Avondmaalsviering in een bejaardenhuis (1)

Inleiding
De redactie van de Waarheidsvriend vroeg mij om een artikel te schrijven over de avondmaalsviering in een bejaardentehuis. Vanuit een kerkelijke gemeente was het verzoek gekomen om hierover enige informatie te ontvangen. Ik wil proberen het een en ander op papier te zetten. Ter voorbereiding heb ik bij meerdere bejaardentehuizen in doorsnee Gereformeerde Bondsgemeenten mijn licht opgestoken. Wat ik hieronder schrijf is mede te danken aan wat collega's mij over de avondmaalsviering in het bejaardentehuis in hun woonplaats meedeelden. Tegelijk geef ik hier en daar aan welke mijn eigen gedachten over bepaalde punten zijn. Ook vertel ik iets over een speciale avondmaalsviering met zieken, gehandicapten en bejaarden, die de gewone avondmaalsviering niet meer kunnen bijwonen.

Waarom een avondmaalsviering?
Dat er in een bejaardentehuis of verpleeghuis of andere tehuizen in toenemende mate speciale avondmaalsdiensten worden gehouden is goed te begrijpen. Bejaarde gemeenteleden die de Heere mogen kennen missen het heel erg als zij Zijn dood en opstanding niet meer bij brood en beker zouden kunnen gedenken. Het is zo vervlochten met hun persoonlijke geloofsbeleving, dat hun geloofsleven er onder zou lijden wanneer zij van het avondmaal verstoken zouden zijn. De viering, c.q. de bediening van het avondmaal betekent als het goed is voor onszelf toch ook een hoogtepunt in de geloofsbeleving. Het is door Christus ingesteld, vooral om ons zwakke en aangevochten geloof te versterken. Het hoorbare en zichtbare Woord gaan hierin samen op. Zij horen bij elkaar. Het gebeurt ook dat bejaarden er nog nooit toe gekomen waren om aan het avondmaal deel te nemen. Dat is gezien hun achtergrond soms ook te begrijpen. Men durfde bijvoorbeeld niet aan het avondmaal deel te nemen. Men voelde zich niet waardig. En toch hebben zij het als schuld ervaren dat zij er nooit aan deelnamen. Nu is het niet zo dat je niet zalig kunt worden als je het avondmaal niet hebt gevierd. Wie zou daar een oordeel over durven uitspreken. Maar het is toch wel zo dat bejaarden die op hoge leeftijd in een bejaardentehuis voor het eerst in hun leven de tekenen van brood en wijn ontvangen, dit als iets heel bijzonders, iets heel kostbaars ervaren. Ze zeggen dan: dat ik dit nog mag beleven. Dat had ik nooit gedacht. Om deze en andere pastorale redenen is het dus heel goed dat er vanuit de kerkelijke gemeente bijzondere avondmaalsdiensten worden belegd in een tehuis. Daar zal men de kerkenraad altijd dankbaar voor zijn.
In de kerkorde van de Nederlandse Hervormde Kerk van 1951 is een bepaling opgenomen, waarin de mogelijkheid van bijzondere avondmaalsdiensten wordt genoemd. Ik citeer: 'Indien bijzondere omstandigheden daartoe aanleiding zijn, kan de kerkenraad ook buiten een kerkdienst, zij het onder deelneming van vertegenwoordigers van de kerkenraad en zo mogelijk van de gemeente, het avondmaal doen vieren, bij voorkeur – ter beoordeling van de kerkenraad – in aansluiting op de regelmatige viering van het avondmaal door de gemeente' (ord. 10.5.4). In de kerkorde van de VPKN staat in ord. 7.3.3 en 4: 'In samenhang met de viering in de kerkdienst en wegens bijzondere omstandigheden kan het avondmaal ook bij gemeenteleden thuis bediend worden' (3). En: 'Het avondmaal kan onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad in een kerkdienst in ziekenhuizen en andere bijzondere instellingen bediend worden' (4).

Hoe opgezet?
De wijze waarop in de bejaardentehuizen het houden van avondmaalsdiensten is opgezet is verschillend. Dat is te verklaren vanuit de verschillende wijze waarop de tehuizen zelf zijn ingericht. Soms is er sprake van een uitsluitend hervormd tehuis, dan weer is er sprake van een tehuis dat vanuit verschillende kerkgenootschappen is opgezet. De wijze waarop de avondmaalsdiensten worden gehouden is daarmee verbonden. Over het algemeen worden in 'gemengde' bejaardentehuizen de avondmaalsdiensten in samenwerking met andere kerken gehouden. Daarbij bestaan er dan toch nog wel weer verschillen in uitvoering. Er is een bejaardentehuis, waar beurtelings vanuit de Gereformeerde Kerk en de Hervormde Kerk de avondmaalsviering in een gemeenschappelijke dienst verzorgd wordt. De viering is dus interkerkelijk (gereformeerde en hervormde ambtsdragers doen samen dienst), terwijl er beurtelings een hervormd en gereformeerd predikant dienst doet. Er zijn ook tehuizen waar de kerken ieder afzonderlijk hun eigen viering houden, met de eigen predikant en een afvaardiging van de eigen kerkenraad. De ene keer de hervormde gemeente, de andere keer de gereformeerde kerk, enz. Er is een tehuis waar van te voren expliciet vermeld wordt, dat de viering wordt gehouden voor de (belijdende) leden van de eigen gemeente. Maar gastleden zijn ook welkom. In een ander tehuis is de viering bij voorbaat open voor leden van verschillende kerken. Veel hangt hier af van de plaatselijke situatie en de wijze waarop het tehuis is verbonden (of niet verbonden) met een bepaalde kerkelijke gemeente.
Zelf heb ik de indruk dat het goed is om – waar mogelijk – de diensten in nauwe samenwerking met andere kerken te houden. Vooral als de gewone diensten of weeksluitingen in het tehuis ook altijd gezamenlijk worden gehouden. Dan kan het een onderlinge band geven onder de bewoners van een tehuis als men niet alleen wekelijks het Woord samen hoort, maar ook het avondmaal viert.
Overigens is het wel belangrijk om goede afspr^en te maken. Niet alleen als kerken onderling, maar ook met de directie van het tehuis. Er is niets vervelender dan wanneer er storende factoren ontstaan, die zo iets kostbaars als een avondmaalsviering voor bejaarden kunnen schaden. Dat mag een gemeente de bejaarden niet aandoen. Het lijkt me daarom van belang dat wanneer ergens een bejaardentehuis wordt gebouwd, de kerken van meet af aan tot goede afspraken over dit punt komen.

Wie nemen deel aan de viering?
Er is een bejaardentehuis waar alleen de belijdende leden van de eigen (hervormde) gemeente deelnemen aan het avondmaal. Daar is de viering als het ware een verlengstuk van de gewone viering in de kerk. De meeste gemeenten kennen echter een soepel beleid wat betreft de deelname aan het avondmaal in een tehuis. Officieel wordt het avondmaal dan wel gevierd met de belijdende leden, maar in de praktijk wordt er niet echt op gelet of iemand die deelneemt als belijdend lidmaat staat ingeschreven. Het is natuurlijk ook wel pijnlijk om iemand die bijvoorbeeld 85 jaar is en geen belijdenis gedaan heeft, maar toch het verlangen heeft om het avondmaal te vieren van deelname uit te sluiten. Vaak is er trouwens sprake van een min of meer 'open' avondmaal. Leden van verschillende kerken nemen deel aan elkaars vieringen. Zo noemde ik als het hervormd bejaardentehuis waar behalve de hervormde leden, leden van andere kerken als gastleden welkom zijn. Ook gebeurt het nog al eens dat personen die zelf niet in het bejaardentehuis wonen, de avondmaalsviering bijwonen, b.v. een zoon of dochter van ouders die in het tehuis wonen. Ze helpen soms ook bij het aanreiken van brood en beker omdat hun ouders dat zelf niet meer kunnen. In een ander tehuis zijn ook zieken en bejaarden van buiten het tehuis in de dienst aanwezig, omdat zij niet meer in staat zijn de gewone dienst in de kerk bij te wonen. Mijn eigen gedachte bij het toelatingsbeleid tot het avondmaal is, dat men hierin vooral niet te formeel moet zijn. Een open, nodigende houding is om pastorale redenen te verkiezen. Deze open houding behoeft niet ten koste te gaan van de goede orde, maar bevordert deze juist. Als we zelf niet weten wat het is gebonden te zijn aan huis of stoel kunnen we ons nauwelijks indenken hoeveel zegen bejaarden ontvangen als zij het avondmaal in hun eigen tehuis mogen vieren. Laat het dan royal, koninklijk gebeuren.

De gang van zaken
Het tijdstip waarop de avondmaalsviering wordt gehouden is in de bejaardentehuizen heel verschillend, vaak mede afhankelijk van de afspraken tussen kerkelijke gemeenten, directie en bewoners. Er zijn tehuizen waar de avondmaalsviering op vrijdag plaatsvindt ('s middags of 's avonds). In een ander tehuis vindt ze plaats tijdens de gewone dienst in de kerk. In dit tehuis worden altijd al elke zondag eigen diensten gehouden op hetzelfde tijdstip als in de kerk. Zo is het dan ook met de avondmaalsdienst. Weer in een ander tehuis vindt de viering plaats na afloop van de avondmaalsdienst in de kerk, als een verlengstuk daarvan. De duur van de samenkomst is verschillend. De een noemt 30 à 40 minuten, de ander 50 à 60 minuten. Men moet natuurlijk rekening houden met de mogelijkheden van de bewoners. Ook hangt een en ander samen met de link met de gewone kerkdienst waarin avondmaal gevierd wordt. Wanneer de link er is, luisteren bewoners van bejaardentehuizen vaak eerst naar de kerktelefoon en maken op deze wijze de gewone dienst mee. Daarna gaan zij dan naar beneden, naar de ontmoetingsruimte in hun eigen gebouw om samen het avondmaal te vieren. Er zijn ook gemeenten die er voor gezorgd hebben dat er een inbedding bestaat in de trits voorbereiding, viering en dankzegging. Meestal vinden de voorbereiding en dankzegging plaats via de kerktelefoon, maar ook worden wel in de gewone samenkomsten in het tehuis momenten van voorbereiding en dankzegging ingebouwd.

W. Verboom, Waddinxveen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen