Uit de pers

Belevingsmaatschappij
In Ambtelijk contact (maandblad ten dienste van ouderlingen en diakenen van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland, 39e jaargang, nr. 5, mei 2000) schrijft mr. H. M. Oevermans over de woorden 'beleving en bevinding' onder de titel Wat schuilt er achter woorden? Hij wil in zijn bijdrage aandacht schenken aan 'de samenhang tussen de moderne beleving(sbehoeften) en wat we in de (onze) kerken altijd verstonden onder bevinding'. Voordat hij daaraan toekomt, schenkt hij aandacht aan veranderingen die zich in onze maatschappij laten zien. Hij noemt dat 'de omslag van een overlevings- naar een belevingssamenleving'.

'Nog nooit zijn we zo welvarend geweest (in ons deel van de wereld dan). We behoeven ons niet echt druk te maken over het feit dat we moeten eten. Drukker maken we ons echter over de vraag wat we eten. Op veel terreinen van het leven verschuift de aandacht naar de kwaliteit. Veel tijd wordt gespendeerd aan de inrichting van het huis, aan vakanties, aan de kwaliteit van relaties. Nu we niet meer elk dubbeltje hoeven om te keren, komen we toe aan de geneugten des levens. We doen de dingen die we leuk vinden. Dat woord ligt ons op de lippen bestorven.
Tegelijkertijd valt er nog iets anders waar te nemen. In onze hoog-technische samenleving zijn de alledaagse gevaren van vroeger zo goed als uitgebannen. Daar kan men dankbaar voor zijn. Toch lijken mensen ook te snakken naar een beetje avontuur. Eigenlijk vinden veel mensen hun alledaagse leven maar saai. Vandaar dat de hang naar uitdagingen in de vrije tijd geweldig toeneemt. Verre oorden, oerwouden, hoge bergen, ze zijn in trek. In advertenties treft men fraaie beschrijvingen aan. Laatst las ik een verhaal over Dartmoor, een mooi en ruig gebied in Zuid-West Engeland. De inleiding van dat artikel illustreert wat ik hier probeer aan te geven. "Toen zuinigheid nog een deugd was en schaarste de toon van ons dagelijks leven zette, was de ideale vakantie een onderdompeling in zorgeloosheid en luxe." Maar zuinigheid en schaarste zijn verouderde begrippen aan het worden. "Nu is dat andersom: met het stijgen van het wooncomfort en de AEX verhevigt ons snakken naar afzien en contact met de elementen. Het teveel aan vitamines, centrale verwarming, voorspelbaarheid, verzekeringen en rimpelloos tv-amusement maakt de oermens in ons wakker, vooral als de vakantie nadert."
In onze op beleving gerichte samenleving is ook veel aandacht voor gevoelens. Om nog maar eens een tijdschriftartikel aan te halen - tijdschriften zijn een prima spiegel van een cultuur - haal ik wat aan uit een verhaal over de "emotionele golf'. Geconstateerd wordt dat je je vroeger alleen kon laten gaan in intieme kring. Nu doet zich vaak het omgekeerde voor. "Je moet je emoties vooral laten zien. In de Tweede Kamer, in de talkshow of de kwaliteitskrant, in het zakenleven." Staffunctionarissen worden naar een congresoord op de hei gestuurd om zich te oefenen in zaken als intuïtie, empathie en "je kwetsbaar opstellen". De uitroep "dat voelt niet goed" heeft zowel in "huiskamers, kinderkamers en slaapkamers als in vergaderzalen en op kantoren de status van een valide en afdoend argument verworven".
Ook meer serieuze denkers houden zich bezig met deze verschijnselen. Een Duitse socioloog schreef een dik boek over de belevingsmaatschappij. Hierin legde hij uit wat de verschillen zijn tussen een overlevings- en een belevings-maatschappij. In een overlevingsmaatschappij staat de zorg voor het dagelijks brood, kleding en onderdak centraal. In een belevingsmaatschappij echter draait het om het "project van het fraaie leven". Iedereen wil een "aangenaam en fascinerend leven". 'Wat deze socioloog verder laat zien, is dat in onze belevingsmaatschappij de binding aan traditie en overlevering weliswaar steeds minder wordt, maar dat er zich weer nieuwe vormen van gemeenschap aandienen, op basis van gedeelde interessen. Mensen zijn minder en minder opgenomen in de grote traditionele verbanden van kerk en politieke partij, maar kiezen de verbanden waartoe ze willen behoren op basis van persoonlijke wensen en behoeften. Daarin wisselen mensen ook steeds vaker. Alleen voetbalsupporters blijven hun club door dik en dun trouw.'

Oevermans' artikel is dan verder gewijd aan het verschil tussen de moderne behoefte aan beleving én wat wij bijbels/ confessioneel verstaan onder bevinding. 'De moderne beleving is veel meer gericht op genieten dan op leren, veel meer individueel dan gemeenschappelijk'. 'Bevinding wordt door ons vaak gebruikt als een synoniem voor beleving. Toch is het bijbelse woord bevinding anders van kleur dan het moderne woord beleving. Bevinding in de Schrift verwijst naar de Here, in plaats van naar onszelf en heeft ook niet in de eerste plaats met genieten te maken.' Bevinding heeft alles te maken met persoonlijke kennis, innerlijk leren dat God waarachtig is, ook al valt daarbij soms niets te genieten.

Dankbaarheid
In de Waagschaal (het nummer van 29 april 2000, nw. jaargang 29 nr. 6) heeft als centraal thema dankbaarheid als de grondtoon van het in Christus vernieuwde leven. De redactie wil zich daarmee kritisch profileren naar 'de dominanten van het hedendaagse leefpatroon zoals "de speculatie op onze begeerte" en de "zelfrealisatie".' Eén van de scribenten is dr. A. A. Spijkerboer. Hij schrijft een Pleidooi voor een nieuw Puritanisme. Dankbaar leven is voor hem leven uit de werkelijkheid van de verlossing. Verder heeft dankbaarheid voor hem ook alles te maken met de natuur. Maar, aldus dr. Spijkerboer, dat leven van de christelijke dankbaarheid staat in onze cultuur geweldig onder druk. Hij geeft een aantal voorbeelden van wat hij daarmee bedoelt.

'Nu merk je dat er vanuit onze cultuur voortdurend op onze ondankbaarheid, op onze begeerte wordt gespeculeerd. Ik noem een paar voorbeelden:
a. Meedogenloze exploitatie van de dieren. Legbatterijen, kistkalveren, varkens die geen deel van leven krijgen, noem maar op. We moeten de schuld niet op de boeren schuiven; de consument wil goedkoop en veel consumeren en die consument zijn we zelf. Huiveringwekkend vind ik ook het klonen van dieren: schapen, resusaapjes en nu ook al varkens. Het ergste dat ik in de afgelopen winter gezien heb is een menselijk oor, dat op de rug van een biggetje was gegroeid. Wie geeft ons de bevoegdheid zo met de door God geschapen dieren om te gaan? De joden laten het bloed uit een geslacht dier weglopen en dat doen ze om te laten zien dat het bloed (= leven) niet van ons, maar van God is. Is dat besef ons helemaal vreemd geworden?
b. De techniek is ons de baas. Vaak hoor je zeggen dat je de techniek ten goede of ten kwade kunt gebruiken, maar Jacques Ellul heeft m.i. terecht zijn leven lang betoogd dat dat een illusie is: de techniek is ons de baas en dicteert ons gedrag. Wat technisch mogelijk is wordt gedaan: waterstofbommen maken die het leven op aarde kunnen vernietigen, met een raket op en neer naar de maan reizen en het lijkt mij zeker dat er ook gepoogd zal worden mensen te klonen.
Op het ogenblik komt de informatie en communicatie technologie als een golf over ons heen. Ik kan begrijpen dat bedrijven niet zonder ICT kunnen, maar moet je je dat laatste snufje van de ICT aan laten smeren en ook nog eens in huis halen? Wat heeft het allemaal nog met communicatie te maken? Onder communicatie versta ik dat je met elkaar praat en dat je daarbij iets van je eigen gedachten en beweegredenen laat zien. Dan geldt dat je altijd anders uit een gesprek komt dan je erin gaat. Maar wat hebben die letters en die beelden die je op een scherm kunt zien met communicatie te maken? Ze geven een golf informatie, maar dat is iets anders! Afstand bewaren van de techniek!
c. Televisie en auto. Wat de tv betreft beperk ik me tot het journaal. Dat journaal geeft impressies die je niet goed kunt verwerken. Lees eens een artikel in een serieus dagblad over een onderwerp dat in het nieuws is. Dan heb je de tijd om sommige passages nog eens over te lezen en je een zo zuiver mogelijk beeld te vormen van wat er gebeurt. De krant spreekt ons op een hoger niveau aan dan het journaal en de tv is eigenlijk meer iets voor diertjes.
In de kroniek van Kerk en Theologie van januari van dit jaar schreef De Knijff over de auto: "Haar alomtegenwoordigheid dreigt een afgodisch karakter te krijgen en de haar inwonende '"philosophy"' is die van de niets ontziende zelfontplooiing, van vrijheid zonder beperking". Ik denk dat hij gelijk heeft. We moeten de macht van de auto ook niet onderschatten: een maximumsnelheid van 90 km per uur zou het milieu veel minder belasten en veel minder ongelukken betekenen en dat het niet lukt die maximumsnelheid in te voeren zegt iets over onze cultuur. Je moet iemand met een laag inkomen die zich op zijn oude dag een auto kan veroorloven zijn plezier van harte gunnen, maar selectief autogebruik is noodzakelijk.'

Dr. Spijkerboer pleit dan voor wat hij noemt een 'nieuw puritanisme'. 'Het is zo leuk om sober en eenvoudig te leven.' Hij waarschuwt wel voor een wettisch verstaan van het Evangelie.

'Wat is er verder van te zeggen? We zullen de nadruk moeten leggen op het lezen van de Bijbel, op het overdenken van wat we hebben gelezen en op het gebed, zo mogelijk in gezinsverband. Het is echt geen schande om "stille tijd" te houden en ik zou niet weten hoe je zou kunnen leven zonder dat te doen.
Zelf raak ik hoe langer hoe meer onder de indruk van de kleuren in de natuur; van de kleuren bij de opgang en de ondergang van de zon, van het groen in de lente en het bruin-geel-goud in de herfst, ik noem maar wat. Moet ik naar Schiphol gaan en me daar in een aluminium doos laten stoppen om samen met anderen, als haringen in een ton, een paar kilometer boven de aarde naar een vakantieoord te zweven? Ik kijk wel uit. Ik heb helemaal genoeg aan het geel van de narcissen en de boomkruiper in de boom voor mijn raam. God is een kunstenaar die nog niemand heeft kunnen evenaren.
Voor alle zekerheid: ik dank niet voor een asteroïde die de aarde zou kunnen treffen, want je kunt niet voor alles danken, en dat doe ik dan ook niet.
Wat ik op mijn hart heb werd ook onder woorden gebracht door Peter Siebe in het Nederlands Dagblad van 9 maart jl.: "Vergeten we van maandag tot en met zaterdag dat we van Gods genade leven, dat we alles wat we hebben en zijn van hem krijgen? Ik noem dat het ABC-probleem; mensen worden ten diepste vaak voortgedreven door Angsten en Begeerten. Ze proberen hun angsten tot zwijgen te brengen door zekerheden in de bouwen, en hun begeerten door ze te bevredigen. Zo hebben ze alles onder Controle. Denken ze. Hoog tijd om daar vraagtekens bij te zetten. Het christelijk geloof is er toch niet alleen voor de ziel en de zondag? Het heeft toch alles te maken met de verlossing van de slavernij van de zonde, en met de levensstijl die daarvan het gevolg is? Daarom kunnen en moeten we de mouwen opstropen en een aantrekkelijke levensstijl ontwikkelen. Dat kan ook helemaal geen kwaad als we een wervende gemeente willen zijn. En ik durf de stelling aan dat we beter verantwoorde producten kunnen kopen - zoals Max Havelaarkoffie en bananen - dan onze giften aan de Derde Wereld te verhogen".'

Zelf zat ik onlangs nog in een 'aluminium doos', inderdaad als 'haringen in een ton', 'honderd en negenenveertig' wel te verstaan. Maar ik hoef me daarover niet schuldig te voelen, begrijp ik. Toch is wat dr. Spijkerboer hier schrijft de moeite van het overdenken waard, nu de onrust van de 'grote vakantie' er weer aankomt. Daarom heb ik maar besloten om de laatste weken van onze vakantie deze zomer neer te strijken op een camping midden in een bos slechts enkele tientallen kilometers van hier verwijderd. Genieten van de magnifieke bomen die daar staan. Gods schepping is zeer de moeite waard. Om haar te bewaren en van haar te genieten. In dankbaarheid.

J. Maasland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen