Preek wil hart en verstand raken

Het monument ter herdenking van de Reformatie dat in 1916 in Genève is opgericht, stelt vier hervormers centraal: Guillaume Farel, Johannes Calvijn, Theodorus Beza en John Knox. Middenin staan Calvijn en Beza. Voor alle vier is Gods Woord de gezaghebbende Bron.
Beza maakte van nabij mee welke plaats de prediking in het leven en werken van Calvijn had. Hij heeft ons in zijn levensbeschrijving van Calvijn een getrouw beeld van de hoofdader van diens arbeid nagelaten: 'Behalve dat hij om de andere week dagelijks preekte, preekte hij zo vaak als hij kon alle zondagen twee keer, hij hield driemaal per week een theologische lezing, hij hield zijn betoog in de kerkenraad en gaf alle vrijdagen als het ware een hele les, in de bijbelbespreking die wij de congregatie noemen.' Op vrijdag ontmoetten de collega's elkaar. De wekelijkse verkondiging was hun gezamenlijke zorg. Ze besloten hun samenzijn vrijdagnamiddag met een gemeenschappelijke maaltijd!

Calvijn en de prediking
Daarover is veel gepubliceerd. 'Wie wil weten hoe Calvijn zijn reformatorische arbeid in Genève verricht heeft, die kan er niet omheen de preken van Calvijn grondig te onderzoeken.' (W. Balke, Calvijn en de Bijbel, hfdst. 4). Ditzelfde kan van Calvijns opvolger Beza gezegd worden. Beza had echter geen stenograaf Denis Raguenier, die als snelschrijver tal van Calvijns preken woord voor woord vastlegde. Deze vluchteling kreeg een aanstelling en werd betaald door het college van diakenen voor de arme vluchtelingen te Genève. Het is mede aan genoemde Denis te danken dat er zoveel preken van Calvijn bewaard en uitgegeven zijn.
Calvijn is Beza en anderen erin voorgegaan om leerling van de Heilige Schrift te blijven. Ieder wordt zondags verwacht 'in de school van God'. Wie zich tegen de prediking verzet, is een rebel die de Geest uitblust. In geloof dient het geschreven Woord zuiver uitgelegd te worden. De prediker is dienaar van het Woord. Het doel van de prediking is de eer van God en onze zaligheid. Evenals Calvijn bleef Beza doordrongen van de blijvende betekenis van de prediking. Was Beza een even talentvol prediker als zijn voorganger? Daarmee overvraag je elke opvolger die in de schaduw van een groot voorganger werkt, ook al is laatstgenoemde nederig en weet deze van tekorten. Noch Calvijn noch Beza had een voetstuk nodig. Hervormers willen geen heiligenverering, want zij hebben met Rome gebroken.

Beza's preken
Ondanks zijn drukke werkzaamheden - het onderwijs aan de Academie, zijn omvangrijke correspondentie, het veelomvattende kerkelijke leiderschap, zijn disputen en zijn reizen naar Frankrijk en Duitsland - heeft Beza vele malen gepreekt. Hij ging zondag aan zondag voor, preekte ook nogal eens verschillende keren in de week, soms zelfs tweemaal per dag.
Over de eerste drie hoofdstukken van Hooglied zijn 31 preken verschenen. Ze werden in 1586 te Genève uitgegeven. Beza's 36 preken over de lijdensgeschiedenis en zijn twintig preken over de opstanding van Jezus Christus verschenen achtereenvolgens in 1592 en 1593 te Genève. De hiervoor genoemde preken zijn ook rond 1600 in ons land uitgegeven. De preken over het lijden en de opstanding van Jezus Christus zijn door Beza op oudere leeftijd gehouden. Hoe contextueel deze preken bepaald zijn, komt naar voren als Beza aangeeft dat hij de lijdensstof bepreekt tot versterking en bemoediging in de oorlogsbeproeving, die vanwege Gods vaderlijke oordelen en kastijdingen over Genève is gekomen. Hij wekt tevens op tot verootmoediging onder de machtige hand Gods. Ondanks alles is er immers nog altijd Gods geduld en zijn er omstandigheden die zelfs Gods en Genève's vijanden tot verwondering brengen. Opmerkelijk dat het kruis- en opstandingswerk van Jezus Christus het grote onderwerp van Beza's preken is. In 1600 was de tekst van Beza's laatste preek de bede uit het Onze Vader: Uw wil geschiede, gelijk in de hemel alzo ook op de aarde.

Tot in de grond geraakt
In de prediking heeft Beza duidelijk een doel voor ogen. Het is niet genoeg de prediking aan te horen en evenmin toereikend om Jezus Zaligmaker of Verlosser te noemen. Het gaat erom dat luisteraars in het verstand en in het hart geraakt worden. In de eerste lijdenspreek verbindt Beza de levendmaking met de dood en het lijden van Christus. Een verstand van deze grote verborgenheid is nodig, om in vreze en eerbied zover mogelijk erin door te dringen en zowel de bitterheid als de zoetheid ervan te smaken, opdat wij eeuwig zouden leven.
Maar niet alleen het verstand. Ook het hart dient 'tot in de grond' te worden geraakt. Dat is nodig om onze zonde te gevoelen, die de Heere aan het hout gedragen heeft. Ons vroegere leven gaan we dan verfoeien en we gaan verlangen naar verbetering, terwijl wij in verwondering de onbegrijpelijke liefde van God en de goedheid van Christus aanvaarden. Zo mogen wij uiteindelijk de ware en vaste vrede en rust van onze gewetens genieten. De inzet van Beza is Jezus Christus als enige ware Zoon van God, het fundament van onze zaligheid.
In zijn eerste preek over de opstanding gaat Beza na in hoeveel betekenissen 'opstanding' in de Schrift voorkomt, daarna in welke zin wij de opstanding van de Heere moeten opvatten en ten slotte wat de vrucht ervan voor ons is.

Adres van Beza's prediking
Jezus Christus wordt ons in de prediking van het Woord en in de bediening van de sacramenten aangeboden. Beza's prediking komt tot alle mensen, al weet hij dat alleen de uitverkorenen in het heil delen. Dit verhindert hem blijkbaar niet allen van Godswege te roepen. Voor ons blijft namelijk verborgen wie verkoren en wie verworpen zijn. Daarbij moeten wij iemand eerder voor een verkorene dan voor een verworpene houden.
De verkiezing overvleugelt echter het verbond, want de notie van het verbond, in onderscheid van verkiezing en verwerping, ontbreekt nagenoeg in Beza's preken. Wel is zijn prediking een tot allen gerichte aanbieding van het evangelie en ook van een uitnodiging en oproep tot geloof en bekering. Maar niets wijst erop dat Beza de grond daarvan zoekt in het verbond, waartoe de gemeente als geheel behoort. Roeping en verbond vallen bij hem kennelijk niet samen. De beloftenprediking wordt sterk bepaald door zijn verkiezingsleer. Vallen verkiezing en verbond bij Beza samen? Het heeft er veel van weg. Hierin verschilt hij van Calvijn. De verkiezingsleer domineert, terwijl Beza pastoraal bewogen blijft.

Wissel om?
'Bij Calvijn stond het schriftonderzoek voorop. Het is veelbetekend, dat Calvijn, die heel veel zorg besteed heeft aan de Institutie, in telkens elkaar opvolgende en meer uitgebreide edities dit werk nooit als een dogmatisch leerboek in Genève gebruikt heeft. Calvijns colleges aan de studenten fundeerden zich regelrecht op de Schrift en bestonden alleen uit voortdurende uitleg van de Schrift. Eerst na zijn dood in 1587 werd in Genève de noodzaak gevoeld van meer dogmatische training en werden door zijn opvolger Beza colleges ingevoerd over de dogmatische leerpunten (loci communes). Hier is een wissel omgegaan die van verreikende invloed is geweest' (W. Balke, Calvijn en de Bijbel, blz. 69, 70). Wat Melanchthon was voor Luther, werd Beza voor Calvijn. De ruimte van het universele heil wordt ingesnoerd door een predestinatiaans particularisme. Toch stemde Beza, in de geest van zijn voorganger Calvijn, in met Bullingers Tweede Helvetische Confessie: Buiten Christus kan niet over de uitverkiezing gesproken worden! En het Apostolicum bleef Beza's Amen. Oecumenisch. Het zal worden één kudde onder één Herder.
Voor ons geldt: 'Predikt het evangelie aan alle creaturen.'

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen