De rol van de prediker

In de afgelopen periode heb ik het studieverlof gebruikt om mij te verdiepen in vragen over de prediking. Als onderdeel van die studie heb ik de cursus van Passie voor Preken gevolgd. Deze preekbeweging laat veel van zich horen en krijgt in christelijk Nederland veel aandacht. Zo is er in oktober jl. door Passie voor Preken een miniconferentie gehouden over 'Spreken over preken', naar aanleiding van een boekje dat ingaat op de mogelijkheden om het gesprek over prediking in de gemeente op gang te krijgen. Passie voor Preken is er namelijk van overtuigd dat de prediking verbeterd moet worden. Er wordt daarmee gesuggereerd dat de kwaliteit van veel preken te wensen over laat. Dat blijft een moeilijk punt, want wat is slecht en wat is goed? Laten we er maar van uitgaan dat het altijd beter kan.

Een van de aandachtspunten van Passie voor Preken is de rol van de prediker. Prediking is namelijk een communicatief proces, waarbij het niet alleen van belang is aandacht te geven aan de verkondigde boodschap, maar ook aan de verkondiger zelf. De rol van de prediker doet er toe! Juist op dit punt wordt in onze kring Passie voor preken nogal kritisch bejegend. Want is het gevaar niet groot dat vooral de dominee aandacht krijgt, terwijl het gaat om de boodschap van Gods Woord? Wordt de gemeente niet op het verkeerde been geholpen, als de rol van de dominee zo sterk belicht wordt? Dat mag een kritische kanttekening zijn, maar hiermee wordt toch niet helemaal recht gedaan aan Passie voor preken. Want deze preekbeweging heeft dan de schijn wel tegen, maar heeft 698 mijns inziens toch een punt wanneer ze aandacht vraagt voor de rol van de prediker, namelijk vanwege het belang van een authentieke vertolking van de Schrift. Daarom wil ik proberen helder te krijgen waar bij deze preekbeweging de leerpunten liggen.

De prediker in beeld

Passie voor preken is sterk beïnvloed door de Amerikaanse preekbeweging van de New Homiletics. Daar komt ook de nadruk op de rol van de prediker vandaan. Die nadruk is er met het oog op de hoorder. Het gaat er immers om dat de hoorder zo bij de prediking betrokken wordt dat hij zich aangesproken weet. Als de hoorder na afloop van de preek misschien wel weet waar het over ging, maar niet weet te zeggen wat de boodschap was, dan is de preek niet goed aangekomen. Het is de opdracht van de prediker om een heldere boodschap te formuleren, met een doordachte preekopbouw met het oog op de hoorder van nu.

Daarmee is zijn opdracht echter nog niet klaar. Want hijzelf moet ook nadrukkelijk in beeld komen. De prediker moet innerlijk voorbereid worden op de verkondiging van deze boodschap. Spurgeon heeft gezegd dat de voorbereiding van de predikant even belangrijk is als voorbereiding van de preek. Dat dit aspect vandaag de dag zo sterk belicht wordt, zal samenhangen met een scala van factoren. Zo gaat de gezagscrisis ook aan ons niet voorbij. Het ambt op zichzelf is niet meer doorslaggevend. Ofje als predikant wat te zeggen hebt, hangt af van de boodschap en ook van de wijze waar-op je die boodschap kunt doorgeven. Als mensen vroeger de preek niet begrepen, dachten ze misschien eerder dat het aan hen lag. Nu wordt onomwonden gezegd dat het aan de dominee ligt, als men het niet begrepen heeft. Misschien heeft men daar ook wel eens gelijk in.

Teken van vervlakking

Daarnaast is het inderdaad een teken van vervlakking dat in onze dagen de boodschapper belangrijker is geworden dan zijn boodschap. De media hebben blijkbaar zo'n impact dat de uitstraling van de politieke leider belangrijker is dan waar zijn partij voor staat. Het zou een ramp zijn, als dit zich ook in de kerk zal gaan doorzetten. Toch valt het al wel te signaleren. Juist omdat het gevaar dreigt om de rol van de prediker tot een scharnierpunt in de prediking te maken, moeten we dit aspect onderkennen.

De mediacultuur heeft nog op een andere wijze invloed op de tijd waarin wij leven. De media kennen het raffinement om mensen te boeien. Het is daarom veel moeilijker om mensen te boeien die (onbewust) gewend zijn aan de uitgekiende strategieën van de massamedia. Jongeren van zestien jaar hebben ongeveer 12.000 tot 15.000 uur televisie in hun leven gekeken. Hebben 'onze' jongeren minder uren gekeken? Vergelijk dat eens met het aantal van ongeveer duizend preken die jongeren in die leeftijd in hun leven hebben 'gehoord'. De prediking zal nooit kunnen opbieden tegen de moderne media, zal dat ook niet moeten willen ook. We kunnen er echter niet omheen dat er in onze tijd hoge eisen aan de prediking worden gesteld.

Uitleggen en toepassen

Hoe zal een prediker zich van dit alles rekenschap geven? Er zitten twee kan-ten aan het preken. Aan de ene kant is er de roeping om dicht bij het Woord te blijven, want het is de roeping van de prediker om de Schriften te ontvouwen. Aan de andere kant ligt er de opdracht om zo dicht mogelijk bij de hoorder te blijven, want aan hem moet de boodschap worden overgedragen.

Veel prediking kan getypeerd worden door het antwoord op de vraag: Is de prediker vooral gericht op het Woord of op de ervaring van de hoorder? De ene kant heeft het gevaar dat het Woord niet landt in het leven van de hoorders, de andere kant heeft het gevaar dat het Woord opgaat in de ervaring van mensen.

Toch valt er meer over te zeggen. In het klassieke formulier voor de bevestiging van dienaren des Woords wordt de taak van de predikant prachtig omschreven. Daar staat dat hij de Schrift 'grondig en naar waarheid aan het volk (zal) voordragen en het (zal) toeeigenen, zo in het algemeen als in het bijzonder, tot nuttigheid van de toehoorders'. Om te beginnen is daar dus de hoge roeping om de Schriften te ontvouwen. De prediker zal het Woord van God uitdragen en aan het volk voordragen. Maar dan volgt daar direct bij: hij zal het Woord ook toe-eigenen! Het gaat niet alleen om de uitleg van Gods Woord, maar ook om de toepassing daarvan. Het behoort niet alleen tot de taak van de prediker om het Woord grondig te bestuderen, maar ook om deze nauwgezet bij de mensen thuis te bezorgen. Zo zal de preek instrument voor de Geest kunnen zijn, want het is het werk van de Geest om door het geloof het heil toe te eigenen in het leven van de hoorder.

Het is niet voldoende dat het heil in de Heere Jezus de gemeente wordt voorgesteld, maar ook dat de hoorder door geloof deel krijgt aan dit heil. Het gaat niet alleen maar om uitleg, maar ook

om toepassing. In de gereformeerde preektraditie gaat het, met andere woorden, om Schriftuurlijk-bevindelijke prediking.

Toepassing

Nu is mij opgevallen dat er in de nieuwere preekbeweging veel aandacht is voor de toepassing van het Woord in de prediking. Bij Passie uoor Preken wordt dat gedaan door in de preekvoorbereiding de vraag te stellen waar de spanning zit. Hoe raakt dit specifieke bijbelgedeelte het leven van de hoorder? Waar het om draait in de preek, is .waar het Woord van God en de leefwereld van de hoorder elkaar rakeil. Passie uoor Preken heeft het over de jeuken over de krabbel. Wat roept de boodschap bij de hoorder op? En hoe wordt daar vanuit Gods Woord antwoord op gegeven? Die boodschap moet worden doorgegeven. Dat is de taak van de prediker.

Bij de Neu) Homiletic wordt er op gewezen dat mensen in de prediking juist dan zich aangesproken weten, als de toepassing goed wordt gemaakt. Hoe komt het dat de prediking van het Woord vaak zo weinig uitwerking heeft? Omdat de toepassing niet goed gemaakt wordt, is het antwoord. De boodschap wordt dan niet goed overgedragen naar het leven van nu. Daarmee verliest de boodschap zijn relevantie. De prediker heeft juist de taak om het belang aan te tonen. De boodschap van het Woord zal des te beter overkomen, als de prediker er in slaagt om het Woord toe te passen in het leven.

Ethos

In de homiletiek worden de vaardigheden die een prediker nodig heeft, geformuleerd aan de hand van de klassieke begrippen uit de retorica: logos, pathos en ethos. Met betrekking tot de prediking is 'logos' de boodschap van het Woord, 'pathos' de betrokkenheid van de prediker op de hoorder en 'ethos' de persoonlijkheid van de prediker. Alle drie zijn van belang, maar welke is de belangrijkste? Het klassieke antwoord is: de ethos! Nu is het de vraag of dat ook in de homiletiek zo is. Alsof het uiteindelijk niet gaat om de kracht van het Woord. De prediking is meer dan een communicatief proces. Ten diepste leeft de prediking van het geheim dat God met Zijn Woord daardoor heen werkt.

Toch wordt in de nieuwere homiletiek het aspect van de 'ethos' wel serieus genomen. Het is veelzeggend dat er rekenschap van gegeven wordt dat de persoon van de prediker ertoe doet. De geloofwaardigheid van de prediker is van elementair belang. Als voor een prediker geldt 'doe wel naar zijn woorden, maar niet naar zijn daden', dan schaadt hij op een ernstige wijze de bediening van het Evangelie. Ook op nog een andere wijze speelt dit aspect mee, namelijk in de wijze waarop de prediker het Woord weet toe te passen.

Waar de prediker in alle duidelijkheid durft na te zeggen wat Gods Woord te zeggen heeft, daar gaat het Woord in het leven van mensen gezag krijgen. Preken die er om heen draaien, lijden aan bloedarmoede. Als een preek mensen weinig zegt, heeft dat zijn oorzaak menigmaal hierin dat er geen goede toepassing was. Mensen gaan op het puntje van hun stoel zitten, als het Woord hen wat te zeggen heeft.

Vaardigheden

De plaats van de prediker hierin is van groot belang. Hij moet zelf eerst door het Woord aangesproken worden en dat Woord als een vuur in zijn botten voelen (Jer. 20: 9), om te weten hoe hij het Woord kan toepassen in de gemeente. De prediker moet daarvoor vaardigheden ontwikkelen. Hij moet zich voortdurend oefenen in het zoeken naar de juiste toepassing van het Woord. Dat maakt preekvoorbereiding tot een uiterst intensieve bezigheid. Preken is eerder een manier van leven dan een manier van doen.

C. B. STAM, PAPENDRECHT

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen