Globaal bekeken

In De Reformatie (Geref. Kerken vrijg.) geeft H. Veldman een uitvoerig overzicht van 'de start van het gereformeerd theologisch onderwijs aan de academie Van Franeker in de 16e eeuw'.

• Over de hoogleraar Maccovius
Intussen was in 1615 - in de vacature-Nerdenus - de in Polen geboren edelman Johannes Maccovius in Franeker benoemd, die zijn plaats kreeg naast Lubbertus. Tussen beide docenten ontstond al spoedig spanning op het gebied van de academische tucht: Maccovius ging zich meer dan eens te buiten op door hem zeer gewaardeerde studentenfeesten, waar Franeker een bepaald niet zo beste naam in had. De verschilpunten in theologische visie kwamen aan het licht toen tijdens een van de vele disputen bleek dat Maccovius een supra-lapsaristisch standpunt t.a.v. van de goddelijke uitverkiezing voorstond, met allerlei logicistische consequenties. Een daarvan betrof zijn opvatting van het noodzakelijk zondigen door hen die verworpen waren. De geschillen leken dermate zwaar dat de classis Franeker te maken kreeg met een lijst van vijftig klachten tegen de onrechtzinnigheid van Maccovius. Op de synode van Dordrecht werd de zaak behandel en werd de Pool vrijgesproken van sociniaans, heidense, pelagiaanse of andere ketterijen. Na de synode van Dordrecht verbrak Maccovius de academische vrede met Lubbertus, ook stond hij op gespannen voet met Franciscus Gomarus te Groningen. Als scholasticus zocht hij naar consequentia remota, waarbij alle opvattingen die logischerwijs uit de Heilige Schrift voortvloeiden z.i. ook mochten behoren tot Gods Woord. Bij Maccovius komt de rede naar voren, niet als norm, maar als instrument om mee te bouwen en een wapen om mee te weren en aan te vallen.Het geloof vooronderstelt de rede, welke de mens aan het beeld van God heeft te danken. De rede was wel door de zonde verdorven, maar Maccovius ging uit van de wedergeboorte en meende kunnen spreken van de ratio illuminata. Rede en kennis zijn volgens Maccovius een zaak van de wil: een mens moet werkelijk de waarheid willen, zal hij tot kennis van de waarheid komen. De rede moest geïntegreerd zijn in het gehele menszijn.

• Ontving Friesland voldoende predikanten?
We willen nog even aandacht schenken aan de vraag wat Franeker betekend heeft voor de onophoudelijke vraag naar nieuwe predikanten de eigen provincie. In 1585 was immers een van de meest dringende redenen voor de oprichting van de academie in Franeker dat er een groot tekort aan predikanten was. Friesland telde ongeveer 200 gemeenten - sommige met meer dan één predikantsplaats - die ingedeeld waren in vijf, later zes classes. Maar hoe stond het er voor, gelet op de ambtelijke dienst van de predikanten? Volgens een matige berekening kan men aannemen, dat de Friesche kerk in 1580 slechts een vijftigtal dienaars had. - Gansche grietenijen werden door één leeraar  bediend.

Wanneer we rekenen dat de eerste afgestudeerde omstreeks 1590 aan een gemeente kon worden verbonden, dan zijn de eerste cijfers niet bemoedigend. Hoewel in de periode 1590-1600 in Friesland 270 nieuwe predikanten hun intrede deden, en 173 van hen een universitaire opleiding hadden genoten, kwamen er slechts 50 uit Franeker! De volgende tien jaren werd het beter: toen traden er 122 nieuwe predikanten op, 96 hadden gestudeerd aan een universiteit, van hen 50 in Franeker. De beste tijd was die van 1611-1620: er kwamen 110 nieuwe dominees, en van wie er 100 universitair geschoold waren en van hen hadden 77 hun opleiding in Franeker kort genoten.
Het aantal studenten dat zich van 1585 tot eind 1620 had ingeschreven voor theologie bedroeg 658; een voorzichtige rekensom - daarin rekening houdend met de aanwezigheid van veel buitenlandse studenten die meestal terugkeerden naar hun geboorteland - laat zien dat het  verschijnsel uitvallers daar ook bekend was. Maar ondanks dat is in de tweede helft van de zeventiende eeuw de vraag naar afgestudeerden uit Franeker stabiel geworden en kan de academie er dan ook goed aan voldoen.

Kennisketting
kopte een stukje in VolZin:
Wat moet u volgens historici Jan Bank en Piet de Rooy in elk geval weten om een goed Nederlands staatsburger te zijn?

50 voor Chr.-500 na Chr.: Bataven.
500-1000: Bonifatius, Karel de Grote.
1000-1500: de Hanze-gilde, Karel V.
1500-1600: Filips II, Reformatie, Desiderius Erasmus, Beeldenstorm, Tachtigjarige Oorlog, Willem van Oranje, Unie van Utrecht, Plakkaat van Verlatinghe, overwintering op Nova Zembla.
1600-1700: Gouden Eeuw, VOC, Synode van Dordrecht, Statenbijbel, Vrede van Munster, Rembrandt van Rijn, Antonie van Leeuwenhoek, Johan de Witt.
1700-1900: Franse tijd, Willem l, J.R. Thorbecke, stoommachines, schoolstrijd, Abraham Kuyper, kiesrechtkwestie, sociale kwestie, leerplicht, P.J. Troelstra.
1900-1950: Pacificatie van 1917, economische crisis, NSB, Bezetting, Anne Frank, hongerwinter, politionele acties, NAVO, EGKS, EEG. 1950-2000: Willem Drees, Akkoord van Wassenaar, poldermodel, ontzuiling, euro, multiculturele samenleving, Srebrenica, Pim Fortuyn.
Volledige tekst: http://www.nrc.nl/canon'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen