N.a.v. dr. E. Hofman. Het lied van Nederland en Oranje. Nieuw licht op het Wilhelmus en zijn dichters. Uitg. Kok, Kampen; 316 blz.; € 29,90. Dr. C. Stam De opstanding van de doden in de theologie van K. Barth, R, Bultmann en W. bannenberg. Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 384 blz.; € 27,50.

De'Jl^^dëSS^l^^B^rffe^ft^^ran de do\ den^ehoort tot het 0*Éo van de^gifc & j in het Nieuwe Testament blijkt het een omstreden belijdenis te zijn, zoals het boek Handelingen en de brieven van Paulus (1 Kor. 15) laten zien. De weerstanden ertegen zijn dus niet alleen vanaf de moderne tijd te bespeuren. Grieks denken in de onsterfelijkheid van de ziel verzet zich tegen de gedachte van een lichamelijke opstanding. Dr. Stam onderzoekt in deze lijvige studie, waarop hij in september 2003 promoveerde aan de Vrije Universiteit, het gedachtegoed van drie vooraanstaande theologen uit het Duitse taalgebied van de 20e eeuw, terwijl hij in een inleidend hoofdstuk ook ingaat op de liberale theologie van de 19e en de beginnende 20e eeuw (Troeltsch, Harnack, Weiss en Schweitzer).

Bij Barth treffen we het opstandingsconcept aan als vereeuwiging van het historisch geleefde leven, bij Bultmann vindt een reductie plaats tot op de existentiële keuze, waarbij een historisch handelen van God in de toekomst wegvalt en het heil de stoffelijke werkelijkheid niet raakt. Pannenberg heeft daar veel meer ruimte voor met zijn verankering van de opstanding in de geschiedenis. In een evaluerend slothoofdstuk laat de schrijver zien dat de boedelscheiding tussen geest en materie, zo kenmerkend voor de Duitse theologie van het door hem onderzochte tijdvak, geen uitweg biedt. De belijdenis van God als de Schepper betrekt God en zijn heil op de werkelijkheid. Bij alle drie door hem onderzochte theologen is volgens Stam het verband tussen schepping en heil problematisch. De bijbelse aandacht voor de schepping is toekomstgericht. De dood als gevolg van de zonde moet voluit serieus genomen worden in het denken over opstanding. Juist de belijdenis van de opstanding der doden is een testcase, namelijk de erkenning van de weg die God gaat in schepping, verlossing en voltooiing. Dat belijden biedt perspectief en is daarom onopgeefbaar.

Stam levert een interessante bijdrage aan de theologiegeschiedenis van de 20e eeuw. Methodisch roept het boek wel vragen op. Je kunt natuurlijk zeggen dat een dissertatie zich moet beperken. Maar is de exclusieve aandacht voor de drie besproken theologen terecht? In onze postmoderne tijd zijn het toch vooral Angelsaksische en Amerikaanse theologen die een rol spelen? Bovendien mis ik de belangrijke bijdrage van Moltmann in zijn in 1995 verschenen boek Das Kommen Gottes. De opzet is wat rommelig. In het begin komen we een korte behande-

Jing tegen van de stemmen uit de Vroege kerk, en daar mis je dan de veiworteling in de Schrift, terwijl de bijbels-theologische excurs er wat losjes bij hangt. De hele vraag naar de aard van het bijbels spreken, de verhouding van beeldtaal en werkelijkheid komt nagenoeg niet aan de orde. Ik moet bekennen dat ik me er hier en daar toe moest zetten om te blijven lezen. Dat kan natuurlijk in mij zitten, maar voor mijn besef heeft het ook te maken met de wijdlopigheid van het betoog. Opvallend is ook dat de stemmen van Noordmans, Miskotte, Van Niftrik en ook belangrijke opstellen van Van Ruler ontbreken. Niettemin heb ik groot respect voor het doorzettingsvermogen van de auteur, die zich aan een bepaald niet gemakkelijk onderwerp gewaagd heeft. We kunnen hem dankbaar zijn voor dit pleidooi ten aanzien van een wezenlijk stuk van het christelijk belijden in een wetenschappelijk proefschrift. Daarmee betekent zijn boek ook een dienst aan de prediking van de kerk in

onze tijd. Op de omslag lees ik dat de auteur geboren is in 1934 en dus gepromoveerd is op de leeftijd van 69 jaar. Daarom besluit ik graag met een hartelijke gelukwens aan zijn adres.

A. NOORDEGRAAF, EDE

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen