Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Praktische en pastorale kerkman

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Praktische en pastorale kerkman

HEINRICH BULLINGER (1504-1575) [l]

9 minuten leestijd Arcering uitzetten

Tijdens de laatste ontmoeting tussen de bekende reformator Zwingli en Bullinger in 1531, vlak voordat Zwingli te Kappel sneuvelt, heeft Zwingli tegen zijn jongere vriend gezegd: 'Mijn beste Heinrich, God beware jou en wees trouw aan de Heere Jezus Christus en Zijn Kerk'. Die trouw aan Christus en aan Zijn Kerk blijkt uit de vele jaren waarin God Heinrich Bullinger bewaarde voor de kerk van de Reformatie. Hij heeft de woorden waar mogen maken, levend in een hechte geloofsband met Christus en Zijn Woord. Op 18 juli 2004 is het 500 jaar geleden dat Heinrich Bullinger geboren werd. In augustus is er in Zürich een internationaal congres over het leven, denken en werken van Bullinger. Deze reformator is niet zonder betekenis. In twee artikelen wil ik hem graag onder de aandacht brengen. In het eerste ligt de nadruk op zijn levensgeschiedenis. In het tweede artikel wil ik meer een bepaald aspect van zijn levenswerk belichten, zijn pastor zijn voor zieken en stervenden.

Betekenis voor de Reformatie

Ik heb het idee dat Heinrich Bullinger en zijn werken niet zo'n grote bekendheid hebben. Dat is in ons land wel anders geweest. Hij heeft grote betekenis gehad voor de Reformatie van de kerk in heel Europa. Hij overleefde vanwege zijn hoge leeftijd (71 jaar) de eerste generatie reformatoren (Luther, Zwingli en Calvijn). Deze heeft hij goed gekend, vaak gesproken en met hen heeft hij een intensieve briefwisseling gehad. Daarom was hij een baken in zee en een vraagbaak voor de tweede generatie, die de Reformatie moest voortzetten. Als een patriarch, een vader, trad hij op om overal het wezen van de Reformatie te planten en met raad en daad te ondersteunen. Hij was zich daar terdege van bewust en probeerde de reformatorische stromingen (luthersen, calvinisten, zwinglianen), die uit elkaar dreigden te gaan, bij elkaar te houden. Hij zocht de eenheid binnen de Reformatie te bevorderen. Bullinger onderhield veel betrekkingen met allerlei personen in de reformatorische beweging. Zijn briefwisseling is zeer uitgebreid. Met zijn ongeveer 15.000 brieven overtreft hij de andere bekende reformatoren volkomen (Luther, Zwingli en Calvijn samen minder dan 10.000 brieven). De ongelofelijke correspondentie had een bereik van Engeland tot Polen en Hongarije, van Denemarken tot Italië. Koningen en prinsen horen even goed tot de kring aan wie hij schrijft, als arme studenten en predikanten, vluchtelingen en weduwen.

Zwitserse kerk

Heinrich Bullinger heeft op een moeilijk moment de leiding van de Zwitserse kerk overgenomen van Zwingli. Hij is dan 27 jaar oud. Zwingli is omgekomen in de godsdienstoorlog tussen de reformatorische steden en de rooms-katholieke vorsten. De Reformatie dreigt gesmoord te worden. Toch weet Bullinger aan zijn opvolger, na 45 jaar predikant te zijn geweest, een hechte en geordende kerk achter te laten. Hij is een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Zwitserse kerk der Hervorming. In Nederland was hij van grote betekenis voor het begin van de Reformatie, meer dan Calvijn. Zijn bekendste werk, in onze taal het Huysboec ge-

noemd, werd in veel gezinnen gelezen. Het zijn vijftig preken, waarin de kernzaken van het reformatorisch belijden behandeld worden. In de beginperiode van de Reformatie in ons land zijn ze voorgelezen in de geheime samenkomsten van de verstrooide kerk. Het was een verplicht boek om mee te nemen en te lezen op de vloten van de Verenigde Oostindische Compagnie Heinrich Bullinger speelt voor de reformatorische wereld van de zestiende eeuw onbetwist de zeer belangrijke rol van de praktische en pastorale kerkman. Daarom mag hij op zijn vijfhonderdste geboortedag onze aandacht hebben.

Wie was Heinrich Bullinger?

In 1504 wordt Heinrich te Bremgarten, dat in de buurt van Zürich ligt, geboren. De familie Bullinger is een van de oudste families van die stad. Vanaf 1506 is vader Bullinger (1469-1533), die dezelfde naam had als zijn zoon, stadspredikant/priester in Bremgarten en later decaan van het Kapittel van Bremgarten. Zijn moeder heette Anna Wiederkehr (1470-1541). Bijzonder was dat Heinrich Bullingers ouders openlijk samenleefden als man en vrouw, terwijl een priesterhuwelijk in principe verboden was.

Heinrich Bullinger, de jongste van vijf kinderen, volgt op jonge leeftijd de Latijnse School in Bremgarten. Vanaf zijn twaalfde jaar bezoekt Bullinger drie jaar de Latijnse School te Emmerich, waar bijbels humanistische leraren lesgeven, die waren beïnvloed door de Broeders des Gemenen Levens. Hierdoor komt Bullinger in aanraking met de geest van de Moderne Devotie, afkomstig uit de Nederlanden. Hier proeft Bullinger iets van de persoonlijk, praktische vroomheid die de moderne devoten voorstonden. Ook raakt hij hier thuis in de klassieken. Later zal dat in al zijn werken duidelijk blijken. De school en de kerk in Emmerich, die nauw op elkaar betrokken waren, worden de voedingsbodem voor de begeerte van Bullinger om zich later bij een van de strengste monnikenorden aan te sluiten, de Kartuizerorde.

Geleidelijk overtuigd

Op vijftienjarige leeftijd begeeft hij zich eerst naar de universiteit van Keulen, om een algemene studie te doen. Hij hoort hier van de strijd rondom Luther. Hij leest diens geschriften en krijgt twijfels over de rooms-katholieke sacramentsleer. Na het lezen van de kerkvaders ontdekt hij dat de roomskatholieke theologen zich ten onrechte op de kerkvaders beriepen. De kerkvaders, onder andere Augustinus, deden een beroep op de Schrift. Bullinger koopt dan zelf een Nieuwe Testament en leest dat helemaal door! Zo dramatisch als bij Luther het nieuwe bijbelse licht doordrong op die bewuste torenkamer, zo geleidelijk en rustig wordt Bullinger overtuigd van de nieuwe leer. God gaat met ieder een andere weg. Bullinger komt door persoonlijke bijbelstudie op jonge leeftijd (17 jaar!) tot dit geloofsinzicht. Dit was een zware en gevaarlijke weg, die hij alleen is gegaan door persoonlijke studie. Zijn leraren waren meest streng rooms-katholieke aanhangers, die niets moesten hebben van de nieuwe geschriften. Bullinger wil dan geen monnik meer worden en vindt zelfs de moed om deelname aan de mis en de katholieke kerkdiensten te weigeren.

Het klooster gereformeerd

Hij gaat in 1523 lesgeven op een kloosterschool in Kappel. De betrekking aanvaardt hij pas, nadat hij toestemming heeft gekregen niet aan de roomse gebruiken te hoeven deelnemen. Hij geeft onderricht in de klassieken, in het Nieuwe Testament en in de dogmatiek. Hij becommentarieert bijna het hele Nieuwe Testament en bespreekt onder andere de Loei Communes van Melanchthon uit 15 21 in de colleges. Naast deze colleges geeft Bullinger voor geestelijken, studenten en andere belangstellenden in de landstaal iedere dag 's morgens een gemeenschappelijk uur onderricht in de Schrift en de theologie.

De gevolgen blijven niet uit. In 1525 worden de beelden uit de kerk gehaald en wordt de mis afgeschaft. In 1526 wordt het klooster mede door zijn arbeid geheel gereformeerd en wordt het een soort bijbelse opleiding voor predikanten.

Bullinger krijgt in deze periode contacten met Zwingli. Hij wordt onder andere gevraagd in Zürich mee te doen met de disputen tegen de Wederdopers. In 1529 wordt Bullinger predikant in zijn geboorteplaats Bremgarten, om ook daar de Reformatie, onder zijn vader al begonnen, voort te zetten. In dit jaar trouwt hij met een ex-non, Anna Adlischwyler (1505- 1564). Bekend zijn zijn Bruid-iueruingsbriei/en, waarin hij Anna overtuigt van het bijbels recht van het huwelijk. Ze ontvangen vijf dochters en zes zonen. Slechts twee zonen en één dochter overleven hun vader.

Theologische opleiding

Als de reformator Ulrich Zwingli in de slag bij Kappel in 1531 gesneuveld is, ontstaat er een crisissituatie voor de reformatie in Zürich en omgeving. Bullinger, die moest vluchten uit Bremgarten, wordt in Zürich beroepen en wordt zo de opvolger van Zwingli als predikant van de 'Grofëmünster' en 'Antites' (een soort hoofd van het predikantenkorps in de stad) van de Züricher Kerk. Hij weet de rust terug te brengen en de Reformatie onverminderd voort te zetten. Krachtig treedt Bullinger op tegen de raad van Zürich als deze de vrijheid van de evangelieverkondiging wil beperken. Ook moet hij Zwingli en diens werk verdedigen tegenover tegenstanders van de Reformatie in Zürich, die in de dood van Zwingli en de nederlaag van de reformatorische Kantons het bewijs zien van Gods oordeel over de 'nieuwe leer'. Gedurende 45 jaar staat hij dan aan het hoofd van de Züricher kerk. Hij heeft gewerkt met een open oog voor heel de Reformatie in Zwitserland en Europa. Hij heeft bemiddelend gewerkt tussen de reformatorische steden Zürich en Bern. In Zürich is er door zijn optreden goed onderwijs gekomen en een theologische opleiding voor predikanten. Hij onderhoudt veel betrekkingen met allerlei personen in de reformatorische beweging.

Helvetische Confessie Bullinger heeft veel bijgedragen aan het reformatorische belijden in Zwitserland. In 1536 komt de eerste Helvetische Confessie tot stand, waaraan Bullinger een groot aandeel heeft gehad. Deze Belijdenis blijft jarenlang uitdrukking van het gemeenschappelijke geloof van de Gereformeerde Kerken in Zwitserland. Door de goede en intensieve contacten met Calvijn kan het in 1549 komen tot een geloofsovereenkomst tussen Zürich en Genève. Bullinger en Calvijn vinden elkaar vooral wat betreft het Heilig Avondmaal. Dit voorkomt dat er een derde richting zou ontstaan naast de lijn van de lutheranen en calvinisten. In 1566 komt het tot een algemene ondertekening van de Tweede Helvetische Confessie binnen de Zwitserse kerken. Aan de opstelling en aanvaarding van deze Confessie heeft Bullinger zelf het hoofdaandeel gehad. Het was eerst een persoonlijk testament van zijn geloof, bestemd voor de raad van Zürich, omdat hij meende niet lang meer te zullen leven. Het heeft de Zwitserse kerk gebracht tot een eenheid in het reformatorisch belijden. Van 1549 tot 1551 komt Bullingers bekendste werk uit, zijn Decaden, een dogmatisch opgezette prekenserie voor studenten en predikanten, in Nederland bekend geworden onder de naam Huysboec.

De laatste tien jaar heeft Bullinger veel pijn en is hij geregeld ziek. Het leven valt hem zwaar. Tot Pinksteren 1575 preekt hij nog. Op 16 augustus neemt hij ernstig en bewogen afscheid van de kerkenraad van Zürich. Heinrich Bullinger sterft op 17 september 1575 en wordt begraven in de 'Groftmünster' van Zürich. In zijn Diarium (dagboek) heeft hij zijn levensgeschiedenis aan ons achtergelaten.

D. HOOLWERF, SIDDEBUREN

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 15 juli 2004

De Waarheidsvriend | 12 Pagina's

Praktische en pastorale kerkman

Bekijk de hele uitgave van donderdag 15 juli 2004

De Waarheidsvriend | 12 Pagina's