Weerbaarheid geen zaak van getalsterkte

Orthodoxie in 'reservaten'?

In De Wekker, het orgaan van de Christelijke Gereformeerde Kerken, wordt van tijd tot tijd aandacht gegeven aan de toekomst van deze kerken. Recent schreef ds. G. van Roekel, dat de Christelijke Gereformeerde Kerken in de nabije toekomst met twee problemen worden geconfronteerd: toenemende verschillen inzake de kwestie van de vrouw in het ambt en toenemende vergrijzing. Wat het laatste betreft voorziet hij opheffing van kleiner wordende gemeenten. Dezer dagen werd juist ook melding gemaakt van de opheffing van de christelijke gereformeerde gemeente te Den Haag (Centrum). Als zodanig volgen stadse gemeenten van kerken uit de afscheiding de trend van neergang, die zich al lang ook in de grote(re) kerken voordoet. Kerkgebouwen van hervormde wijkgemeenten in de grote steden zijn de laatste tientallen jaren onder slopershamers gekomen of hebben een andere bestemming gekregen. We zijn gaan spreken van restgemeenten in de grote steden. Maar eenzelfde lot is ook de kleinere kerken beschoren. Ook eertijds bloeiende gemeenten van de Christelijke Gereformeerde Kerken en de Gereformeerde Gemeenten zijn tot kleine aantallen gereduceerd of zelfs ook opgeheven. De secularisatie houdt bij geen enkele kerk halt en daarin zijn stadsgemeenten voorboden van gemeenten in de rest van het land. De prognose van ds. Van Roekel betreft niet alleen de stedelijke gemeenten van zijn kerk maar raakt de gemeenten als geheel. Vergrijzing betekent dat er onvoldoende doorstroming is. Een oudere generatie verdwijnt en er treedt slechts gedeeltelijk, hier en daar zelfs nauwelijks een jongere generatie voor in de plaats.

Migratie
Niet alleen de secularisatie speelt echter een rol. Wat betreft de grote steden is het ook zo dat in de loop der jaren vele kerkelijk meelevenden de stad hebben verlaten en zich hebben gevestigd in de randgemeenten, die daardoor juist hier en daar een opbloei hebben gekregen. Vergrijzing van stadsgemeenten heeft ook hierin zijn oorzaak. Velen ontvluchten bijvoorbeeld de stadse samenleving, omdat deze meer en meer multicultureel (en multireligieus) is geworden; of omdat criminaliteit daar sterker is dan elders. Hoewel er de laatste tijd ook signalen zijn, dat jonge mensen weer bewust aansluiten bij een kerkelijke gemeente in de stad, uit roepingsbesef óf uit solidariteit met hen, die daar op hun post zijn gebleven. Het zou best eens een onderzoek waard zijn hoe het zit met de migratie uit en naar wijkgemeenten in de stad.

Intussen geldt het verschijnsel van migratie op grond van beslissingen inzake het kerkelijke leven breder dan voor de stad. Het is mij niet bekend of er (kerkelijk) onderzoek is verricht aangaande de beweegredenen, die mensen hebben om te verhuizen. Mensen moeten vaak verhuizen vanwege hun werk. Vaak vraagt men (ook bij ondergetekende) eerst informatie inzake het kerkelijk leven in de nieuwe woonomgeving. Dat is begrijpelijk. Veel mensen wonen niet allereerst waar ze werken maar waar ze kerken. Zij denken begrijpelijkerwijs aan de leefsfeer, waarin hun kinderen ook kerkelijk op zullen groeien, en vestigen zich graag waar ze zich thuis zullen voelen onder de prediking. Maar in toenemende mate zijn er ook andere signalen, namelijk dat mensen bewust verhuizen naar specifieke plaatsen of regio's, waar het kerkelijk nog 'goed' is. Daarom zijn er vandaag ook kerkelijke gemeenten van allerlei (orthodoxe) signatuur, die een aanwas vertonen van meelevende gemeenteleden, waarbij bepaalde gemeenten een streekfunctie krijgen. Kerktoerisme vandaag vertaalt zich ook door in verhuizing. Zo zou er - als mijn informatie juist is - een toenemende instroom zijn naar de Veluwe en bepaalde gemeenten in die regio. Maar ook gemeenten in andere regio's worden met name genoemd; gemeenten overigens waarin de verscheidenheid, liever de gescheurdheid van de kerk, ook van de Gereformeerde Gezindte schrijnend aan het licht treedt.

Vermagering
Het zal duidelijk zijn, dat aanwas in de ene streek of gemeente, die niet voortkomt uit werving onder buiten- of randkerkelijken, neergang in andere streken of gemeenten betekent. Waar bovendien gemeenten kleiner worden, worden ze vaak zienderogen kleiner. Daarbij kan ook een verarming optreden, bijvoorbeeld ook als het gaat om leden van de gemeente, die geschikt zijn om een ambt te bekleden en zo leiding te geven aan de gemeente.
De signalen, die ds. Van Roekel afgeeft over gemeenten binnen zijn kerk, zijn ook van toepassing op andere kerken. Met lede ogen ziet men soms in gemeenten aan dat mensen wegtrekken naar streken of plaatsen waar het beter is. Komt men dan zelf eens een keer in zulke plaatsen of regio's waar de kerken nog vol zijn, dan ervaart men de inkrimping van eigen gemeente met gevoelens van heimwee. In eigen gemeente komt steeds meer werk alsook steeds groter verantwoordelijkheid bij steeds minder mensen te liggen. De neergang zet nochtans door.
Laten we hier direct bij zeggen, dat zegen en vreugde in de dienst des Heeren niet zijn voorbehouden aan (op)bloeiende gemeenten. Er is ook sprake van zegen en vreugde in kleine groepen en gemeenten, temeer waar de intimiteit in kleine gemeenten juist tot sterke betrokkenheid op elkaar kan leiden en het verantwoordelijkheidsbesef heel groot kan zijn. De keerzijde is, dat wanneer zich in kleine gemeenten spanningen voordoen, de gevolgen vaak nog erger zijn dan in grotere gemeenten. Velen zouden echter hun kleine gemeente niet willen inruilen voor een grotere, waar het vaak onpersoonlijker toegaat.

Reservaten
Intussen vormen zich vandaag kennelijk wat men noemt orthodoxe 'reservaten'. Afgezien van de verantwoordelijkheid, die ieder draagt voor eigen gezin, is het de vraag of het winst is wanneer zich dit verschijnsel doorzet. Het kweken van en groeien in geestelijke weerbaarheid is niet bij voorbaat gegeven met het zich terugtrekken in orthodoxe reservaten. Vandaag staat, gegeven de openheid van de samenleving en de enorme communicatiemogelijkheden, geen enkele gemeente buiten de windvang van de tijd. Gemeenten met veel kerkgang hebben onderhuids ook te maken met afvloeiing van leden van de gemeente, met name ook jongere gemeenteleden. Verschillen in deze tussen gemeenten zijn slechts relatief. Zelfs is er het gebaar, dat de gevolgen van de secularisatie minder worden onderkend wanneer het gemeentelijke leven nog 'goed' is. De geruisloze afvloeiing van (jonge) leden van de gemeente wordt minder beseft of als nood ervaren. Totdat ook de dijken breken, omdat er niet echte geestelijke weerbaarheid is tegen de geest van de tijd. In onze tijd worden ook 'bolwerken' geslecht. In 'orthodoxe reservaten' kan men 'de boze wereld' op afstand wanen en de geestelijke boosheden in de lucht verre, terwijl ondershuids de knaagkever al aan het werk is. Geestelijke weerbaarheid vraagt geestelijke oefening, in het onderkennen van de tijdgeest, ook waar de gemeentelijke kaders nog in tact zijn en het gemeenteleven op het oog nog 'gezond' is.
Geestelijke weerbaarheid vraagt om geoefend geestelijk leven. Dat is iets anders dan een gemakkelijk leven.
In een volgend artikel in De Wekker schreef ds. J. Jonkman, in aansluiting op het artikel van ds. G. van Roekel:

'Wie alleen voor dit leven leeft, kan nimmer ware bevrediging vinden! Een mooi huis, veel luxe, veel geld: ze bevredigen niet. Het dienende, gevende leven vanuit de verbondenheid aan Christus geeft onvermoede rijkdom aan het aardse bestaan. Laat Christus maar Koning zijn over uw leven: helemaal en in alle delen van het leven. De ware vrijheid zal er meer inhoud krijgen.'

Ook kerkelijke 'luxe' past in dit rijtje. De vraag mag worden gesteld of het dienende leven, waarbij ieder zich inzet voor het welzijn van de medebroeders en zusters, in grote gemeenschappen beter tot zijn recht komt dan in kleinere gemeenschappen. Is, naarmate de gemeenschap groter is, de verantwoordelijkheid van de enkeling niet vaak kleiner?

Verantwoordelijkheid
Dit brengt mij op een laatste punt. Ik herinner mij een artikel van wijlen ds. A. Vroegindewey in het Gereformeerd Weekblad over Kerkelijke reservaten. Het was nog in de tijd, dat de ontkerkelijking nog niet had toegeslagen. In dat artikel verweet ds. Vroegindewey de leiding van de kerk, toen de middenorthodoxie nog helemaal 'op het pluche' zat, dat de gereformeerde richting in de kerk neerbuigend werd behandeld en dat men deze stroming wilde opbergen in 'reservaten', waarbij hij toen met name de Veluwe ook noemde.
Die vraag mag nu dunkt mij ook in omgekeerde richting, naar de gereformeerde stroming zelf worden gesteld, met name ook naar hervormd gereformeerde kring. Bestaat niet het gevaar, dat vandaag de 'reservaten' graadmeter en thermometer voor het kerkelijke leven worden?

Ik laat nu verder het beeld van de reservaten los. De kerk is daar waar het Woord is en openbaart zich in de plaatselijke gemeenten. Maar de kerk is ook een gemeenschap van gemeenten. De vraag moet worden gesteld of de onderlinge gemeenschap nog wel altijd wordt gevoeld. Bevoorrechte gemeenten, gemeenten waar nog groei is of grote kerkelijke meelevendheid, krijgen gemakkelijk een streepje voor in de beoordeling en de waardering. Hoevelen werken echter niet op moeilijke en eenzame posten, in worsteling om het behoud van de gemeente, gezien vergrijzing vanwege ontkerkelijking of migratie!?
Hoevelen worstelen ook niet om het behoud van de (gereformeerde) identiteit van hun gemeente, die met de neergang soms ook is gegeven? Is er dan wel altijd solidariteit van anderen? Is het waar dat een preekbeurt voor een kleine gemeente gemakkelijker wordt afgezegd dan voor een grote, zoals uit recente reacties inzake 'Schoon schip' bleek? Het volgende is in ieder geval waar. Ik schrijf het neer op verzoek van betrokkene. In een gemeente, waar een candidaat was aangetreden, kwam een ontwikkeling, waarin een deel van de gemeente de overhand kreeg en de vrouw tot de ambten werd toegelaten. Het gebeurde tegen de overtuiging en de zin van de jonge predikant in, die er zich ten overstaan van de gemeente rekenschap van gaf. Vanaf dat moment gaven bevriende collega's hun toegezegde beurt terug. Het betekende een extra pijnpunt voor de jonge dominee. De solidariteit werd verbroken. Dat kan ook geschieden op ondergeschikter punten. Kleine verschuivingen in gemeenten leiden soms tot terugtrekkende bewegingen van anderen. Moet er in de huidige ontwikkelingen, waarin er vaak ook sprake is van ongelijktijdigheid als het gaat om de gevolgen van de secularisatie en de ontkerkelijking, niet vooral ook zijn het mede dragen van elkaars lasten en het mee dragen van verantwoordelijkheid voor het geheel van de kerk?

Vol
'Ik heb uw werken niet vol gevonden voor God', zegt de engel van de gemeente van Sardis. Hij roept op wakende te zijn en te versterken 'het overige dat sterven zou' (Openb. 3 : 2). Welke gemeente kan vandaag zeggen, dat haar werken vol zijn voor God? De oproep om te versterken wat sterven zou raakt de gehele kerk.
De engel zegt ook, dat de gemeente van Sardis de naam heeft, dat zij leeft, maar ze is dood. Het leven van een gemeente wordt niet bepaald door getalsterkte. Zou daarom de wekroep om te versterken wat anders sterven zou ook niet een kerk als geheel kunnen gelden?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen