Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Invloed van lutheranen

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Invloed van lutheranen

GEDACHTENIS VAN DE GESTORVENE IN DE KERKDIENST [2]

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

In steeds meer gemeenten is de zondag van de Voleinding, de laatste zondag van het kerkelijk jaar voordat advent begint, in opkomst als gedachteniszondag. Dan worden de namen genoemd van hen die de gemeente door de dood ontvielen. Deze gewoonte is in ons land nog erg jong. Enkele voorlopers in de Liturgische Beweging (jaren dertig) daargelaten, dringt deze gedachtenis pas vanaf de jaren zeventig door. De gedachtenis vindt goede ingang in SoW-gemeenten en al snel ook in gemeenten met een andere ligging. Daarbij is ongetwijfeld de lutherse inbreng - in SoW-verband, en via allerlei pastorale contacten, conventen e.d. - van groot belang.

In.de Duitse, lutherse traditie kent men al veel langer een vorm van gedachtenis van de gestorvenen. Het lutherse dienstboek kent ook een orde van dienst voor deze dienst. Het Hervormde Dienstboek van 1955 noch de Proeve van 1998 kent zoiets. In de Duitse traditie is er vanouds een band met Allerheiligen, 1 november. In de rooms-katholieke traditie heeft deze dag een geheel eigen, zeker niet reformatorische plaats. Calvinisten hebben daarom vanouds helemaal niets met deze dag. Elke vorm van heiligen, hun bemiddeling en verering, zij verre van het calvinistische bed.

De lutheranen hebben de verbondenheid met al de heiligen, met de gemeenschap der heiligen meer vast willen houden en er ook kerkelijk gestalte aan gegeven. Op de ie zondag na 1 november staat de lutherse kerk erbij stil, dat de kerk groter en breder is dan wat wij zien. De zichtbare kerk is verbonden met al de heiligen, van alle tijden en plaatsen. Met al de heiligen verbonden, verwacht de kerk op aarde de toekomst van God, de vervulling van al Zijn beloften. Zij noemt dan niet al de namen van de heiligen - in die zin wijzen de lutheranen de bijzondere verering ook af - maar gaandeweg is de kerk die heiligen gaan noemen die haaf in het voorbije jaar ontvielen. Heiligen - geen bijzondere heiligen of helden, maar de geheiligden in Christus, degenen die in Hem ontslapen zijn.

Gemeenschap van de heiligen

In de Nederlandse kerken heeft deze gewoonte ingang gevonden. Daarbij is soms gekozen voor de eerste zondag na 1 november, meestal echter voor de laatste van het kerkelijk jaar, ergens eind november. Dat laatste zal te maken hebben met de gedachte uit de buurt te blijven van Allerheiligen - het blijft nu eenmaal een rooms-katholieke klank houden. En dat betekent nog steeds heel wat voor calvinisten... Bovendien krijgt de laatste zondag van het kerkelijk jaar ook nog iets mee van de gedachte aan het einde, aan de Voleinding. En daarmee ademen we dan toch nog iets van de oude sfeer van de oudejaarsgedachte.

De dienst wordt meestal bepaald door preekstof over de wederkomst, het laatste oordeel. Als er wordt gekozen voor de laatste zondag van het kerkelijk jaar, dan blijft de gedachtenis in de sfeer van het einde zitten, niet zozeer in de gedachte van de gemeenschap met al de heiligen.

Wie ervoor kiest de gedachtenis van de doden te houden op de laatste zondag van het kerkelijk jaar, die staat liturgisch gesproken in een oude traditie, maar op z'n Nederlands weer in een heel jonge traditie.

Hierbij is het goed te beseffen, dat er grote theologische vragen te stellen zijn bij het moment.

zijn bij het moment. Moeten we wegblijven uit de sfeer en de leer van de R-K.-Kerk of liggen hier oecumenische kansen? Wat heeft de Nederlandse Reformatie gedaan met de leer van de gemeenschap van de heiligen, in de kerk hierboven (onze gestorvenen) en die op aarde? Bovendien, in welke bijbels-theologische sfeer willen we onze doden gedenken? Oudjaar neigt naar persoonlijke afrekening, de balans, het oordeel. De laatste zondag(en) van het kerkelijk jaar neigen naar Gods toekomst, die vast is in Gods hand, waarin onze doden die in de Heere zijn gestorven, veilig bewaard zijn in Zijn hand. Beide lijnen hebben bijbelse gronden. We blijven daarbij bedenken dat we niet aan de gestorvenen komen, maar spreken tot de levenden.

Plaats in de dienst

Welke plaats kun je toedenken aan de gedachtenis van de gestorvenen in de eredienst, of die nu op oudejaarsavond of op een van de zondagen in november plaatsvindt? Het blijkt dat ook hierin verschillende gewoonten bestaan. Bij de een gebeurt het voor votum en groet, zgn. voor de dienst. Bij de ander meteen na votum en groet en lied. Deze momenten onderstrepen de ernst en het gewicht van het moment, zeker als dit op oudejaarsavond gebeurt. Dan is de toon gezet. Of, zoals ik ook hoorde: dan is het maar gezegd, de spanning kan zich ontladen. Misschien moet je hier toch vragen of het moment, de ernst etc. niet te veel gewicht krijgen. De gestorvenen gaan zo wel erg letterlijk voor(op), terwijl wij samen zijn gekomen om de Levende te ontmoeten, die tot de levenden spreekt.

In de meeste gemeenten worden de namen genoemd na de preek en voor de voorbeden en dankzegging. In de gang van de liturgie als geheel lijkt me dit een natuurlijke, logische plaats. De gemeente heeft zich verootmoedigd, is verwonderd geraakt over de genade(verkondiging) en buigt nu hoofd en hart om zich helemaal aan God toe te vertrouwen in dank en voorbede. Ze legt zich in Gods handen. Daarbij past ook het gemis en verdriet om hen die zijn heengegaan. Hun namen zijn dan genoemd. Na het antwoordlied op de verkondiging begint dan de gedachtenis. Dat mogen we letterlijk nemen: voor Gods aangezicht gedenken wij onze gemeenteleden die ons door de dood ontvielen. Het lijkt me goed te benadrukken dat het hier, in deze samenkomst van deze gemeente, in de eerste plaats onze gemeenteleden betreft. Soms ontkom je niet aan de indruk dat het een familiegebeuren of reünie bètreft. In de gedachtenisdienst is de gemeente samen om haar leden te gedenken. Ieder zal daar zo zijn eigen memorie bij hebben, en er is helemaal niets op tegen dat familie aanwezig is, •maar het is en blijft ten principale een samenkomst van de gemeente. Wellicht dat kerkenraden hun uitnodigingenbeleid in dit opzicht kunnen bezien. Ik denk dat het missionaire motief - dan komen ze nog eens in de kerk - in de gedachtenis de tweede viool speelt, en niet de eerste. Het gaat

om een heilige zaak: het noemen van dg namen voor God.

Stilte

Dat het om gedachtenis gaat, moge ook blijken uit het inlassen van een ogenblik stilte na het noemen van de namen. Die stilte is de ruimte en de tijd om te gedenken. Het gaat hier niet om een latent eerbetoon, maar om een gedenken voor God. Het noemen van de naam, en eventueel de leeftijd lijkt me te volstaan.

Uitbreidingen en toevoegingen staan al snel op gespannen voet met de concentratie op het Woord van God. Na de stilte is een lied mogelijk, maar kan ook meteen tot voorbede worden overgegaan. Een lied verheft en geeft klank en mogelijkheid aan onze emoties. Meteen de voorbede neemt de stilte in i zich op en neemt de concentratie over tot bij God en zoekt woorden voor wat n stilte werd gedacht.

W. P. VAN DER AA, RENKUM

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 4 september 2003

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's

Invloed van lutheranen

Bekijk de hele uitgave van donderdag 4 september 2003

De Waarheidsvriend | 16 Pagina's