heeft en dat het geloof daar helemaal los van staat. Er ontstaat dus een neutrale vorm van denken. Maar schijn bedriegt, want binnen de economie zit juist een heel ideologisch denken. Allereerst is dat te zien in het simplistische mensbeeld dat de economen hebben. Volgens hen is de menselijke behoefte oneindig en die kan enigszins bevredigd worden door het inkomen en vervolgens de consumptie te vergroten. Dat leidt volgens hen uiteindelijk tot meer geluk. De mens is echter onverzadigbaar. Dit mensbeeld komt echter niet overeen met het mensbeeld van het christelijk geloof. Ook Gods schepping is voor de economen nooit goed, mensen verdienen altijd meer dan Gods goede schepping. Ten tweede zijn economen heel ideologisch, omdat er een grote euforie is over het marktdenken. Zij vinden dan ook dat het marktsysteem moet kunnen functioneren zonder beperkingen van de verzorgingsstaat. Het marktsysteem is inderdaad een mooi systeem, want het zorgt op een bijzondere manier voor een bevrediging van brede behoeften. Maar er zitten ook duidelijk, nadelen aan. Ten eerste kan de markt alleen rekening houden met dingen die prijzen hebben, terwijl de meest waardevolle zaken vaak geen prijs hebben. Ten tweede kunnen behoeften alleen worden meegenomen als er geld voor wordt betaald. Waar mensen geen geld hebben werkt de markt niet meer Ten derde is het marktsysteem een hele instrumentele manier van denken. Er is een voortdurende druk op arbeid, want het wordt gewaardeerd tot zover het tot een doel strekt. Er is geen eigenwaarde voor de arbeid op zich. Dit geldt ook voor de natuur. Ten vierde heeft de markt een probleem met het aangeven van de optimale schaal van activiteiten. Grenzen vallen weg en dit heeft bijvoorbeeld overbevissing en een 24-uurseconomie tot gevolg.
In de politiek wordt bijna heilig over het marktmechanisme gepraat, maar we moeten in de gaten houden dat de markt een knecht moet blijven, want het is een zeer slechte leermeester.
Maar is er wel een andere manier van denken mogelijk? Ja, als christenen mogen we weten dat het anders kan. God heeft met het leven een bedoeling gegeven. Hij heeft in het Oude Testament zijn geboden gegeven en ook kaders voor een economie. De economie moet ingekaderd worden door de wetten van God, door bijvoorbeeld de sabbat en het geven van een tiende.
Maar hoe kan dit praktisch vertaald worden naar het leven in deze maatschappij? Op het individuele vlak moet er een persoonlijke weg gevonden worden, door het bewust maken van keuzes in eigen gezin en leefsituatie, om op die manier niet geleefd te worden. Verder is er een collectieve organisatie nodig om de ontwikkelingen tegen te houden. Een voorbeeld hiervan was de actie tegen de 24-uurseconomie. Ook vakbonden hebben een draagvlak nodig om hun werk te kunnen doen. In de gaten moet worden gehouden dat volgens de cultuur bepaalde dingen niet kunnen, de economie stelt alleen maar randvoorwaarden.
Het gaat er uiteindelijk dus om een goede balans te vinden tussen betaalde en onbetaalde arbeid, tussen behoeften die je wel en niet kunt kopen, tussen consumptie voor jezelf en delen met anderen en bovenal om oog te houden voor datgene waar het echt om gaat in het leven.

Gerdine Dankers, Ermelo

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen