Op reis in Frankrijk (en Genève)

Sélestat
In de Elzas, net over de Vogezen, zijn vele mooie dingen te zien. We kunnen een bezoek brengen aan Sélestat, de geboortestad van Martin Bucer, gelegen halverwege Straatsburg en Colmar. Hier is een van de oudste openbare bibliotheken van Frankrijk, de beroemde, in 1453 gestichte, humanistische bibliotheek met zeer kostbare handgeschreven en -beschilderde manuscripten, zoals de Lectionaire Mérovingien (7e eeuw!), een wonderboek uit de 11e eeuw, een Bijbel uit de 13e eeuw, en een met de hand geschreven brief van Zwingli aan Beatus Rhenatus met de vraag of hij Luthers commentaar op de Galatenbrief mag bestuderen. Ik moet zeggen dat ik mijn ogen hier heb uitgekeken.

Natzweiler-Struthof
We kunnen ons ook begeven naar het voormalige nazi-concentratiekamp Natzweiler-Struthof, het beruchte ruim 700 meter hoog in de bergen gelegen kamp, met name voor politieke gevangenen, die hier in een steengroeve dwangarbeid moesten verrichten en van wie duizenden zijn omgekomen. Hier zijn ook duizenden zigeuners in de gaskamer zinloos vergast. Wat hier te zien is, is indrukwekkend, in negatieve zin. Hier huilt je hart. Nie wieder, zeggen we, plus jamais, nooit weer.
We doen dat echter nu niet. We richten onze schreden naar Colmar.

Colmar
Colmar is wel eens genoemd: de mooiste stad van de wereld. Dat is overdreven. Maar er is wel iéts van waar. Met name de oude stad heeft een heel eigen charme. Pittoreske winkelstraten, vakwerkhuizen en een aantal mooie pleinen of pleintjes maken Colmar tot een aantrekkelijke en vriendelijke stad. Een bijzonderheid is dat de stad in de Tweede Wereldoorlog wonderbaarlijk gespaard bleef, waardoor het zijn charme heeft behouden.
Colmar is de geboortestad van de beeldhouwer Bartholdi (1834-1904), die onder andere het vrijheidsbeeld in de haven van New York vervaardigde.
Toch gaat het ons daar niet om. Het gaat ons om het heerlijke museum Unterlinden, gehuisvest in een 13e eeuws voormalig Dominicanessenklooster. Daar vinden we onder andere het wereldberoemde Isenheimer-altaar van Matthias Grünewald (1512-1515).

Zie het Lam Gods
Het Isenheimer-altaar is, met zijn diepe, warme kleuren en zijn geweldige uitdrukkingskracht, een prediking op zichzelf. De belangrijkste thema's zijn onder andere: de kruisiging, de aankondiging aan Maria, de geboorte van Christus, Zijn graflegging. Zijn opstanding, en de heilige Sebastiaan en Antonius.
Het gaat ons vooral om het grote middenstuk: Johannes de Doper in boetekleding, met zijn extra lange (!) vinger wijzend naar Christus Die gekruisigd wordt. Daarbij de woorden 'Illum oportet crescere, me autem minui' (Hij moet wassen, maar ik minder worden, Johannes 3 : 30). Johannes de Doper was allang gestorven toen Jezus gekruisigd werd. Maar Matthias Grünewald heeft een boodschap: Zie de gekruisigde Christus. Bij het kruis staat de discipel Johannes, die Maria ondersteunt. De andere Maria ligt op haar knieën en aanbidt. Aan Johannes de Dopers voeten staan een klein lam, een kruis tussen de poten. Het bloed van het Lam sijpelt in een kelk. Hier is geen sprake van Maria- of heiligenverering, hier valt alle nadruk op Christus en op verzoening door voldoening. Hier ook geen kelkonthouding. Het is alsof Matthias Grünewald wil zeggen: 'Drinkt allen daaruit, want dit is Mijn bloed, dat voor velen vergoten wordt tot vergeving van de zonden' (Mattheüs 26 : 27-28).
Matthias Grünewald (1460-1528) wordt terecht een voorreformatorische schilder genoemd. Wegens zijn reformatorische gezindheid (hij bezat geschriften van Luther) moest hij vluchten.

Albert Schweitzer
Er is nog iets waar we belangstelling voor hebben: de Elzas is ook de geboortestreek van Albert Schweitzer, de beroemde dokter van Lambarene.
Albert Schweitzer werd in 1875, als zoon van een predikant, in het charmante wijnplaatsje Kaysersberg geboren. Een alleraardigst klein museum laat iets van zijn leven en werken zien. Daar is ook alle reden toe. Schweitzer was theoloog, cultuurfilosoof, zendingsarts en musicus. In 1902 werd hij docent Nieuwe Testament in Straatsburg. Hij was overigens een vrijzinnig theoloog. Naar zijn mening verwachtte Jezus heel direct het koninkrijk van God, waarvan Hij de Messias zou zijn. Toen Hij zag dat het koninkrijk tijdens Zijn leven niet zou komen, werd het Hem duidelijk dat het pas zou komen in de weg van Zijn eigen lijden en dood. Zijn uitroep 'Mijn God, Mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?', was een uitroep van teleurstelling. Jezus werd zo voor Schweitzer de grote illusionist. Die hem inspireerde door Zijn liefde tot het leven. Als ik het goed zie, is dat een evangelie zonder hoop of verwachting.

Bach
Albert Schweitzer was een groot muziekkenner. Met name de orgelmuziek van Joh. Seb. Bach inspireerde hem. Hij schreef een uitvoerige studie over J. S. Bach. Een tijdlang was Schweitzer organist in de Thomaskerk in Straatsburg. Als hij met verlof was uit Lambarene gaf hij in vele landen van Europa, ook in ons land, orgelconcerten, waarvan de opbrengst voor zijn hospitaal in Lambarene was. Ook hield hij voor dat doel vele lezingen. Van het Parijser Bachgezelschap kreeg hij een tropenpiano met aangebouwd vol pedaal ten geschenke, zodat hij zijn muziekoefeningen ook in Lambarene kon voortzetten.

Lambarene
Het meest boeit Albert Schweitzer ons door zijn grote inzet als zendingsarts in Lambarene, in het toenmalige Franse Congo (nu Gabon), waarheen hij in 1913 afreisde en waar hij, op een enkele onderbreking na, tot zijn dood in 1965 zou blijven. Hij had een heel eigen wijze van benadering, waarbij hij zich helemaal inleefde in en aanpaste aan de Afrikaanse cultuur en grote liefde toonde voor de natuur. Op die benadering is heel wat kritiek uitgeoefend. Dat neemt niet weg dat we diep respect voor zijn arbeid in Lambarene mogen hebben. Hij kreeg een hoogleraarschap aangeboden in Leiden en in Zürich, maar wees die terwille van zijn werk in Lambarene af.

[Tekst afbeelding: Johannes de Doper, wijzend naar Jezus (Isenheimer-altaar van Matthias Grünewald).]

Schweitzer ontving voor zijn menslievend werk en voor zijn inzet voor de vrede in 1952 de Nobelprijs voor de vrede.

Gunsbach
We moeten niet vergeten het aardige dorpje Gunsbach te bezoeken. Veel meer dan Kaysersberg is dit het dorp van Albert Schweitzer. Hier werd zijn vader, toen Albert nog maar een half jaar jong was, predikant. Hier heeft hij gewoond (een deel van het grote woonhuis is museum), hier heeft hij zijn kinder- en jeugdjaren doorgebracht. Hier ging hij naar de kerk. Hier heeft hij als jongen dikwijls het orgel bespeeld. Hier kunnen we in het kleine museum ook zijn tropenpiano zien.
Is het teveel gezegd als we zeggen: hier, in Gunsbach, heeft Schweitzer zijn grote liefde voor de natuur opgedaan? Hij vond het als kind al vreselijk dat de dieren zo moesten lijden.
De natuur rond Gunsbach is vrijwel ongerept. Wie in Gunsbach komt, moet als hij enigszins tijd heeft, de wandeling 'Ballade de l'eau' (Ballade van het water) maken, een wandeling van ± 4 kilometer, die voert langs allerlei facetten van het water en de natuur rond Gunsbach: je ziet, hoort, ruikt en voelt het water, zegt de bijbehorende folder.
Vergeet u ook niet een wandeling (kleine klim) naar het standbeeld van Albert Schweitzer even buiten het dorp te maken: Schweitzer, in de bergen, lezend, peinzend en studerend.
Een groot man. Maar een arm Evangelie.

H. Veldhuizen, Huizen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen