Naar het land van Zwingli

Huis van stilte

Onze eerste gang is naar het oude cisterciënserklooster dat gesticht werd in 1185. Sinds een kleine twintig jaar is het een retraitecentrum van de Reformierte Kirche van het kanton Zürich, waar groepen en enkelingen terecht kunnen voor bezinning en rust. Het is niet voor niets dat het centrum 'Haus der Stille' wordt genoemd. Het is inderdaad een centrum van rust en stilte, in een weldadige omgeving. We gaan naar binnen. In de hal is een gedenkplaat waarop kort de geschiedenis van het Haus der Stille vermeld staat. We lezen o.a. dat Heinrich Bullinger (later Zwingli's opvolger aan de Groszmünster in Zürich; zie het eerste artikel over Zürich) in 1523 als kloosterleraar aan het klooster verbonden werd en dat onder hem stapje voor stapje de Reformatie werd ingevoerd. Het klooster ging al vroeg met de Reformatie mee en gaf in 1528 al zijn bezittingen aan de Raad van de stad Zürich, die de Reformatie toegedaan was. De laatste abt van het klooster sneuvelde ook op het slagveld van Kappel, aan de zijde van Zwingli. We kijken even in de oude Zwinglizaal, waar conferentiegangers bijeen kunnen komen. Dan begeven we ons naar de ernaast gelegen vroeggotische kloosterkerk, die hard aan restauratie toe is. Het interieur is sober en nodigt uit om plaats te nemen en even stil te zijn. Bezienswaardig zijn twee kleurrijke ramen uit ca. 1330 voorstellende Johannes de Doper met het Lam Gods, en de ongelovige Thomas.

Gedenksteen

Het is even vragen en het wordt ons gauw verteld. Nog geen vijfhonderd meter van Kappel ligt het dorpje Nafenhauser. Even buiten het dorpje aan de grote weg, vinden we tussen een kleine bomengroep de gedenksteen van de dood van Zwingli, drie meter hoog, twee meter breed, met het opschrift (in het Duits en in het Latijn): 'Het lichaam kunnen zij doden, echter niet de ziel', zo sprak op deze plaats Ulrich Zwingli, voor waarheid en vrijheid van de christelijke kerk de heldendood stervend, de 11e oktober 1531'. Hier, op of rond deze kleine heuvel, is Zwingli dus gesneuveld.

Voor waarheid en vrijheid

Het was inderdaad een strijd voor waarheid en vrijheid. Zwitserland bestond in die dagen uit verschillende min of meer zelfstandige kantons. Zürich was door de krachtige prediking en het energieke beleid van Zwingli het eerste kanton dat met de Reformatie meeging (1523). De invloed van Zwingli breidde zich mede door zijn geschriften sterk uit. Daarbij kwam ook de afkeer van velen in die dagen van de in veel opzichten verwereldlijkte Rooms-Katholieke Kerk. Vijf kantons sluiten zich in 1527-1529 bij Zürich aan (Konstanz, Bern, St.-Gallen, Basel en Schafïhausen), met als doel de verbreiding en handhaving van het Evangelie in reformatorische zin te prediken. Daartegen sluiten vijf andere kantons zich aaneen (Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug en Luzern) om te strijden voor het aloude rooms-katholieke geloof. Buitenlandse vorsten bemoeien zich ermee. In 1529 dreigt het,

als de legers van beide partijen elkaar ontmoeten, even vóór Kappel te komen tot een gewapende strijd. Door bemiddeling van enkele andere kantons, die zich liever neutraal willen opstellen, komt het echter tot de eerste landsvrede van Kappel. Zwingli zeifis met de vrede niet ingenomen. Hij meent dat er te veel toegegeven is en preekt dat ook vanaf de kansel in Zürich. Bij velen vindt hij steun, bij anderen niet.

Een goede twee jaar later laaien de tegenstellingen weer op. Zwingli en Zürich kunnen echter, als het om een gewapende strijd gaat, niet meer rekenen op de steun van de andere bevriende kantons. Het leger van Zürich staat er vrijwel alleen voor, tweeduizend strijders tegenover achtduizend strijders aan de andere kant. Het wordt dan ook, na een kort maar hevig gevecht, een grote nederlaag, waarbij Zwingli die als veldprediker was meegetrokken en ook zelf mee streed, sneuvelt. Als zijn lichaam door de tegenstanders wordt gevonden, wordt het gevierendeeld en tegelijk met stukken varkensvlees verbrand, waarna de as wordt verstrooid.

Suppenstein

Ook van de ontmoeting van beide legers twee jaar eerder in 1529, waarbij het niet tot een gevecht kwam, is een gedenksteen. Dat kost wel wat speuren maar het is de moeite waard deze 'soepsteen' eens op te zoeken, ook vanwege het verhaal dat aan de steen verbonden is. We rijden ongeveer een kilometer de weg van Kappel naar Ebertswil. Even voor Ebertswil is rechts een smal asfaltweggetje dat na vijfhonderd meter doodloopt. Daar wijst een bordje 'Suppenstein' rechts het veld in. We volgen het pad, gaan een klein trapje op langs een klein bosje en daar vinden we de steen. Op de steen staan de woorden: Kappeler Milchsuppe (Kappeler Melksoep), 1529.

Het verhaal is als volgt (het wordt verteld door Heinrich Bullinger): Toen beide legers elkaar ontmoetten en het in afwachting van de bemiddelingspogingen nog niet tot een slag kwam, zette een van de soldaten van de vijf kantons een grote pot melk tussen beide legers, waarbij men naar het andere leger riep dat zij wel melk maar

geen brood hadden. Enkele soldaten van het andere leger gooiden broodbrokken in de pot, waarna het tot een gezamenlijk eten ('melksoep') kwam, waarbij men het tot een sport maakte dat niemand op het gebied van de tegenpartij mocht komen. Wie dat toch deed kreeg van de tegenstander een tik op zijn vingers. Of het verhaal waar is? In ieder geval komt het spoedig daarna tot de eerste Kappeler landsvrede.

Kappeler lied

De zeer muzikale Zwingli dichtte in deze dagen een lied dat bekend is geworden als het Kappeler lied en dat vanaf 1540 in het gezangboek van Zürich is te vinden. Waarschijnlijk dichtte hij het nadat de legers in vrede uit elkaar gegaan waren. Hij maakte er ook de melodie bij. Het lied had als opschrift 'Strijdlied', maar later is het Kappeler lied geworden. Het is het enige lied van Zwingli dat ook in het Liedboek voor de kerk is te vinden, alleen spreekt het nu niet van 'de wagen der kerk' maar van het 'schip der kerk':

Heer, stuur zelf het schip der kerk. Sterk is wind en tegenstroom en dat vindt de vijand schoon die spot met U en Uw gebod.

God, houd zelf Uw naam in eer. Weer met macht de ivolj die snood in de nacht Uiv schapen doodt. Vergaar Uu; kudde bij elkaar.

Help dat hoogmoed ons niet scheidt. Leid ons naar elkander heen, maak ons waar en maak ons één: dan stijgt een lied dat nooit meer zwijgt.

Strijder?

Is het wel juist geweest van Zwingli dat hij het niet eens was met de landsvrede van Kappel? Is hij niet méér een man van het zwaard geweest dan een man van de vrede? Men zou dat o.a. kunnen afleiden uit het Zwingli-monument in Zürich dat hem uitbeeldt met in de ene hand de Bijbel en in de andere hand een zwaard. De kantons die zich in 1531 van de strijd onthielden, zagen veel meer heil in een vreedzame voedselblokkade. Een voedselblokkade blijkt echter niet effectief.

Zwingli heeft zich, ook in zijn preken, dikwijls scherp verzet tegen het in vreemde krijgsdienst gaan van vele Zwitsers, omdat het Evangelie een Evangelie van vrede is. Maar hij heeft ook scherp gezien dat, als de roomskatholieke kantons de overhand zouden krijgen, het met de bijbelse prediking van het Evangelie van vrije genade afgelopen zou zijn op straffe van gevangenneming en de dood. Om die bijbelse prediking ging het hem. Het is daarom veelzeggend dat hij kort voor de strijd in Kappel gezegd heeft: 'Ik vraag aan alle broeders in Christus om totaal geen gewicht aan mijn naam te hechten, maar alles af te wegen op de weegschaal van Gods Woord'.

H. VELDHUIZEN, WAPENVELD

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen