Bernard Cottret Calvijn. Biografie.

Bernard Cottret:
Calvijn Biografie
Uitg. Kok, Kampen; 425 blz.; € 39,90.
Na vertalingen in het Engels, Duits, Spaans, Pools en Georgisch is Calvijns biografie van de hand van Bernard Cottret nu ook in een Nederlandse vertaling beschikbaar. Inmiddels zijn tien jaren verstreken sinds de oorspronkelijke publicatie in het Frans. Ds. K. Boersma is er in geslaagd op een fijnzinnige manier het Frans om te zetten in het Nederlands. Omdat er voor gekozen is alle eindnoten ongewijzigd te vertalen, maakt de lezer kennis met veel literatuur die op het terrein van het Reformatieonderzoek en het Calvijnonderzoek in de Franse taal is verschenen. De keuze voor eindnoten levert een rustige bladspiegel van de hoofdtekst op. De Franse uitgave was een paperback; uitgeverij Kok heeft gekozen voor een gebonden uitgave, die recht doet aan het belang en het niveau van deze biografie.
Prof. Robert Reymond uit Florida heeft over dit boek geschreven: 'Wie Calvijn bestudeert, kan het lezen van deze biografie uitstellen (...), maar vroeger of later moet hij Cottrets werk lezen. Het is een 'tour de force!' Ik moet me rekenen tot degenen die het lezen van dit boek hebben uitgesteld. Tijdens de afronding van mijn eigen promotieonderzoek kon de nieuwe biografie van Cottret in het najaar van 1995 nog net worden toegevoegd aan de literatuur die bestudeerd moest worden. Het lezen bleef echter beperkt tot het hoofdstuk over Calvijns preken. Nu vraag ik me met verbazing af waarom de vertaling zoveel jaren op zich heeft laten wachten.
Met grote kennis van zaken voert de historicus Bernard Cottret ons mee in de zestiende eeuw en laat hij zien hoe Calvijn in Frankrijk gevormd is en gedurende heel zijn leven nooit los is gekomen van zijn vaderland. Waardevol zijn de vergelijkingen die de auteur maakt tussen de Reformatie zoals die in Frankrijk gestalte kreeg en in Duitsland. Twee bijbelboeken hebben een grote rol gespeeld in de Reformatie, de brief aan de Romeinen en die aan de Hebreeën.
Bij Luther stond de brief aan de Romeinen centraal. Daarin ontdekte hij wat de rechtvaardiging door het geloof betekende. Uiteraard kende ook de eerste Franse evangelische beweging een voorkeur voor de brief aan de Romeinen. Tot de definitieve breuk met de Rooms-Katholieke kerk kwam het echter niet op het punt van de rechtvaardiging, maar op dat van de mis. Centraal staat in de brief aan de Hebreeën het enige offer van Christus dat eens en voor altijd gebracht is voor de zonden. De grondgedachte van deze brief wordt voor de gereformeerden in Frankrijk het definitieve argument tegen de paapse mis.
Cottret slaagt erin om de moeilijke en donkere tijden waarin Calvijn leefde en werkte, voor ons aanschouwelijk te maken. Aan de hand van kernachtige citaten uit de geschriften en omvangrijke correspondentie krijgen we zicht op Calvijns eigen houding temidden van de zorgen en moeiten. Bijvoorbeeld wanneer zijn te vroeg geboren zoontje Jacques niet levensvatbaar blijkt te zijn: 'De Heere heeft ons een zware en pijnlijke wond toegebracht door de dood van ons geliefde kind. Maar Hij is onze Vader: Hij weet wat goed was voor zijn kinderen' (19 augustus 1542). De man die geschreven heeft: 'Over mijzelf spreek ik niet graag', laat zich hier diep in het bedroefde hart kijken.
Het beeld dat Cottret geeft van Calvijn, is overtuigender dan het beeld dat William J. Bouwsma in 1988 geschetst heeft van de zestiende-eeuwse reformator. In verschillende boekbesprekingen werd toen gesuggereerd dat we in Bouwsma's biografie voor de eerste keer kennis konden nemen van de echte historische Calvijn, en niet de held die van hem gemaakt is door de calvinisten of de wrede tiran die hij was in de ogen van zijn vijanden. Bouwsma heeft het leven van Calvijn geschilderd tegen de achtergrond van de diepe angst van de zestiende eeuw. Calvijn werd heen en weer geslingerd tussen de afgrond en het labyrint. Bouwsma verdedigde de stelling dat er psychologisch en cultureel niet één, maar ten minste twee Calvijnen zijn geweest. Wie kennis neemt van het werk van Cottret, moet erkennen dat angst niet de sleutel blijkt te zijn om bij Calvijns geloof en persoonlijkheid te komen. Het getuigt van moed om reeds zeven jaar na Bouwsma's biografie met een nieuw portret van Calvijn voor het voetlicht te treden. Calvijn mag nu weer een ongespleten persoon zijn die we volgen vanaf zijn jeugd en jaren als student; we komen hem tegen als de jonge en ambitieuze humanistisch geschoolde Fransman die probeert Erasmus te overtreffen; vele jaren zien we hem met intense ijver betrokken bij de reformatie van Genève, totdat hij eindelijk uitgeput terugkijkt op zijn leven. Beza beschrijft kort na Calvijns overlijden welke uitwerking zijn heengaan gehad heeft op de stad. 'De leiding treurde over de profeet des Heeren, de arme kudde van de kerk huilde om het heengaan van haar trouwe herder.' Cottret sluit zich hier voorzichtig bij aan: 'Calvijn is geen heilige geweest, dat zeker. Misschien is hij een profeet geweest' (266).
Bernard Cottret is beslist niet kritiekloos jegens Calvijn - de reformator zou zoiets allerminst gewenst hebben! Maar door vakbekwaam Calvijn gedurende zijn leven te volgen en een nauwkeurig beeld te geven van de verhoudingen in Genève ontzenuwt hij de vele karikaturen die van Calvijn gemaakt zijn. Deze biografie heeft met die van Bouwsma gemeen dat Calvijn teruggeplaatst wordt in de zestiende eeuw; in Frankrijk en in de Franse gemeenschap van ballingen te Genève. Daarin ligt de verdienste van beide biografieën. Het lijkt tegenstrijdig, maar juist zo komt Calvijn dichtbij ons en kan een antwoord gezocht worden op de vraag welke betekenis zijn boodschap heeft voor onze tijd.
Het felst is de kritiek van de biograaf op het punt van de predestinatie. Hoewel hij oog heeft voor de functie die de predestinatie aanvankelijk in Calvijns theologie had - namelijk de troost voor de gelovigen dat hun heil niet van de priesters afhing maar enkel van God - schuwt hij scherpe bewoordingen niet: in het traktaat Over de ergernissen waarschuwde Calvijn zelf om niet te dicht bij het verblindend licht van de verborgen oordelen van God te komen. 'Meegesleept door de polemiek en de ijdelheid van een schrijver, heeft hij met het voortgaan van de jaren in zijn werk een steeds grotere plaats aan de predestinatie gegeven. (...) Evenzo komt Calvijn ertoe, door de tegenstand van Bolsec en talloze tijdgenoten, bekende en onbekende, de scherpe kanten van zijn leer te accentueren in plaats van de contouren te polijsten' (325).
Een portret van Calvijn, geschetst door een historicus - 'de Calvijn van een academicus die geen theoloog, geen man van de kerk is', zoals Cottret zichzelf typeert. Zou het daarom zijn dat Calvijn in deze biografie zo dichtbij ons komt?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen