Bijbelse grondwoorden centraal

3. De aard van de catechismuspreek

Van meet af aan is het in de Reformatie duidelijk geweest dat de catechismuspreek bediening van het Woord moest zijn. Een ander soort prediking kent de gereformeerde traditie niet. De catechismus zeifis een menselijk geschrift. Naar gereformeerd inzicht kan niet uit een menselijk geschrift gepreekt worden, maar wordt in de preek het Woord bediend door Christus, door Zijn Geest, die daarvoor de menselijke stem inschakelt. De catechismusprediker is Verbi Divini minister. In de begintijd van de Reformatie in ons land waren er kritische stemmen te horen tegen de catechismuspreek. Ik denk aan iemand als Herman Herbertsz, Caspar Koolhaas en anderen. Zij kwamen altijd met het verwijt: de catechismus is een menselijk geschrift en niet het Woord. Dus kan er niet uit de catechismus gepreekt worden. Daartegenover stelde iemand als Hoornbeek: Wij preken niet uit de catechismus, maar uit het Woord. Zo bezien is de catechismus een hulpmiddel om het Woord te bedienen.

Themapreek

Nu kan een preek als bediening van het Woord op twee manieren gebeuren. In de eerste plaats vanuit een tekst of een perikoop. Zo gebeurt het meestal in de morgendienst, hetzij in het kader van een lectio continua of een preekrooster, of door een zefgekozen tekst.

Preken als bediening van het Woord kan ook op de wijze van een themapreek. Dan gaat de preek over een bijbels thema, een bijbelse of bijbelstheologische grondlijn. Beide, tekstpreek en themapreek, zijn voluit bediening van het Woord. Welnu, de catechismuspreek moeten we - aldus prof. M. J. G. van der Velden - zien als een themapreek. Ik denk: terecht. In de catechismuspreek komen de belangrijke bijbelse thema's aan de orde, waarover evenals over een tekst of een perikoop gepreekt wordt vanuit de volmacht van Christus. Dat is onlosmakelijk verbonden aan de bediening van het Woord. Wat betekent dit? Allereerst dat we de tekst van de HC niet analytisch, woord voor woord moeten exegetiseren in de catechismuspreek, of het moet een duidelijke functie hebben. Anders wordt de catechismus een tekst die naast het Woord geplaatst wordt. Dat kan niet. Dan wordt de catechismus doel in zichzelf en is het geen middel meer bij de bediening van het Woord. Het zal dan ook zo moeten zijn dat de catechismus synthetisch wordt behandeld. D.w.z. de kern, de hoofdgedachte in een bepaalde zondagsafdeling moet als een bijbels thema aan de orde komen. Zo kan de catechismusprediking voluit Woordbediening zijn. Dr. O. Noordmans spreekt in dit verband over de catechismuspreek als stemvork voor het geloof van de gemeente. Men kan hier ook zeggen dat de catechismus een leessleutel is voor de gemeente bij het luisteren naar de Heilige Schrift. De catechismus is geen samenvatting van de Bijbel, maar een concentratie van de kernen van de Bijbel.

Niet vervlechten met één bijbeltekst

Vervolgens betekent dit mijns inziens dat men beter in de catechismuspreek niet een bepaalde zondagsafdeling kan vervlechten met één concrete tekst uit de bijbel. Opnieuw, tenzij dit echt een functie heeft. Toch gebeurt dit nogal eens, juist omdat men daarmee wil laten uitkomen dat het in de catechismuspreek niet om de catechismus gaat, maar om de Schrift. Beziet men echter de catechismuspreek voluit als een bijbelse themapreek, dan hoeft men niet één tekst en de catechismus aan elkaar vast te knopen. Daar zit vaak iets krampachtigs in. De tekst wordt zo gemakkelijk een kapstok waaraan het thema moet worden opgehangen. In de praktijk doet men dan ook vaak aan geen van beide recht. Of de tekst in zijn context komt tekort, of het bijbelse thema uit de catechismus. Het wringt.

Laat de catechismusprediking gewoon voluit themaprediking zijn, waarin de bijbelse grondwoorden aan de orde komen, zoals de verzoening, de heiliging, het berouw over de zonde, Gods leiding in het leven, enz. Het bijbels ABC. Om tot uiting te laten komen dat catechismusprediking bijbelse themaprediking is, is het wel belangrijk om enkele goedgekozen Schriftgedeelten voor te lezen in de leerdienst, die de Schrift in verband met het thema van de catechismuspreek aanreikt.

4. Het eigene van de catechismuspreek

Laten we nu nog eens wat dieper op de catechismuspreek als preek ingaan. G. D. J. Dingemans onderscheidt vier verschillende wijzen van preken. Ten eerste de preek als kerugma. Dat is de preek als verkondiging, proclamatio. Ten tweede de preek als didachè, als uitleg. Ten derde de preek als martyrion, de preek als getuigenis. In deze preekvorm is de geloofservaring van de predikant het kanaal waardoor de hoorders de boodschap op een existentiële wijze te horen krijgen. Ten vierde de preek als homilta. Dit is de preek als interactie of ontmoeting. Dan is de preek te verstaan als ontmoetingsplaats, een trefpunt, een ruimte, een veld van communicatie. Dingemans schaart terecht de catechismuspreek onder de preek als didachè. Het is ook het klassieke woord voor de christelijke leer. De praktisch theoloog Firet besteedt er in zijn boek Het agogisch moment in het pastoraal optreden heel wat aandacht aan. Hij wijst op de bijbelse grondbetekenis van de didachè. De didachè bouwt voort op de Thora. Bij Thora gaat het om 'Weisung', het wijzen van de levensweg. Thora is de geleide op die weg. Thora is ook verbonden met het Hebreeuwse 'chanak': inwijden in de geloofsgeheimen. Zo ook is de didachè inwijding in het discipelleven, het leven in de navolging: Didachè richt zich dan ook op de totaliteit van het leven en op alle aspecten ervan. Aldus Firet. Ik denk dat dit waardevolle elementen voor de catechismuspreek zijn.

Ook kerugma

Ik wil hier ook onderstrepen dat de catechismuspreek niet alleen didachè is, maar ook kerugma. Catechismuspreek is als preek ook ten volle verkondiging, proclamatie van het Woord van God. In de geschriften van het Nieuwe Testament gaan didachè en kerugma hand in hand. Zo lezen we in Handelingen 28 : 31 van Paulus in Rome, dat hij het koninkrijk van God preekt en - in één adem, dat hij' leert van de Heere Jezus Christus. De catechismuspreek is geen lezing, een les, een beschouwing over een onderwerp. Nee, catechismusprediking is bediening van het Woord. Als een leerling luisteren naar de Schrift gaat aan het leren als leraar door de catechismjuspreek vooraf. Als het goed is, komt in de catechismuspreek het gezag en de volmacht van het Woord voluit mee. Zo is de catechismuspreek proclamatie van het Evangelie. En vandaaruit ook een oproep tot bekering, waarin een laatste ernst van wel en wee doorklinkt. Verbonden daarmee is de catechismus ook bemoediging. De catechismuspreek legt niet alleen uit wat de enige troost is, maar in de catechismuspreek wordt die troost ook toegepast aan het hart van de hoorders, zodat ze in het geloof getroost het kerkgebouw verlaten.

5. De catechismuspreek nu

Dingemans oefent kritiek uit op de eerste twee vormen van prediking, prediking als kerugma en didachè. Bij deze vorm van prediking, zegt hij, blijven de hoorders passief en wordt hun te weinig ruimte gelaten. Het is te veel eenrichtingsverkeer en daardoor gaat de preek over de hoofden van de hoorders heen. Ze doen er niet echt in mee. Hier ontbreekt de communicatie en dat is wezenlijk voor de preek.

Communicatie

Ik ben het met Dingemans eens dat passiviteit van de hoorders en het ontbreken van communicatie in de preek niet goed is. Maar ik zou toch willen zeggen dat de activiteit van de hoorders en de communicatie, de ontmoeting tussen prediker, prediking en hoorders ook in de preek als didachè, ook in de catechismuspreek tot zijn recht kan komen. In verband hiermee is het van belang dat de catechismuspreek ook iets heeft van getuigenis en van homilia, dus de andere twee vormen van prediking, die Dingemans noemt. Het is inderdaad van het grootste belang dat er in de catechismuspreek communicatie plaatsvindt in de driehoeksverhouding Woord, prediker en hoorders. Dan is het wel zo datje het begrip communicatie nader moet uitleggen. Wat versta je er precies onder?

Het kan in een preek, ook een catechismuspreek, als bediening van het Woord van God, niet zo zijn dat de communicatie symmetrisch is. Dat het antwoord van de hoorder van gelijk

gewicht is als het Woord van God. De communicatie in de preek, ook in de catechismuspreek is altijd a-symmetrisch. Eerst is er het Woord van God en dan het antwoord van de mens en niet andersom. Dat heeft prof. H. Jonker ons geleerd als hij over de Waarheidsverwerkelijking door middel van de prediking sprak.

W. Verboom, Waddinxveen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen