Dr. E.D.J. de Jongh: Hannes de Graaf.

Dr. E.D.J. de Jongh:
Hannes de Graaf. Een leven van bevrijding.
Uitg. Ten Have, Kampen; 542 blz.; € 34,90.
Er bestaat in ons land al ruim vijftien jaar een Werkgroep Biografie, die  jaarlijks driemaal een Biografie  Bulletin laat verschijnen In het voorjaarsnummer (jaargang 15, nr.1) van dit jaar werd een overzicht gegeven van alle in 2004 verschenen Nederlandstalige biografieën: 89 in totaal (!). Dat geeft aan hoe populair dit genre publicaties intussen ook in ons land is.
Een van de verschenen biografieën is gewijd aan prof.dr. J. de Graaf en geschreven door dr. De Jongh, die zich in 1998 al aan ons verplichtte door de fraaie levensbeschrijving van dr. J.J. Buskes. Een biografie ontleent zijn charme onder andere aan het tijdsbeeld dat beschreven wordt.
Johannes de Graaf werd in 1911 als zoon van de vrijzinnig predikant en latere Leidse hoogleraar H. T. de Graaf geboren. Zijn grootvader van moeders kant was de bekende Groningse kerkelijk hoogleraar J. Reitsma, schrijver van de Geschiedenis van de Hervorming en de Hervormde Kerk der Nederlanden, een befaamd overzichtswerk waarvan in 1949 nog een bewerkte herdruk verscheen. Na een aantal hervormde gemeenten te hebben gediend, werd vader De Graaf in 1926 tot hoogleraar aan de theologische faculteit te Leiden benoemd. Interessant is het hoofdstuk dat de theologische situatie beschrijft aan genoemde faculteit inclusief de voorgeschiedenis in de negentiende eeuw: namen van J.H. Scholten en J.H. Gunning jr.,  K.H. Roessingh en G.J. Heering komen voorbij, voormannen binnen de vrijzinnige beweging in de Hervormde Kerk. Hannes de Graaf studeert uiteraard in Leiden, beweegt zich binnen de VCSB, maar wil nog niet direct predikant worden. In zijn Voorwoord schetst de biograaf kort samengevat de levensloop van prof. De Graaf: zijn door het vrijzinnig-protestantisme gevoede geloof, zijn pacifisme en zijn ethiek. Dat De Graaf het grootste deel van zijn leven pacifist is geweest, is gekomen door zijn predikantschap in het voormalige Nederlands-Indië en de Japanse interneringskampen. Aangrijpend is het verhaal waarmee duidelijk wordt dat De Graaf zijn hele leven wars is geweest van ongenuanceerd vijanddenken. Eind 1944 worden de geïnterneerden bij de nadering van Brits-Amerikaanse troepen gedeporteerd. De Graaf is sinds zijn zestiende jaar gehandicapt (kinderverlamming) en moet altijd met een stok lopen. Hij houdt het niet langer vol en raakt achterop. Dat betekende bijna altijd doodgeschoten worden. In het Maleis zegt De Graaf: 'Ik kan niet meer'; hij gaat langs de kant van de weg zitten. Hij denkt: `Dit is mijn dood`. Ze raken in gesprek in gebroken Maleis. Als De Graaf weer verder kan, lopen ze door. Hij beseft: ik leef nog dankzij een Japanner. Dus: niet alle Japanners zijn slecht.
De Jongh schrijft: 'Dit was de eerste van drie grote momenten die De Graaf in de nadagen van de oorlog en direct daarna heeft beleefd.'
Het tweede was het weerzien met zijn vrouw en kinderen na de Japanse capitulatie in augustus 1945.
En dan het derde: zijn besluit om pacifist te worden na de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. Meer dan 100.000 doden gaven hem een gevoel van schaamte na de bevrijding. Hij ervoer het als een nederlaag, maakte een crisis door, een nucleaire holocaust was de dreiging voor de nabije toekomst. Hij nam een besluit: voortaan stel ik mijn leven in dienst van de vrede.
Later is De Graaf een van de oprichters van de PSP en geeft hij veel van zijn tijd aan Kerk en Vrede. Van 1955 tot 1976 is hij hoogleraar aan de theologische faculteit van de Universiteit Utrecht. Hij krijgt de opdracht ethiek te doceren en de Encyclopedie van de theologie.
Interessant is de voorgeschiedenis van zijn benoeming: een halve eeuw had immers prof. J. Severijn in Utrecht ethiek gedoceerd. Hij werd nu opgevolgd door een vrijzinnig theoloog. Als dit ondanks bezwaren vanuit de Gereformeerde Bond toch doorgaat, worden Severijn en De Graaf buren in De Bilt. En als prof. De Graaf ernstig ziek in een Utrechts ziekenhuis ligt, is prof. Severijn het die hem daar bezoekt. Door bemiddeling van het bureau van de Gereformeerde Bond deed De Jongh onderzoek naar de relatie tussen studenten uit deze hoek van de kerk en prof. De Graaf. Opmerkelijk zijn de zeer positieve reacties die hij ontving.
We moeten de bespreking van dit boeiende boek gaan afbreken vanwege de beschikbare ruimte. Het beeld van prof. De Graaf dat naar voren komt, is dat van een evenwichtige persoonlijkheid. Duidelijke standpunten nam hij in zonder intolerant te worden. Hij bezat de gave om evenwicht te bewaren, juist in tijden (Koude Oorlog) dat velen uit balans dreigden te raken. Redelijkheid en bezonnenheid gaven in zijn leven de toon aan. Dat maakte hem beminnelijk en geschikt om leiding te geven temidden van uiteenlopende standpunten.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen