Een nieuw handboek pastoraat

N.a.v.: dr. H. van der Meulen (red.), Liefdevol oog en open oor, Handboek pastoraat in de christelijke gemeente, Zoetermeer 2000, 340 blz., ƒ 57,50.

Inleiding
Onlangs verscheen er onder redactie van dr. H. C. van der Meulen, docent Praktische Theologie (pastoraat) te Utrecht, een boek over het pastoraat in de christelijke gemeente. Samen met een kring van deskundigen, heeft hij in dit boek eeri handreiking geboden voor allen die werkzaam zijn op het gebied van het pastoraat in de gemeente. Hierbij gaat het niet alleen om predikanten en ambtsdragers, maar ook om gemeenteleden, die als vrijwilligers dienend bezig zijn op het terrein van de herderlijke zorg in de gemeente.
Het boek dient zich aan als een Handboek. Dat is het mooie van dit boek. Het biedt niet alleen maar een theoretische bezinning op de uitgangspunten voor het pastoraat, maar het bespreekt ook allerlei praktische zaken in verschillende vormen van pastoraat. Daarmee is de christelijke gemeente in zijn geheel gediend.
De auteurs willen zich bij hun bezinning en praktische aanwijzingen heel duidelijk laten leiden door de Heilige Schrift en de gereformeerde belijdenis van de kerk. De eindredacteur formuleert dit uitgangspunt zo: 'De lezer zal merken, dat de auteurs, die in gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift en in gemeenschap met de belijdenis der vaderen hebben geschreven, eigen accenten zetten'. Aan de ene kant is er dus heel duidelijk het gemeenschappelijk uitgangspunt: trouw aan Schrift en confessie. Aan de andere kant functioneert dit uitgangspunt niet als een keurslijf, waardoor de eigen invalshoek en mening van de auteur niet tot hun recht kunnen komen. Dat geeft aan het boek iets eigens en iets eigentijds. Ik denk dat we daar in de gemeente erg mee geholpen zijn.

Liefdevol oog en oor
In het eerste hoofdstuk bespreekt dr. Van der Meulen eerst enkele opvattingen over pastoraat. Verschillende stromingen passeren de revue. Bijvoorbeeld de opvatting van Thurneysen, die pastoraat als een vorm van verkondiging zag. Een heel ander uitgangspunt kent het zogenaamde therapeutisch pastoraat. Het kiest zijn uitgangspunt in het eigene van de mens en in zijn gevoelsleven. Hier vallen de namen van Hiltner en Rogers. Vervolgens is er het hermeneutisch pastoraat. Te denken valt aan G. Heitink, hoogleraar aan de VU, die aan de ene kant de Schrift en de traditie wil verstaan, maar tegelijkertijd ook de menselijke ervaring. Niet alleen de theologie, maar bijvoorbeeld ook de psychologie is normerend in het pastoraat. Bij elk van de modellen worden kritische opmerkingen gemaakt. Daarna wordt de eigen positie onder woorden gebracht. Van der Meulen geeft de volgende definitie van pastoraat: 'Pastoraat is het onder de hoede van, de Goede Herder, in gehoorzaamheid aan zijn Woord en in de kracht van de Heilige Geest binnen en vanuit de charismatische gemeente van Jezus Christus omzien naar mensen op hun levens- en geloofsweg binnen de context van de samenleving'. Centraal staat het Herder-zijn van Jezus als bron en norm voor alle vormen van pastoraat. Verder worden Woord en Geest nauw met elkaar verbonden. De gemeente wordt gezien als een charismatische gemeente, d.w.z. een gemeente, aan wie de Heilige Geest vele gaven heeft gegeven, ook als het gaat om het herder-zijn voor elkaar. Vanuit het perspectief van het rijk van God heeft pastoraat ook oog voor de wereld. Andere wetenschappen, b.v. de communicatieleer kunnen dienstbaar worden gemaakt voor het pastoraat.

De inhoud van het boek
Het is natuurlijk niet mogelijk om alles wat dit boek biedt in kort bestek te schetsen. Daarom geef ik alleen maar enkele grote lijnen weer. Het boek bestaat uit elf hoofdstukken. Na het eerste, hierboven reeds genoemde hoofdstuk beschrijft dr. A. Noordegraaf in hoofdstuk twee hoe de pastorale gemeente eruit kan zien. Hij doet dit al luisterend naar het beeld van het lichaam uit 1 Kor. 12. Het gaat vooral om het omzien naar elkaar. Ambtsdragers kunnen andere gemeenteleden daarin voorgaan en toerusten. Teamwork is belangrijk.
In hoofdstuk drie gaat drs. A. Baars in op de persoon van de pastorale werker. Hij geeft adviezen aan de pastor betreffende diens instelling, houding en omgaan met gemeenteleden. Laten distantie en nabijheid samen opgaan. Ook over het ambtsgeheim schrijft hij.
Dan volgt een hoofdstuk van dezelfde auteur over het bezoek en het gesprek. Verschillende soorten bezoeken worden onderscheiden, zoals het regulier huisbezoek, het persoonlijk bezoek, het groepsbezoek. Ook komen dingen aan de orde als telefonisch contact en bezoekadministratie.
Drs. M. A. de Ronde doorlicht het pastorale gesprek, vooral lettend op de communicatieve aspecten ervan. Onvoorwaardelijke acceptatie is het meest basale kenmerk van de pastorale attitude. Hij bespreekt de luisterhouding, de zendervaardigheden, enz. Bijzonder instructief.
Dr. M. J. Paul gaat in op het pastoraat aan zieke mensen. Behalve een bespreking van de onderwerpen die in het pastorale gesprek met zieken aan de orde moeten, c.q. kunnen komen, biedt hij ook bezinning op de bediening van het avondmaal en de doop aan zieken, de ziekenzalving, handoplegging en andere symbolische handelingen.
Ds. L. M. Vreugdenhil stelt het pastoraat rond huwelijk en seksualiteit aan de orde. Hier komen tere dingen ter sprake, die veel tact en wijsheid van de pastor vragen. Hoe het gesprek te voeren met echtparen die relatieproblemen hebben? Het pastoraat kent op dit terrein iets therapeutisch.
Drs. M. A. Th. van der Kooi-Dijkstra beschrijft het pastoraat bij rouwenden. Ze onderscheidt verschillende soorten verliezen, waarop mensen in hun rouw antwoord geven. Rouw vraagt troost, geen therapie. Veel komt aan de orde, zoals de waarde van het krijgen van een brief. Maar ook de betekenis van rituelen in tijden van rouw.
Dan volgt in een lang hoofdstuk negen een bespreking van speciale vormen van pastoraat. Ik kan ze slechts noemen. 1) Crisispastoraat (drs. M. A. Th. van der Kooi- Dijkstra); 2) Jeugdpastoraat (drs. N. C. van der Voet); 3) Ouderenpastoraat (ds. L. Romein); 4) Gehandicaptenpastoraat (dr. F. G. Immink); 5) Pastorale zorg bij incest (dr. J. C. Borst); 6) Pastoraat bij verslaving (dr. J. C. Borst); 7) Verzoeningspastoraat (drs. N. C. van der Voet); 8) Pastoraat rond de doop (dr. H. C. van der Meulen); 9) Pastoraat rondom het heilig avondmaal (dr. A. Noordegraaf).
In hoofdstuk tien gaat dr. W. H. Velema in op de spiritualiteit en de ethiek in het pastoraat. Mooi zijn de adviezen voor het eigen geloofsleven van de pastor. Velema pleit voor herinvoering van de biecht. Niet als een sacramentele .handeling, wel als moment in de pastorale bemiddeling. In het laatste hoofdstuk (elf) worden het lezen van de Bijbel en het bidden in de pastorale relatie aan de orde gesteld door dr. E. S. Klein Kranenburg. Bijbellezen en bidden zijn van groot belang, maar kunnen (helaas) niet altijd een plaats krijgen in het pastorale gesprek. Zorgvuldigheid en wijsheid zijn hier vereist.

Een praktisch boek
De nadruk in dit handboek voor het pastoraat ligt op de praktijk in de gemeente. Dat is een nuttige invalshoek, omdat daaraan veel behoefte bestaat. Veel dingen hebben hun vanzelfsprekendheid verloren. Ook zijn er allerlei nieuwe vormen van pastoraat ontstaan. In dit boek vindt men veel adviezen. Ook al zou men bepaalde dingen anders aanpakken, dan nog is dit boek een goede gids. De vele voorbeelden uit de praktijk brengen het besprokene dicht bij de lezer. Er verschijnen regelmatig publicaties op het terrein van het pastoraal handelen. Het waardevolle van dit boek vind ik dat het een doordenking biedt vanuit Schrift en belijdenis en dat dit uitgangspunt weer doorvertaald wordt naar de praktijk. Het boek laat ook zien hoe men met gezamenlijke deskundigheid elkaar en de gemeente kan dienen.

Natuurlijk zou ik best op onderdelen dieper willen doorpraten. Daar is dit artikel niet voor bedoeld. Alleen kan ik het niet laten om te zeggen, dat ik het pastoraat in catechese en kringwerk wel een beetje gemist heb. Catechese is geen pastoraat en pastoraat is geen catechese, maar pastorale catechese is van groot belang. Het herder-zijn en het leraar-zijn is toch onafscheidelijk met elkaar verbonden (Efeze 4: 11).

Hoe dit boek te gebruiken?
Wanneer een gemeentelid ambtsdrager wordt of op andere wijze bij het pastorale werk betrokken wordt, kan men zo iemand nauwelijks een betere dienst bewijzen dan dit boekje te geven. Men kan het natuurlijk ook zelf aanschaffen. Niet voor de boekenkast, maar om te lezen. Ook om samen te lezen.
Een regelmatig terugkerende bespreking van de hoofdstukken van dit boek in de kerkenraad kan hierbij een goed hulpmiddel zijn. Dat geldt ook voor bezoekteams, enz.
Ik beveel het boek dan ook van harte aan. Het kost wel wat, maar de uitvoering is er dan ook naar. Het voorziet naar mijn mening duidelijk in een behoefte.

Waddinxveen          W. Verboom

N.a.v.: dr. H. van der Meulen (red.), Liefdevol oog en open oor, Handboek pastoraat in de christelijke gemeente, Zoetermeer 2000, 340 blz., ƒ 57, 50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen