Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Tot welzijn van heel het volk

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Tot welzijn van heel het volk

12 minuten leestijd Arcering uitzetten

Van tijd tot tijd komen in de Waarheidsvriend als kerkelijk orgaan ook onderwerpen van christelijke politiek aan de orde. Maar voor partijpolitiek zijn de kolommen in principe gesloten. Men zal dan ook niet zo gauw een bespreking verwachten van een publicatie die redes bevat van een politieke partij. Dat dit nu wel het geval is, heeft zijn reden. Niet alleen vanwege het feit dat ds. H.G. Abma - om wiens redes het in dit artikel gaat - als predikant altijd een voorname plaats onder ons heeft ingenomen, ook in de tijd dat hij leiding gaf aan de SGP, maar vooral omdat zijn partijredes niet gedomineerd worden door partijpolitiek. Ze zijn evengoed tijdredes te noemen. En dan in die zin dat in deze redes gepoogd wordt om het tijdsbeeld en de actuele problemen te doorlichten. Niets is immers juist in de politiek zo nodig als het doorlichten van het tijdsgewricht en het beproeven van de geesten in het licht van de Heilige Schrift. In die zin zijn de partijredes van ds. Abma partijpolitiek overstijgende beschouwingen die met recht tijdredes zijn te noemen. * * *

Door de Guido de Brés Stichting, het studiecentrum van de SGP, zijn alle partijredes van ds. Abma (uit de periode 1962- 1983) nu gebundeld uitgegeven. Ze zijn voor de lezer van vandaag toegankelijk gemaakt door bij bepaalde woorden en gebeurtenissen een toelichting te geven. Aan de redes gaat een korte levensbeschrijving vooraf door ds. G. Hette Abma, en een schets van de tijd waarin ds. Abma partijvoorzitter was door dr. W. Fieret, voorzitter van genoemd studiecentrum.

Mr. G. Holdijk geeft in een nabeschouwing commentaar op een aantal thema's uit de redes.

Graag maak ik van de mij geboden gelegenheid gebruik om deze publicatie onder de aandacht te brengen. Niet alle onderwerpen die in deze redes ter sprake komen, zullen ons nog in dezelfde mate boeien. Maar de door het 'Schriftwoord gedrenkte' gedachten die erin naar voren komen, hebben blijvende betekenis. In de volgende paragrafen hoop ik dit mede door ds. Abma regelmatig te citeren duidelijk aan te tonen.

Verschuivingen

De redes beslaan een periode van ruim twintig jaar. Vanzelfsprekend weerspiegelen ze daardoor de veranderingen in de politieke actualiteit. De voortgaande secularisatie die hieraan ten grondslag ligt, komt duidelijk tot uitdrukking in de verschuiving van twee fundamentele zaken van overheidsbeleid: de veranderingen in uitgangspunt van het regeringsbeleid en de wijziging van de grondwet.

In het begin van de jaren zestig aanvaardde het kabinet zijn taken nog met de uitspraak dat de christelijke grondslag van onze beschaving het beginsel was van het regeringsbeleid. Nauwelijks vijfjaar later werden christendom en humanisme in één adem genoemd. Een nevenschikking die in de jaren vijftig onvoorstelbaar zou zijn geweest. Niettemin bleek dit slechts een tussenstation. Niet lang daarna kwam men uit bij een compleet stilzwijgen over de geestelijke grondslagen. Men denke in dit verband ook aan het weglaten namens de regering van de bede aan het slot van de Troonrede. De liberalisering van wetgeving op velerlei terrein die volgde, is volledig terug te voeren tot deze verschuivingen. Ds. Abma illustreerde deze ontwikkeling met verwijzing naar de gelijkenis van Lukas 13, waarin de onreine geest terug keert en het laatste erger is dan het eerste.

Een ander fundamenteel punt betrof de wijziging van de grondwet. Daarmee werd onder andere de band met de geschiedenis doorgesneden. Naar het oordeel van ds. Abma was dit tevens 'een afscheid van het reformatorisch goed van onze natie'. Tegen een verregaande uitholling van de nationale soevereiniteit als gevolg van de Europese integratie zou vanwege deze grondwetswijziging weinig verzet geboden kunnen worden. Daarmee kon men voortaan zowel 'supranationaal als republikein' worden.

'Opdat het u welga'

Bij alle onderscheid van de partijredes in hun gerichtheid op het kamergebeuren, de partijpolitieke verhoudingen, de binnenlandse actualiteiten en de internationale situatie vertonen de redes een grote • mate van consistentie in hun gerichtheid op het hele volk. Zelfs in zijn analyses van de tijdgeest en bij al zijn kritiek op het verval van gezag en ondermijning van de rechtsorde hebben bij ds. Abma niet de sombere tonen het laatste woord. Ook dan gaat het om het welzijn van het volk: 'Het zou misdadig en in opperste mate asociaal zijn om niet te wijzen op de oordelen die kwamen en komen zullen. (...). Christus' visie op de schare hield in dat Hij haar met deernis en ontferming bezag als schapen zonder Herder'. De titel van de bundel Tot welzijn van heel het volk is dan ook treffend gekozen. Niet alleen was dit de titel die ds. Abma meegaf aan zijn eerste partijrede in 1962, maar het is het hoofdmotief dat in zijn hele politieke optreden steeds dieper en voller doorklinkt. Het gaat hem om wat van één van de Tien Geboden vermeld staat en van alle andere geldt: 'opdat het u welga'. In zijn eigen woorden: 'Niet in isolement, maar in engagement, in betrokkenheid en verbondenheid om niet slechts voor de onzen en huisgenoten van het geloof, maar voor allen geestelijk, sociaal en materieel het goede en noodzakelijke na te jagen'.

Motivatie

Als motivatie voor politieke activiteiten wordt in de redes herhaaldelijk en met nadruk naar Gods wet verwezen die een liefdesgebod is en waarvan het hart van de christen vervuld moet zijn. 'De overheid is Gods dienaresse en al wie God liefheeft uit geheel zijn ziel, verstand en kracht, moet er alles en alles aan gelegen zijn dat de overheid zich haar positie en roeping zoveel mogelijk bewust is'. Geen spoor van zelfbeklag om namens een kleine groep vaak tegen de stroom te moeten inroeien. In tegendeel, het gaat om het machtigste beginsel. 'Gedurende elke periode, elke fase van de wereldgeschiedenis zijn er wegen die terugvoeren naar de dienst van God en Zijn geboden. Het gaat er echter om dat we de wegen vinden in deze eeuw en de woorden van deze tijd. (...). Deze christelijke politiek is nooit verloren arbeid. Stervende zal zij toch leven. Ze is taai als onberouwelijk verbond dat God gemaakt heeft'. En alsof we hier, in 1973, ds. Abma tevens nog horen in zijn hoedanigheid als voorzitter (van 1953 tot 1970) van de Hervormde Bond voor Inwendige Zending, klinkt de oproep: 'Laat Nederland het weten, dat God nog naar dit land vraagt, dat God nog Zijn handen uitstrekt door de mond en door de handen van hen die Hem dienen en die in de vreze Gods leven en wandelen'.

Betrokken op de wereld

Motivatie voor christelijke politiek laat geen ruimte voor overgeestelijkheid en ongeïnteresseerdheid voor de dingen van de tijd. De publieke zaak mag ons niet koud laten. 'Laat ons niet uit het oog verliezen dat deze wereld, hoe diep gevallen, hoe vijandig gezind, hoe wanhopig verknocht en verkocht aan de zonde, hoe beheerst en bespeeld door haar illegale overste, krachtens auteursrecht des Heeren is'. De christen 'is niet van de wereld, doch de wereld is wel van hem, gaat hem zeer ter harte, want het is Gods wereld en daarom de zijne (...). Elders kernachtig geformuleerd: 'Christenen dienen zich in de wereld niet af te scheiden maar zich te onderscheiden'. Praktische politiek mag dan ook niet worden uitgespeeld tegen het principiële. 'Principieel is niet wat er bovenop ligt maar wat er achter en wat erin als verborgen drijfkracht dringt'. Het gaat niet om een politiek van 'afzetten maar van inzetten' en om in 'ernst vanuit eigen beginsel een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van de politieke besluitvorming (...). Waarachtige christelijke politiek ziet zich geroepen om eeuwigheidswaarden uit te drukken in de kleine dingen van de dag'. 'Blijken moet dat de meest geestelijke, als u mij goed opvat, de meest wereldse is. De waarachtige geestelijke gezindheid leest men af aan de wijze waarop iemand de wereldse aangelegenheden afhandelt'.

Zoutend zout

Christelijke politiek moet zijn: politiek beoefend door christenen. Zij is belijden, zich wijden en strijden; daarin wordt het drievoudige ambt van de christen getekend. 'De zuivere en onbevlekte Godsdienst voor God en de Vader is zo heel gewoon: weduwen en wezen bezoeken in hun verdrukking en zichzelf onbesmet bewaren van de wereld. Niet éérst zich onbesmet bewaren van de wereld, want dan raken we erg krampachtig bezig, zodat wij nooit ergens meer aan toe komen. Eerst bezoeken en dan bewaren'. Beslissend is hoe 'we geopenbaard worden in de consciëntie van regering en volk'. Het zout moet niet keurig in een net zoutvaatje naast het etensbord blijven staan. Het zout moet in de spijs opgaan. 'Niet een vermenging met de kwaden, maar wel de beleving van een onreine van lippen te zijn temidden van een volk dat onrein van lippen is.(...). Echte christelijke politiek wil Christus present maken in het midden van een verwarde maatschappij'. Waarbij het vermaan, dat we ons er voor zullen hoeden om van de kennis van de waarheid weer een voetstuk te maken waarop we ons verheffen. 'Waarachtige politiek, die in overeenstemming met Gods Woord wil handelen, zal altijd willen wonen in het midden van het volk'.

Theocratie en democratie

Hoewel ds. Abma het begrip theocratie (opnieuw) heeft ingevoerd, komt het woord in zijn partijredes weinig voor. In zijn betekenis en inhoud echter des temeer. Theocratie, enerzijds als werkelijkheid, in de zin dat God de wereld regeert. Daarnaast theocratie als wenselijkheid, als het streven naar een toenemende erkenning en verwerkelijking van de onderwerping aan Gods Woord van ieder persoonlijk en alle mensen gemeenschappelijk. 'Christus is Heere der heren en Koning der koningen. De lijnen moeten bij Hem uitkomen'. Het verwijt van onverdraagzaamheid wijst ds. Abma af. 'Wat vandaag verdraagzaamheid heet is verregaande slapheid als gebrek aan gefundeerde beginselen en opvattingen. Om werkelijk verdraagzaam op te treden zal vereist zijn dat we een sterke overtuiging aan de dag leggen die tot dragen en verdragen in staat stelt.'

Elders lezen we van hem dat de democratie niet per definitie met de theocratie op gespannen voet staat. 'Wel wanneer de democratie absoluut wil zijn en wanneer die er op uit is om het volk te plaatsen op de troon die alleen God rechtens toekomt. In de goede zin democratisch is het echter wanneer mensen met Christus over alle schepselen regeren. Er klinkt iets van het gezond democratische door in de oudvaderlandse uitspraak: schipper naast God. De democratie in de goede zin van het woord is een functie van de theocratie (...). Hij kan het voortreffelijkst gehoorzaamheid inboezemen die zelf nog elke dag gehoorzaam is. In het geloof.'

Authentiek theocraat

Ds. Abma is niet door iedereen binnen de SGP begrepen en gewaardeerd. Velen wisten zich aangesproken door zijn originaliteit in taalgebruik en stilistische uitspra-

ken. Bekende uitspraken wist hij daardoor nieuwe zeggingskracht te geven. Maar anderen misten hierin de vertrouwde klanken en meenden daarin een koerswijziging ten opzichte van het verleden te bespeuren. Dit ondanks het feit dat het woordgebruik in de redes van ds. Abma juist sterk door de Schriften is bepaald. In die zin is ds. Abma een authentiek vertegenwoordiger van de theocratische gedachte, waarbij het niet in de eerste plaats gaat om de staatkundige vorm, maar om de geestelijke inhoud. Een theocratie als levenshouding, als belijdenis, die leeft in het hart en daarom een aansporing is om zich in te zetten voor de erkenning van Gods Naam op alle terreinen van het leven, die het recht Gods voorhoudt aan anderen maar niet minder en allereerst aan zichzelf. Die zich geroepen weet de overheid daarop aan te spreken en anderen daarvoor proberen in te winnen. Theocratie vanuit een innerlijk doorleefde betrokkenheid op het hart van de zaak, waartoe - met de woorden van ds. Abma - de 'verborgen drijfkracht dringt'.

Ook door buitenstaanders is het karakteristieke in het optreden van ds. Abma niet onopgemerkt gebleven. Zo sloot dr. A. A. Spijkerboer de bespreking die hij ooit wijdde aan het boek Tien woorden ethiek van ds. Abma af met de volgende woorden: '...dit boek behoort op de Dam in Amsterdam gelezen te worden en niet alleen in boerderijen die tegen de dijken van onze grote rivieren liggen te slapen. Zo lijkt dit boek op een pas gedoofd vuur: onder de as zijn de kolen nog rood gloeiend. Laten degenen die om de SGP lachen, maar uitkijken: een paar rukwinden zijn voldoende om de as eraf te blazen en dan kan er een vonkenregen komen die wonderwat in brand zet'.

Mutatis mutandis kan hetzelfde gezegd worden van de partijredes. Ook daarin smeult veel vuur onder de oppervlakte. Evenals bij Groen van Prinsterer, naar wie ds. Abma vaak verwijst, vinden we bij hem een diagnose van de tijd. In combinatie met zijn talrijke andere publicaties heeft hij daarmee een rijke erfenis nagelaten. Niet in de vorm van een magazijn waarin de eindproducten en pasklare antwoorden voor toepassing gereed liggen ongeacht de maatschappelijke veranderingen, maar in de vorm van een werkplaats voorzien van gereedschappen en gedachten om mee aan de slag te gaan. Ds. Abma heeft de richting gewezen en aanzetten gegeven tot concretisering. Daarbij mag overigens niet vergeten worden dat de ontkerstening inmiddels veel verder is geradicaliseerd. Ds. Abma had het geweten van de samenleving nog voor een deel mee. Maar ook al is het verval verder voortgeschreden, ds. Abma wijst ons de weg hoe we daarin hebben te staan. Daarom zullen ook zij die tot een andere partijkeuze komen dan ds. Abma, ongetwijfeld door veel van zijn gedachten aangesproken worden.

L. VAN DER WAAL

N.a.v. 'Tot welzijn van heel het volk'. Redes uitgesproken door ds. H. G. Abma op de Algemene Vergaderingen van de SGP in 1962 - 1983; Uitg. Den Hertog, Houten; ruim 400 biz.; € 22, 95.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 9 mei 2002

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's

Tot welzijn van heel het volk

Bekijk de hele uitgave van donderdag 9 mei 2002

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's