Het Woord is de weide

Tijdens de ambtsdragersvergaderingen, die het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond belegde in september 1999, werd het thema 'Ambtelijke verantwoordelijkheid voor de prediking en de prediker' aan de orde gesteld. De tekst vande lezing van ds. G. D. Kamphuis werd in vier afleveringen in de Waarheidsvriend afgedrukt.
Bijgaand is opgenomen een samenvatting van de lezing van ondergetekende, die desgevraagd toen aan de pers werd afgegeven.

Het thema is actueel
Na de EO-conferentie over De boodschap en de kloof, gaf het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond een geschrift uit De boodschap en de brug — de prediking doordacht. De kwestie van de overdracht in de prediking is altijd weer aan de orde. Homiletiek is een apart vak (homilètes = toehoorder). Jaren geleden verscheen een geschrift, getiteld Hoe vindt u, dat er gepreekt moet worden? en prof. dr. H. Jonker schreef En toch preken.
Vandaag dienen zich nieuwe vragen aan. Verarming in de prediking heeft te maken met malaise in de cultuur. De dominee maakt deel uit van het moderne leven. Zo het volk, zo de priester (Jesaja 24: 2 en Hosea 4: 9), Het moderne levensbesef is gekenmerkt door individualisme, mondigheid, vrijheid. Hoe staat de prediker in zijn boodschap? Ervaart hij nog de ambtelijke volmacht?

Ambtelijke verantwoordelijkheid
Ambtsdragers en predikant zijn samen verantwoordelijk voor de prediking. In het bevestigingsformulier voor predikanten wordt gesproken over de weide, waarin de schapen worden geweid, wat niet anders is dan de verkondiging van het Woord en de bediening van de sacramenten. Aan hen is de bediening van de verzoening toevertrouwd (1 Kor. 5: 18). In het bevestigingsformulier voor ouderlingen wordt gesproken over dienaren, die de evangeliepredikers tot hulp en bijstand zijn, zoals in het Oude Testament de levieten toegevoegd waren aan de priesters. Ouderlingen 'zitten op de leer' en hebben ook toezicht op de dienaren van het Woord wat betreft hun wandel. Samen is men verantwoordelijk voor de prediking. Dit vraagt om gesprek na de preek en gesprek over de prediking op kerkenraadsvergaderingen. Het vraagt ook om bemoediging van de predikant: 'Dominee gaat het een beetje?' Vooral vraagt het om gebed rondom de prediking.

                * * *

Aan het ambt is volmacht verbonden: 'Wie u hoort, hoort mij'. De volmacht heeft te maken met de drie ambten van Christus, het koninklijke, het priesterlijke en het profetische. De ambtsdragers samen, in collegialiteit, zijn verantwoordelijk voor de hele kudde: niet voor een deel ervan of van een groep.

De inhoud van de preek
De weide is het Woord van God. Het gaat om het totale Woord, tota Scriptura, o verkondiging van de volle raad Gods (Hand. 20: 25-27). Blijven niet vaak hele bijbelboeken gesloten? Worden niet vaak platgetreden paden bewandeld? Zijn niet vaak dezelfde teksten aan de orde? 'Tota Scriptura' vraagt prediking over aartsvaders, psalmisten, profeten, evangelisten, apostelen en de apocalyps. Eenzijdigheid opent de deur voor ketterij en veroorzaakt fragmentarische kennis. Elke prediker heeft eenzijdigheden. Daarom: met alle heiligen samen de volle raad Gods verkondigen.
De prediking van de Heidelbergse Catechismus is daarom ook onopgeefbaar, omdat men dan in alle delen van de leer en van de Schrift komt. Samenvatting van de Schrift helpt bij het verstaan van de christologie bijvoorbeeld. Als een predikant eenzijdig is in zijn tekstkeuze, wordt hij eenzijdig in zijn prediking. Dat vraagt om correctie door de ambtsdragers.

                * * *

Het gaat in de prediking ook om de hele kudde, in de onderscheiden geledingen: jong en oud, ontwikkeld en minder ontwikkeld, mensen in onderscheiden beroepen. Er moet niet voor categorieën worden gepreekt, maar alle categorieën hoorders moeten wel aangesproken worden. Predikant en kerkenraad samen moeten weten waar de kudde gelegerd is, waar hun Sitz im Leben (levenspositie) is. Men moet ook niet louter voor een geestelijk ontwikkelde kern preken. Maar ook voor mensen, die minder geestelijke kennis hebben. Ook mensen, die zelfs aan de rand leven, moeten worden aangesproken. Ook de kinderen moeten een woord meekrijgen. J. C. Ryle hield aparte preken voor kinderen. Soms is het wel nodig om aparte diensten te hebben voor categorieën, bijvoorbeeld voor verstandelijk gehandicapten, voor doven. Maar ze moeten ook in de reguliere diensten van het Woord aandacht ontvangen. In gezamenlijkheid zit de gemeente onder de verkondiging van de volle raad Gods.

Bediening der verzoening
Ambtsdragers zijn geroepen tot hartbewaking. Dan gaat het om de bediening der verzoening (vergelijk 2 Kor 5: 11, 14, 17, 19, 20; heel het slot van 2 Kor. 5). Dat is de kern van de verkondiging. Met leefregels en voorschriften kunnen de mensen zelf een heel eind komen. Maar voor verzoening moet een mens worden ingewonnen. Tegen de verzoening leeft diepe weerstand in het hart van een mens. 'Het is mijn eer te na, dat een ander voor mijn schuld betaalt' (prof. dr. P. Smits). Prof. dr. A. A. van Ruler zei, dat hij zijn levenlang nodig gehad heeft om ingewonnen te worden voor de verzoening door voldoening. Anselmus, de man van de verzoening, zei tot Bosso: 'Gij beseft nog niet hoe zwaar het gewicht van de zonde is'.

                 * * *

Ook vandaag is de verzoening weer een uiterst actueel thema (Den Heyer). Niet alleen naar 'links' echter wordt de bediening der verzoening bedreigd, ook naar 'rechts', namelijk als ervaring meer aandacht krijgt dan de genoegdoening van Christus. Bediening der verzoening is proclamatie. God verkondigt nu alle mensen alom dat ze zich bekeren (Hand. 17: 30). De stem des Heeren moet hoorbaar zijn. Het bloed van Christus drupt op de gemeente (Calvijn). De gemeente dient te worden gedaagd voor de rechterstoel van Christus, in oordeel en vrijspraak. Paulus durft te zeggen: 'wij zijn Gode een goede reuk van Christus in hen, die zalig worden en in hen, die verloren gaan'. De ambtelijke verantwoordelijkheid komt ook in het gericht, voor de rechterstoel van Christus.

Bediening - geen discussie
Predikanten zijn dienaren van het Woord, geen be-dienaren. Prediking is geen discussie, geen afweging, geen vooronderstelling. Met name rondom verbond en verkiezing, het torso in de gereformeerde traditie, is er altijd weer het gevaar van de discussie, ook in de prediking: prediking móét (mag) niet te verbondsmatig zijn, prediking moet (mag) niet te verkiezingsmatig zijn. Met als gevolg dat predikanten het gevaar lopen te gaan afwegen: een beetje meer (of minder) van het ene of van het andere. Er vallen woorden als verbondsmannetjes of verkiezingsdrijvers. Verbond en verkiezing betekenen echter beide: heil voor de gemeente. Heil, uitgaande van de soevereine God dient te worden verkondigd. Christus, als de Middelaar van het verbond moet worden gepredikt, evenals de Vader, Die buiten Christus niet wordt gekend en de Geest, Die het uit Christus neemt. De verkiezende God in zijn onvoorwaardelijke toewending tot zondige mensen mag worden gepredikt. Verbond en verkiezing worden vaak intellectualistisch dood getheologiseerd. Dienen echter deze beide elementen niet te worden verkondigd naarmate de tekst het ingeeft?

Van het hart naar het leven
Vanuit het hart, ook het hart van de prediking, zijn de uitgangen van het leven. Prediking dient ook practicaal te zijn en de heiliging van het leven te dienen. Prediking zal ook profetisch zijn. Het volle leven komt in het blikveld. Profetische prediking kent onderscheiden aspecten. Het is allereerst nazeggen wat de profeten voorzeiden. Profeten stonden onder het bondsvolk en predikten oordeel en beloften.
Profeten hadden het bondsvolk én de volkeren in het blikveld. Het gaat in de prediking ook over degenen, die niet in de kerk zijn.
Profetische prediking doorschouwt de tijdgeest. Daarom moet de prediker de context kennen. Jezus heeft zich ook beroepen op de profeten (Lukas 4). In de Bergrede zegt Christus: meen niet, dat ik gekomen ben om de wet en de profeten te ontbinden, maar om die te vervullen. Ook de apostelen beriepen zich op de profeten. In het profetisch karakter van de prediking gaat het ook om onthulling, van wat nog verborgen is. Vergelijk Romeinen 11: 25, Amos  : 7 en Openbaring 10: 7 in hun onderling verband vanwege het woord verborgenheid. Is er volgens Romeinen 11: 25 niet de verborgenheid aangaande Israël, die nog om onthulling vraagt? Profetische prediking betreft ook het profetisch perspectief.
Kerkenraad en predikant samen moeten bewaken, dat het volle, brede leven aan de orde komt en nagedacht wordt over het profetisch perspectief.

Boodschap - kloof - brug
Er is vandaag crisis in de communicatie. De dominee, die de kansel bestijgt, beleeft een eenzaam avontuur. Voor goede overdracht van de boodschap zijn er primaire voorwaarden: Schriftkennis en theologische kennis. Daar ontbreekt het vaak niet aan. Maar ook kennis van het volle leven, de Sitz im Leben, de cultuur, de aanvechtingen van de gemeente binnen de cultuur. Een dominee moet weten wat er omgaat.
Daarom: literatuur lezen en kennisnemen van wat er in de media geboden wordt. Hij moet vooral Christus kennen, geen wegwijzer zijn, maar een gids. Hij moet daarbij ook het hart van de mens kennen. Het gaat om de 'communicatieve competentie' (F. G. Immink). Dat vraagt ook verkondiging in eigentijdse taal, zoals de apostelen op de Pinksterdag deden. Het gaat ook om eigentijdse beelden en voorbeelden, die landen in de levenssfeer van de mensen en herkenbaar zijn. In deze kunnen wij ook leren van de communicatiewetenschap.

                  * * *

Maar uiteindelijk zit het toch vast op de volmacht, de dialogische volmacht. De prediker is in gesprek met de gemeente. Maar hij staat een trapje hoger, omdat hij de woorden Gods mag doorgeven. Die woorden Gods moet hij zich eerst zelf hebben toegeëigend. Volmacht vraagt ook om theologische volwassenheid, zodat de predikant geen speelbal wordt van de gemeente-theologie. In de volmacht staan betekent niet: zichzelf overschreeuwen. Het betekent niet: moralisme, het opleggen van wetten en regels aan de gemeente; maar: leven in de volmacht en de vrijheid van de Geest. In het besef, dat Jezus Christus gisteren en heden Dezelfde is en dat de Geest wegen schrijft in de tijd.

Samen in de worsteling
Een predikant heeft tijd, stilte en concentratie nodig voor de voorbereiding van zijn preek. De preek moet niet worden gemaakt tussen twee recepties in of tussen een aantal gesprekken door. 'Geef hem de ruimte.' Of studieverlof de aangewezen weg is? Studieverlof wordt niet altijd adequaat ingevuld en voltrekt zich dan weer terzijde van het gemeenteleven. De preek wordt ook gaandeweg in de gemeente geboren.
De dominee moet er af en toe niet zijn voor de gemeente. Als hij er niet is, is hij er vooral niet vanwege de preekvoorbereiding. Terwijl ook het gezin om zijn rechten komt.
Tijd is vandaag voor een predikant ook een probleem, gegeven de complexiteit en gestresstheid van de samenleving. Waar haalt de predikant de tijd vandaan voor echte bezinning?

                 * * *

Verder is nodig het geestelijk gesprek onder ambtsdragers. Het kan soms kil zijn in de kerkenraad, na de preek en voor de preek en rondom de preek. En tenslotte: predikanten en kerkenraadsleden mogen zich ten opzichte van elkaar kwetsbaar opstellen. We weten niet alles. De aanvechtingen zijn ieders deel. De dominee mag op tafel leggen of en hoe hij geworsteld heeft met de tekst en er misschien soms niet uitkwam. Begrip daarvoor bij de kerkenraad is al heel wat.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen