De pelgrimsstaf van Bunyan

BOEIENDE BIOGRAFIE VAN DR. H. VAN > T VELD

Hoeveel pennen zijn er in de loop van de drie eeuwen na John Bunyans overlijden niet in beweging gekomen om het leven van deze 'meesterdromer' te beschrijven? In het bijzonder geldt dit het jaar 1988, 300 jaar na zijn sterven. Maar ook al veel eerder. Ik denk aan het bekende boek van dr. J. H. Gunning J.Hzn Blikken in Bunyan's Pelgrimsreize (1928).

Bunyan-kenner

Toch was het een feest, toen op zaterdag 18 september jl. in de IJsselhallen te Zwolle een publicatie werd gepresenteerd, namelijk het boek van dr. H. van 't Veld, getiteld De pelgrimsstaf is in mijn hand (ontleend aan de eerste regel van lied 208 van Uit aller mond; van F. A. Lampe). Ik heb dit boek in de dagen daarna in een adem uitgelezen. Van 't Veld (1932; neerlandicus en dichter, ook van poëtische passages in de werken van Bunyan in het Nederlands) heeft gewerkt als missionair taalkundige in Kenia, was geruime tijd rector van het Ichthus-college te Veenendaal en is in 2000 gepromoveerd op Jan Luyken (1649-1712), de illustrator en medereiziger van John Bunyan, Beminde broeder die ik vand op 's werelds pelgrims wegen.

Van 't Veld is een Bunyan-kenner bij uitnemendheid. Voor korte uiteenzettingen over het leven van John Bunyan kan men ook elders terecht. Van 't Veld begint trouwens zelf ook met een prachtig overzicht van Bunyans leven in vogelvlucht. Maar nergens is er - voor zover ik weet - in het Nederlandse taalgebied een zo goed gedocumenteerde publicatie als die van Van 't Veld verschenen, getuige het minutieuze onderzoek van de authentieke stukken (bijv. doopboeken van de gemeente te Bedford).

De pelgrimsstaf is in mijn hand is het product van een wetenschapper die heel minutieus in het bijzonder de geschiedenis van het Engeland van de zeventiende eeuw (politiek, maatschappelijk, kerkelijk) heeft doorvorst. Hij wisselt die geschiedenisbeschrijving telkens af met levensbeschrijvingen van het leven van Bunyan en korte flitsen van de vele strijdtonelen in die dagen (de Pelgrimsreis van Bunyan vertelt kennelijk geen sprookjes). Bunyans tijd is een tijd van veel verwarringen (sektarisme; Quakers, enz.), maar ook van veel religieuze en zedelijke misstanden. 'O tempora, o mores' (Tacitus) - o tijden , 0 zeden. Oneindig veel keren komen er in de doopboeken van Bedford tuchtzaken aan de orde. En hoe velen die tot bekering leken te zijn gekomen, haakten bij nader inzien af. Zodat Bunyan in een van zijn laatste preken er nog van uitgaat, dat verreweg het grootste deel van zijn hoorders onbekeerd is.

Identificatiefiguur

Maar er is meer. Uit alles blijkt ook dat John Bunyan ook een soort 'identificatiefiguur' voor Van 't Veld is. Hij schrijft in een grote mate van affiniteit over Bunyan en over zijn vele geschriften. Blijkbaar heeft Van 't Veld die geschriften allemaal gelezen: van Genade overvloeiende uoor de grootste der zondaren... (Bunyans 'spirituele autobiografie' over de periode 1650-1656) tot en met Bunyans laatste preek over 'De aangename offerande of de uitnemendheid van een verbroken hart' (over Psalm 51:17). Daar komt bij, dat het boek van Van 't Veld geschreven is in een heldere stijl die het voor ieder die lezen kan en historisch geïnteresseerd is, in alle opzichten toegankelijk maakt. Soms moet men wel even een leespauze inlassen om de opeenhoping van het historische feitenmateriaal op zich te laten inwerken en om door de bomen het bos nog te blijven zien.

Gewetensdwang en non-conformisme

De lezer wordt van stap tot stap en van jaar tot jaar in het bijzonder door het zeventiende-eeuwse Engeland geleid. We worden er getuige van, hoe koning Karei I sterft op het schavot (1649) en hoe de Hollandse Willem III (1688) voor even de troon bestijgt. Een geschiedenis van strijd tussen koning en parlement, van vervolging van 'nonconformisten', dat is van hen die zich niet wensten aan te passen aan de liturgische voorschriften van overheidswege (het 'Book of Common Prayer/ 1549; het maken van een kruisteken bij de doop, knielen bij het Heilig Avondmaal en de 'afgodische' priestergewaden) en aan de Verklaring van Overheidswege over de sport, verplicht ter voorlezing op alle kansels. In welk land hebben kerkelijke twisten en (burger)oorlogen zo huisgehouden als in het Engeland van de dagen van John Bunyan?

Leerzaam ook voor onze tijd. Leerzaam op het punt van de verhouding van kerk en overheid en van wat staatsbemoeienis in religieuze zaken met daarmee gepaard gaande gewetensdwang aan onheilen teweeg brengt. Leerzaam is het ook te lezen dat de vrije gemeente van ds. Gifford in de Anglicaanse kerk, St John van Bedford bijeenkwam (1653-1660), toen de noodzaak van separatie voor even niet bestond. Over trouw aan Gods kerk gesproken.

John Bunyan heeft met korte onderbrekingen waarin de cipier hem toestond voor even de streekgevangenis te Bedford te verlaten, twaalf jaar in gevangenschap doorgebracht. Waarschijnlijk heeft hij zijn wereldberoemde Pelgrimsreis (naast de Bijbel wel het meest gelezen boek op aarde) goeddeels achter de gesloten deuren van zijn gevangenis voorbereid (voltooid in 1677/ '78).

Misverstanden

Intussen ontzenuwt Van 't Veld enkele hardnekkige misverstanden. Zo is het uit de stukken niet hard te maken dat Bunyan een rasechte baptist was. Hij liet de zaak van kinderdoop of grootdoop in zijn 'open gemeente' in het midden, was zelf als kind gedoopt (30 november 1928 in de Anglicaanse kerk van Elstow). Ook liet hij zijn eigen kinderen kort na hun geboorte dopen. Verder: Bunyan was van lage komaf (zo zegt hij het zelf). Toen hij trouwde met zijn eerste vrouw, hadden zij beiden niet meer dan één bord en één lepel en twee stichtelijke boeken, waarin zij regelmatig lazen. In elk geval kan de naam van Bunyan niet besmeurd

worden met verhalen over een relatie met een jonge vrouw als Agnes Beaumont, die hij eens achter zich op zijn paard meenam naar een samenkomst en met wie Bunyan het plan zou hebben beraamd om haar vader te vergiftigen. Naar Bunyans eigen zeggen raakte hij zelden niet eens de hand van een vrouw aan.

Vórderen als een stratenmaker

En dan is er nog iets. Van 't Veld heeft er vaak een pleidooi voor gevoerd om de titel van Bunyans meesterwerk The pügrim's progress niet te vertalen met: de pelgrimsreis, maar met: eens pelgrims vordering/ voortgang/ innerlijke groei (p. 203). M.i. echter kan het Engelse woord progress ook gewoon 'levensloop' of'reis' betekenen. Maar goed, Bunyan zou het met Van 't Veld stellig eens zijn, als wij slechts bedenken dat een christenmens op weg naar Sion wel vordert, maar dan als een stratenmaker, die steeds op de knieën achteruitwerkt, terwijl de straat onder zijn handen groeit. Dat heet wedergeboorte in de zin van heiligmaking. Misschien is Bunyans Christinnereis waarin geloof en hoop in de liefde resulteren, daar het beste bewijs van. Interessant is ook wat Van 't Veld vertelt over Bunyans begeerte dat er in de eredienst ook psalmen gezongen zouden worden; eerst na zijn dood is men er in Bedfords vrije gemeente aan begonnen.

Heeft Bunyan geleden aan depressiviteit, aan een negatief zelfbeeld? Hier en daar komen deze woorden in de studie van Van 't Veld even om de hoek kijken. Goed, maar bij Bunyan is dit in geen geval een kwestie van karakteraanleg. Het heeft te maken met een enorm diep schuldbesef. Bunyan schrijft in de voorrede van Goed nieuws uoor de slechtste mensen...: 'Ik ben zelf een slecht mens geweest, maar ik heb genade verkregen'. Steeds meer is Bunyan ervan overtuigd geworden dat zijn rechtvaardiging in feite reeds bewerkt was, toen Jezus Christus opstond uit de doden.

Wat ik ook waardeer in de publicatie van Van 't Veld, is dat er duidelijkheid wordt verschaft over ten onrechte aan Bunyan toegeschreven geschriften (o.a. een falsificatie van het zgn. derde deel van de Pelgrimsreis).

Sterven en begrafenis

Bunyan is na een korte ziekte (longontsteking) op zaterdag 31 augustus 1688 gestorven en daarna begraven in Bunhill Fields (Londen), vijfjaar nadat de onder ons bekende puritein John Owen, met wie Bunyan goed bevriend was en die nog al eens met zegen onder het gehoor van Bunyan zat, op dezelfde begraafplaats ter aarde was besteld.

Naast onze dank aan de auteur, zijn wij ook veel dank verschuldigd aan de uitgever (De Banier; en alle medewerkers) die van deze biografie een schitterende uitgave heeft gemaakt. Het boek bevat vele afbeeldingen en overzichtskaarten. Het sluit af met een aanzienlijke bibliografie (o.a.van Bunyans werken). Het is een boek geworden dat vlot leest en waarvan de inhoud telkens wordt afgewisseld met vele afbeeldingen. Niemand hoeft te diep in de beurs te tasten om zich dit boek aan te schaffen. Ik wens het vele gretige lezers toe.

C. den Boer, Barneveld

N.a.v. Dr. H. van 't Veld De pelgrimsstaf is in mijn hand (lohn Bunyan 1628-1688). Een biografie. Uitg. De Banier, Utrecht; 319 blz. € 24, 95.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen