Eredienst en stijl

DE EREDIENST

Liturgie

Het Griekse woord 'leitoergia' betekent dienst. Daarmee is echter niet alles gezegd. Oorspronkelijk duidde het woord op een bijzondere dienst, die iemand waarnam in opdracht van een meerdere, bijvoorbeeld van de overheid.

In de Septuaginta, de vertaling van het Oude Testament in het Grieks, gebruikten de vertalers het woord als het gaat om de dienst van de priesters en de levieten in en bij het heiligdom. Speciaal voor de zorg rondom altaar en offer. Om slechts een voorbeeld te noemen: 2 Kron. 35 : 15, waar staat, dat priesters en zangers hun 'dienst' niet hoefden te onderbreken omdat hun broeders, de levieten het een en ander voor hen klaar maakten. Voor 'dienst' staat er dan 'leitoergia'. In het Nieuwe Testament lopen we al aanstonds tegen het woord aan. Van de priester Zacharias lazen we dat de dagen van zijn 'bediening' erop zaten. Verder bijvoorbeeld in de Handelingen (13 : 2) waar van de gemeente staat, dat, terwijl zij de Heere 'dienden', de Heilige Geest opdracht gaf om Paulus en Barnabas af te zonderen. Tijdens de eredienst sprak dus de Heilige Geest! En het zal u niet verwonderen, dat met name de brief aan de Hebreeën, waar telkens vergelijkingen gemaakt worden tussen het werk van Christus en van de priesters van het oude verbond, een tekst als Hebr. 10 : n zegt, dat elke priester wel alle dagen stond en 'diende'... De priester stond. Het woord liturgie veronderstelt Gods bijzondere tegenwoordigheid. De dienst werd verricht in het heiligdom. De liturgische handelingen waren voor de Heere, gericht op Hem en bedoeld voor Hem. Zij vinden plaats voor het aangezicht van de Heere. Deelnemen aan deze dienst wordt dan ook wel genoemd, Gods aangezicht zien of, voor Gods aangezicht verschijnen, naderen tot Hem (Ps. 42 : 3). Uitdrukkingen die we vaker vinden als er sprake is van een ontmoeting tussen een meerdere en een mindere, bijvoorbeeld tussen de heilige God en de zondige mens. Een mens kan naderen en staan voor God. Niet in zichzelf maar het geschiedt in de schaduw van het altaar, het geschiedt naar Gods genade-zijn. Hij neemt mensen in Zijn dienst, Hij heiligt en reinigt hen tot de dienst.

Stijl

'De liturgie vraagt een eigen stijl, waaraan soms door kleinigheden afbreuk kan worden gedaan', zo lees ik in Als wij samenkomen (Van der Velden e.a., pag. 15). Het staat er wat verscholen in een paragraafje over Afkondigingen, maar toch! Stijl; wie zich wil laten leiden door Van Dale (Groot Woordenboek der Nederlandse Taal) vindt onder andere: stijl is het geheel van bij elkaar aansluitende uitdrukkingsvormen, die kenmerkend zijn voor een bepaalde kunstenaar, een tijdperk, school of richting. Wat te zeggen van de stijl van de eredienst.

Gezien het feit, dat deze artikelenreeks verschijnt in de Waarheidsuriend is het misschien beter te spreken over de stijl van 'onze' eredienst. Laten we nog even teruggaan naar de priester en zijn dienst, zoals we die in het bovenstaande beschreven. Als voorbeeld kan de oude priester Zacharias dienen. Hoe denkt u, dat hij in de tempel bezig is geweest?

Om te beginnen, de entourage! Het heiligdom van de God van Israël. Er is slechts ruimte voor een aandachtig rondzien en een behoedzaam overwegen en bezig zijn. Heeft de Heere niet Zelf Mozes indertijd bestek en tekening meegegeven? Goed, dat was voor de tabernakel, de tijdelijke behuizing tijdens de woestijnreis. Maar die was zoveel als het grondpatroon. In de latere tempel, ook die van na de ballingschap, was met name de symboliek gebleven. Als Zacharias bezig is is hij wel heel letterlijk tot God genaderd en mag hij staan als onder zijn ogen. Staande bij het reukofferaltaar weet hij, hier vlakbij, achter het voorhangsel, woont de heilige God. De gereedschappen die hij gebruikt, de werkzaamheden die hij verricht, zijn door de Heere Zelf voorgeschreven. In de bediening der verzoening wordt niets aan het toeval overgelaten. Ook wat de priester zelf betreft, zijn leeftijd, zijn kleding, zijn gesteldheid, zij zijn door God aangewezen.

En hij, Zacharias, zwak en zondig in zichzelf, neemt deze liturgie waar! Hoe ervaart de priester deze verheven

dienst? Zou niet het eerste woord, dat ons te binnen komt verwondering moeten zijn? Verwondering, omdat de hoge God een verbond met mensen heeft gemaakt. In het kader van dat verbond wil Hij onder de mensen wonen en door hen gediend zijn. Wat moet je als mens jezelf in die omgeving en onder die omstandigheden klein weten! Bescheidenheid mag dan wel het volgende zijn. Want de priester heeft in zichzelf geen enkel recht, ook geen enkele verwachting. En toch leeft er bij hem vreugdevolle verwachting omdat hij de beloften van het verbond kent. Er is in de tempel licht en brood, de wierook van het gebed, een offerlam ter verzoening van de schuld.

Tekenen van Leven

En als God vervult... Maar dat heeft Zacharias nauwelijks mogen zien. Hij heeft ervan geprofeteerd in zijn lofzang! Trouw aan de eed aan Abraham heeft God Zijn volk bezocht. In het kader van de vervulling van Gods belofte in Christus wordt licht van de kandelaar: het Licht der wereld; brood van de tafel: het Brood des Levens; wierook: het hogepriesterlijk gebed; het lam ten brandoffer: het Lam van God, dat de zonde der wereld wegneemt. Er is in de tempel reden tot verwondering. Die leidt tot aanbidding. Reden tot bescheidenheid, die roept om verootmoediging en heiliging. Reden tot vreugdevolle verwachting want de Heere is getrouw. Die geeft de ervaring van feestelijke gemeenschap. Ik las een definitie van liturgie in het Oude Testament: dat is de dienst van God, die vorm krijgt in drieërlei aspect, eredienst, heiliging en feestelijke gemeenschap (Chr. Encyclopaedie: eredienst). Een grondpatroon waarmee we dichtbij de Schrift blijven. En hier liggen de wortels inzake onze eredienst! Gesprek

Er wordt in onze dagen veel over de eredienst gesproken. Als ik het goed zie, meer over de vorm, zo u wilt, de stijl dan over de inhoud; de boodschap van het Woord en de dingen, die de stijl tot uitdrukking brengt. Tegen een goed gesprek is uiteraard geen bezwaar. Ik zou er een voorstander van zijn, dat de eredienst in een (wijkgemeente bijvoorbeeld op wijkavonden ter sprake werd gebracht. Als we dan het grondpatroon maar steeds voor ogen houden. Gemeenteleden moeten het gesprek en eventuele beslissingen tot verandering of vernieuwing niet aan de ambtsdragers overlaten. In de nieuwtestamentische bedeling zijn ambtsdragers leidinggevenden. Zij zijn geen priesters, zoals het Oude Testament die kende of zoals in de R.- K. Kerk.

De nieuwtestamentische gemeente is de vergadering van allen die in Christus geloven. Zij zijn allen met het priesterambt bekleed. En als zij zich dat realiseren, willen zij niet anders dan het goede zoeken voor Gods huis. Het grondpatroon voor de stijl van onze eredienst zal hen aanspreken.

Niettemin is er een predikant, die de gemeente voorgaat. Als hij de preekstoel opgaat heeft hij een handvol raadgevingen bij zich. Laat hij in de prediking toch vooral verwondering zien te wekken voor Gods liefde en voor Zijn grote daden. Daarom gaat het in de prediking toch allereerst. Laat hij vervolgens bescheiden zijn, eigen kleinheid voor God en de mensen belijden, afhankelijkheid uitstralen en de hulp van de Heilige Geest voor hemzelf en voor zijn gemeente inroepen. Zou onze God, naar Zijn eigen belofte de dienst niet maken tot een feestelijke gemeenschap? Een waarachtige ontmoeting met Hem en van de gemeenteleden onderling. Dat maakt onze God. Wij hebben het niet in de hand. Er zijn diensten waarin je iets van de goddelijke aanwezigheid en van Zijn zegen ervaart. Dan wordt luisteren gemakkelijk, preken ook, geven ook en zingen wordt spontaan loven. Maar daartoe is een eerste vereiste, dat ieder in de dienst het zijne bijdraagt in inzet en gebed. De dingen moeten goed voorbereid zijn. Slordigheden in taal of gebaar doen afbreuk aan de goede zaak. Predikanten en gemeenteleden moeten dat wel bedenken. Hoe zouden we om Gods Geest durven vragen als we ons zelf niet geheel zouden inzetten?

Rust

De eredienst moet vandaag laagdrempelig zijn. Een buitenkerkelijke en een peuter moeten 'erbij' kunnen. Ik heb niet de indruk, dat laagdrempeligheid de stijl bevordert. Al te gemakkelijk worden liederen als psalmen en gezangen ingeruild voor liedjes. De preek wordt een zondagsschoolverhaal, de rust maakt plaats voor veel beweging en geloop. Een enigszins voorname maar wel te begrijpen taal mag niet meer. Wat is het alternatief? Gewoon en eerlijk spreken lijkt mij genoeg om bij onze stijl te blijven. Eigentijds, eenvoudig en eerlijk zijn woorden die mij in dit verband altijd bijzonder hebben aangesproken. Waarom moeten we de dingen nog net even gezwollener zeggen of misschien wat platter? Voor wie moet dat? In onze gehaaste tijd moeten de dingen ook vooral kort, althans als het de eredienst betreft. Ligt hier de oorzaak, dat ik soms gemeentezang hoor aankondigen met: we zingen 84, drie en vier! Wat 84? 't Is toch Psalm 84? En wat drie en vier? 't Is toch uers drie en vers vier? Haast, of gewoon maar slordig, of... stijlloos? Ik laat het graag bij één zo'n vingertikje, ik sta zelf ook bloot aan kritiek en bovendien, voor ik begon te schrijven dacht ik al: wat ik stijl vind moet een ander dat ook zo vinden? Ik woon in een gemeente waar we zes predikanten hebben. En ieder heeft zijn eigen stijl. En dat is goed. Maar laten we allen proberen verantwoord en met stijl in het huis van God en voor Zijn aangezicht te verkeren. Dat geldt voor alle gemeenteleden. Allen tellen mee, denken mee, leven mee. En niet alles wat ik misschien veranderd zou willen zien kan altijd gehonoreerd worden. Daar zullen allerlei redenen voor zijn en die moeten er bij een gesprek maar eerlijk uitkomen. Voor mij zou steeds de eerste vraag zijn, raak ik met een eventuele verandering niet van het grondpatroon weg?

Want dit blijft staan: er is aan het woord liturgie of eredienst iets van de priesterdienst in het huis van God. Laat ons streven zijn dat hoge niveau te bereiken.

Wie zou vanuit de uenuondering niet tot de aanbidding komen: Looft God, looft Zijn Naam alom. Wie zou vanwege eigen zonde en kleinheid niet heel bescheiden meezingen: Och, dat ik klaar en onderscheiden zag, hoe ik mij naar Uw bevelen moet gedragen?

Wie zou niet bij die Jeestelijke (of feesthoudende) gemeente (Ps. 42 : 5) willen horen en mee-instemmen: Ik zal met vreugd in 't huis des Heeren gaan? Eredienst op niveau!

J. SMIT, HILVERSUM

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen