Prediking - tekst en uitleg

In de artikelenserie over de eredienst, die nu al enkele maanden loopt, was aanvankelijk niet een artikel over de prediking gepland. Over de prediking is al veel gepubliceerd in ons blad. De prediking heeft ook zoveel facetten, dat het niet mogelijk is dit thema afgerond aan de orde te stellen. Ter completering van de serie leek het ons echter toch gewenst om een artikel te wijden aan prediking en tekstkeuze. In dit geval dan niet behandeld door iemand, die wekelijks voor die keuze staat, maar door een hoorder, die elke week ervaart hoe de keuze, alsook hoe de uitleg van de tekst is uitgevallen.

Na dit artikel volgen nog bijdragen over het gebed na de prediking, de zegen aan het eind van de dienst, de verantwoordelijkheid van de kerkenraad voor de hele dienst en het gesprek in de consistorie; in totaal nog negen artikelen. Van verschillende kanten is het verzoek gekomen de serie te bundelen. De artikelen blijken aanleiding te geven tot bredere gedachtenwisseling in kerkenraden en andere verbanden. We beraden ons op een uitgave van de artikelen, die blijkens de reacties, die we ontvangen, breed weerklank vinden.

V.D.G.

Keuze

Het is als met de gezongen psalmen. Er zijn psalmen, die veelvuldig op het bord voor in de kerk prijken, er zijn psalmen die bijna nooit gezongen worden. Zo zijn er ook tekstgedeelten, c.q. teksten, waarover veelvuldig gepreekt wordt en er zijn tekstegedeelten, die weinig aan bod komen.

Ds. W. L. Tukker zei ooit, dat er gedeelten van de Schrift waren, waar hij 'nog nooit was geweest' en verheugde zich er over als hij anderen hoorden, die over teksten preekten, waar hij zich toch niet aan waagde. Want dat is natuurlijk al één kant van de zaak: is elke predikant bij machte over elke tekst of over elk tekstgedeelte te preken? Bij een kandidaat of een aankomend prediker mag men hier zeker enige ingehoudenheid verwachten. Het vraagt soms rijping in het eigen leven van een prediker om een tekst, zowel met betrekking tot de uitleg als met betrekking tot de (geestelijke) toepassing, aan te durven.

Het mag echter vragen oproepen wanneer de tekstkeuze altijd in een bepaald stramien blijft steken en de hoorders de tekst, of in het algemeen een gelijkenis, een Evangeliegedeelte, een psalm of een apostelwoord, waarin de preek het uitgangspunt neemt, bij herhaling horen.

Het komt ook voor dat een gastpredikant op eenzelfde zondag over hetzelfde Schriftgedeelte preekt als de pastor loei deed. Gangbare bundels met preekschetsen dragen daar soms aan bij. Die kunnen de tekstkeuze ook beperken. Een beetje overleg tussen predikanten over de tekst, waarover gepreekt is of zal worden, blijkt soms zeer gewenst te zijn. Al te gemakkelijk ook gaat immers de hoorder, wanneer hij of zij op één zondag twee keer over dezelfde tekst hoort preken, vergelijken, met alle on-geestelijke bijverschijnselen soms vandien.

Niet onderschatten

De tekstkeuze zullen we niet mogen onderschatten, zowel als het gaat om de moeite, die een predikant ermee kan hebben, als ook als het gaat om de ontvangst in de gemeente. Wat het eerste betreft: de predikant ontdekt als het goed is bij zijn (pastorale) gang door de gemeente wat voor de gemeente nodig is. Welke geestelijke vragen leven er, wat is de levenspraktijk die hij tegenkomt, welke eenzijdigheden zijn er in de gemeente, die correctie behoeven? Soms kan een preek over een bepaalde tekst nodig zijn voor één enkele mens. Geschakeerdheid van de gemeente vraagt echter bij het altijd weer 'ene nodige', ook verscheidenheid in tekstkeuze. Maar wat de gemeente zelf betreft: zal die nog er nog van ophoren wanneer alleen platgetreden paden worden bewandeld? Ooit zei dr. J. J. Buskes van bepaalde preken: nu komt dit en dat kwam dan ook, nu komt dit en ook dat kwam, en nu komt het amen en dat kwam dan niet.

De verveling is de ergste vijand van de prediking. Zeker in onze tijd valt niet op vanzelfsprekendheid van kerkbezoek te rekenen. Variatie in tekstkeuze is op zich al belangrijk om de gemeente erbij te roepen.

Als zodanig is het goed wanneer over onbekende gedeelten of over minder bepreekte gedeelten wordt gepreekt. Het zou best kunnen zijn dat allerlei Schriftgedeelten niet bepreekt worden, omdat ze niet zo geestelijk te duiden zijn en daarom van minder belang worden geacht.

Nu kan zeker niet over elke tekst afzonderlijk worden gepreekt. Vaak (overigens altijd) gaat het om de tekst in de contekst. Maar willen we geen klein Bijbeltje overhouden, dan zal behalve het Sola Scriptura (alleen de Schrift) ook het Tota Scriptura (de hele Schrift) tot gelding moeten komen.

Daar komt bij, dat i(aar mijn oordeel niet - zoals Luther ooit zei - vanuit elke tekst een lijn loopt naar Christus. De Schrift is ongetwijfeld, naar het woord van Luther, was Christum treibet, maar dat geldt niet voor elke tekst. Een bekend, intussen overleden predikant onder ons preekte - vertelde me ooit ds. L. Kievit - over de Tien Plagen in Egypte. Toen hij bij de plaag van de luizen was aangekomen, raadde een ouderling hem na de dienst af de tien vol te maken: 'U krijgt er Christus toch niet in dominee'.

In de synagoge leest men overigens de Schriften voor de voet op. Dat voorkomt eenzijdigheid. Zo kan ook voor de prediking het behandelen van een bepaald Bijbelboek of een breed gedeelte van de Schrift in een serie preken heilzaam zijn voor de gemeente. Aan het begin van elke preek moet de draad dan wel even worden opgepakt voor die hoorders, die er bij eerdere preken niet bij waren.

Actueel

Van tijd tot tijd zal het voorkomen dat een actualiteit, liever een specifieke

noodsituatie in de gemeente, in het land of in de wereld, om een tijdpreek vraagt, geënt op een tekst, die voor die gelegenheid speciaal is gekozen. Gezegend de predikant, die, wanneer vlak voor de zondag de (een) nood dringt, op het laatste moment nog weet te switchen in zijn tekstkeuze. Want het kan krom aandoen wanneer de eenmaal gekozen tekst er met de haren wordt bijgesleept om een brug te slaan naar de actuele situatie.

Het Woord van God is profetisch, en doet ook de prediking profetisch zijn in de contekst van de tijd. Er staat ook voor predikers vandaag een rijke belofte in de Schrift, namelijk dat de Heere 'in die ure' geeft te (s)preken wat Hij wil (Matth. 10 : 19).

Dat kan betekenen dat Schriftplaatsen verrassend kunnen open vallen. Dr. H. Bout - zelf geoefend in de Psalmen, die ook vaak uitgangspunt vormden voor zijn preken - zei vaak, dat de Heere in de loop van de tijd bepaalde Bijbelgedeelten, die lang min of meer gesloten bleven, doet oplichten in een bepaalde nood van de tijd.

De Schrift hoeft niet actueel te worden gemaakt, het is een Woord voor alle tijden en plaatsen. Maar niet elke tekst is voor alle tijden en alle plaatsen. De afgelopen weken is gebleken hoe bepaalde Schriftwoorden treffend in verband kunnen worden gebracht met de situatie in de wereld.

Soms kan de tekstkeuze op zich zelfs profetisch zijn. Dezer dagen kwam ik in het bezit van een meditatie in een bijbels dagboek op de datum 11 september n.a.v. Openb. 18 : 2: ...gevallen is de grote stad Babyion. Letterlijk staat in die meditatie - lang van te voren geschreven - : 'Als we alleen alleen New York voor de televisie zien, begint het ons al te duizelen, laat staan die grote stad Babyion... Stel je eens voor, dat enorme stadsleven: alles valt, het stort in en wordt een grote, rokende puinhoop'. Een meer dan 'toevallige'-

tekstkeuze.

Tekstkeuze zal echter normaliter goed overwogen geschieden, ingegeven door het moment zelf en niet om wat komen gaat. Concrete profetie aangaande toekomstige gebeurtenissen is ook te kostbaar om er mee te spelen.

Uitleg

De prediking geeft tekst en uitleg. Het is met de tekstkeuze op zich niet gedaan. De uitleg vraagt van de predikant Schriftstudie, in overdenking en in het lezen van commentaren. Bij bekende teksten is er uitleg genoeg voorradig: in commentaren of in preken, die zijn uitgegeven. Bij onbekender teksten vraagt het voor een prediker meer speur- en graafwerk, al is er geen enkele Schriftplaats, die niet ergens is becommentarieerd. Calvijn gaf een uitleg van de hele Schrift, behalve van het boek Openbaring en van het slot van Daniël, het bijbelboek waarvan hij de commentaar onvoltooid naliet, omdat hij, toen hij er mee bezig was, is gestorven. Het is dan ook in navolging van Calvijn zuiver reformatorisch om de hele Schrift te laten (uit) spreken.

Soms kan voor een prediker een tekst verassend nieuw openvallen. Als dat voor hem een verrassing was, zal het vaak ook voor de gemeente een verrassing zijn. Het gaat dan niet om gezochte exegese, want die is er ook. Nee op grond van vergelijkende studie van Schriftplaatsen kan het Woord zo open vallen, dat zowel de prediker als de gemeente ervan zal. ophoren.

Een tekst kan soms verschillend worden uitgelegd, zonder dat aan het Schriftgedeelte wordt tekort gedaan. Ik geef een voorbeeld. De meest gangbare verklaring van de gelijkenis van de koopman, die schone parelen zocht, is dat de 'parel van grote waarde' Christus is. Prof. dr. J. van Brugge staat echter een nieuwere exegese voor: de koopman is Christus, op zoek naar de mens, die de parel is. Een dezer dagen las ik echter van Jacob van Maerlant (+1200) dat bij hem de parel van grote waarde de eeuwige gelukzaligheid is. Exegese is nog niet zo eenvoudig en dus niet altijd éénduidig.

Exegese luistert nochtans nauw. Er is prediking met weinig exegese en vooral 'toepassing', waarbij het onduidelijk blijft wat eigenlijk wordt toegepast. De gemeente wordt daar noch door gebouwd, noch door gesticht. Prediking, die voorwerpelijk-onderwerpelijk, Schriftuurlijk-bevindelijk wil zijn, zal allereerst tekstuitleg zijn, met inbegrip van de contekst en in het kader van het totaalgetuigenis van de Schrift, zonder dat eerst ook een raster van leeropvattingen of theologische vooringenomenheid over de Schrift wordt gelegd. En dan blijkt het Woord boventijdelijk te zijn en zo ook in te gaan op concrete nood, schuld en levensvragen van de mens.

Vreugde

Van het Woord van God staat geschreven, dat het een lamp voor de voet en een licht op het pad is (Psalm 119 : 105), een kracht Gods tot zaligheid voor ieder die gelooft (Rom. 1:16), hartverkwikkend voor allesmissende mensen (Psalm 119 is er vol van).

De prediking is niet het Woord Gods. Heeft de Schrift zelf al een menselijke factor, dat geldt zeker voor de prediking, die afhankelijk is van een mens, die geroepen is boodschappenjongen te zijn. De prediking is wel vertolking van het Woord en als zodanig bediening der Verzoening maar ook wekroep tot heiliging en navolging.

De prediker is geen be-dienaar maar dienaar. In zijn tekstkeuze en tekstuitleg komt tot uitdrukking hoe hij met het Woord bezig was. Als hij vreugde heeft, alleen al bij de voorbereiding en het 'schrijven' van de preek, omdat hij zich, in afhankelijkheid van de Heilige Geest in het Woord heeft ver-diept, mag worden verwacht dat van tijd tot tijd de vonk ook zal overslaan op de gemeente. Want God maakt Zijn eigen Woord waar. Het licht, de kracht en de hartversterking zijn er in de gemeente niet zomaar. Daarvoor zijn tekst en uitleg nodig.

v.D.G.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen