Het geheim voor de goede balans

Welke spanningen kunnen er op een predikant afkomen en hoe kan hij zich daarin staande houden? Als titel voor deze bijdrage koos ik Het spanningsveld van de predikant. Nu kan die titel pretentieus overkomen. 'Het' spanningsveld veronderstelt immers een min of meer complete benadering van je onderwerp. Daar kan geen sprake van zijn. Bovendien acht ik mij als niet-predikant niet de aangewezen persoon om breed in te gaan op wat je het brandpunt van het spanningsveld van een predikant kunt noemen, namelijk dat een heilig God een zondig mens roept om in Zijn naam de dienst der verzoening te verrichten.
Denk aan de roeping van Jeremia. Aanvankelijk schrikt hij terug voor zijn roeping. Hij wijst op zijn onbekwaamheid om te spreken en op zijn onervarenheid. Maar de Heere heeft zijn gevoelens van onwaardigheid en onbekwaamheid overwonnen, door hem te verzekeren van Zijn hulp en bijstand. 'Ik ben met u om u te redden ... Zie, ik geef Mijn woorden in uw mond ...' (Jer.1:4). Later getuigt Jeremia er van: 'HEERE, Gij hebt mij overreed en ik ben overreed geworden; Gij zijt mij te sterk geweest en hebt mij overmocht.' Denk ook aan het ontzaglijke moment waarop de Heere verschijnt aan Johannes op Patmos, of aan de woorden van Paulus in 2 Korinthe 4, waarin zowel de draagkracht als de draaglast van de evangelieprediker worden genoemd: 'Als die in alles verdrukt worden, doch niet benauwd; twijfelmoedig, doch niet mismoedig; vervolgd, doch niet daarin verlaten; nedergeworpen, doch niet verdorven; altijd de doding van de Heere Jezus in het lichaam omdragende, opdat ook het leven van Jezus in ons lichaam zou geopenbaard worden.'
Het spanningsveld van de predikant wordt in de kern van de zaak bepaald door twee polen. Enerzijds zijn er eigen onwaardigheid en onvermogen, gepaard gaande met aanvechtingen en verzoekingen van binnen en van buiten. Anderzijds zijn er Gods roeping, toerusting, bewaring en bemoediging in de ambtsbediening. Dat is overigens geen verscheurende polariteit! Daar ligt het geheim voor de goede balans.
Hoewel deze kern van het spanningsveld niet wordt uitgediept, blijft dat wel het referentiekader voor dit artikel. De aspecten waar het wel over gaat, ontlenen daaraan hun plaats en betekenis. Het betreft de spanningen die voort kunnen komen uit het leven in onze maatschappij, het kerkelijk en ambtelijk leven, de persoonlijkheid van de prediker en zijn gezinsleven. Afgesloten wordt met een aantal handreikingen om met deze spanningsbronnen om te kunnen gaan.

Draagkracht en draaglast
Het leven brengt allerlei mentale belastingen met zich mee. Dat valt nauwelijks op als er een redelijk evenwicht bestaat tussen hetgeen we te doen hebben en onze krachten. Bij ingrijpende gebeurtenissen of langdurige extra belasting, bijvoorbeeld het verlies van een geliefde of langdurige onzekerheid over onze baan, neemt de draaglast fors toe. Als we mentaal sterk zijn en/of veel steun hebben van onze naasten, bezwijken we doorgaans niet onder die druk. Als we niet zo sterk zijn en/of we missen de steun van anderen, dan kunnen er twee dingen gebeuren. Je kunt je extra inspannen, zelfs op een manier die op gespannen voet staat met de werkelijkheid. Je kunt een verlies of dreigend ontslag bijvoorbeeld ontkennen of het wegduwen achter een masker van optimisme en schijnbare kracht. Dat noemen we compensatie. Je betaalt daar wel de prijs voor dat het contact met de werkelijkheid onder druk staat en dat kan zich wreken. Als bijvoorbeeld het

Op de laatstgehouden predikantencontio van de Gereformeerde Bond hield dr. J. van der Wal uit Dordrecht, voorzitter van de centrale directie van de stichting voor geestelijke gezondheidszorg Eleos, een causerie over Het spanningsveld van de predikant. Zijn bijdrage drukken we in enkele afleveringen in ons blad af.

RED. DE WAARHEIDSVRIEND

ontslag dan toch komt, ben je er niet goed op voorbereid.
Het is echter ook mogelijk dat je niet de mentale kracht hebt die voor compensatie nodig is en dat de draaglast de draagkracht te boven gaat. Dan treedt er decompensatie op. Mensen worden overspannen of zelfs psychisch ziek.

Verschillende dimensies
Draaglast en draagkracht zijn geen eenduidige begrippen. De een is mentaal sterker dan de ander en kan dus meer belasting of stress aan. Daarbij komt dat niet alle belasting ook een probleem behoeft te zijn. We hebben een zekere belasting nodig om goed te kunnen functioneren. Vergelijk het met een piano die alleen dan mooie muziek voortbrengt, als de snaren optimaal gespannen zijn. Als alles zonder enige moeite gaat, vinden we de dingen al gauw saai en geeft het leven weinig voldoening. De mate waarin we spanning nodig hebben, verschilt van persoon tot persoon. Wat de een slapeloze nachten bezorgt, is voor de ander een uitdaging, waardoor hij zeer geïnspireerd wordt.
Ook onze kijk op tegenslagen en belasting speelt een rol. Zien we het bijvoorbeeld als onrecht waartegen we in opstand komen, pech dat we gelaten ondergaan, of als iets dat de Heere op onze levensweg plaatst, waardoor Hij ons wil vormen, ook al weten we niet direct waarom dat gebeurt? Zoeken we naar wat Hij daarmee te zeggen heeft of aanvaarden we het tenminste als een weg die de Heere met ons gaat die hoe dan ook goed is? Visie en houding ten aanzien van stress zijn zeer bepalend voor hoe we er mee om gaan en hoe die ons beïnvloedt.
Naast de kijk op stress zijn er verschillende manieren om die stress te hanteren. Stellen we ons verantwoordelijk op of laten we het over ons heenkomen? Denk ook aan iemands levenservaring: wat heeft iemand meegemaakt aan ingrijpende gebeurtenissen en is daar lering uit getrokken, bijvoorbeeld door grenzen in acht te nemen of inadequaat gebleken reactiepatronen tegen te gaan? Voorts is de steun die we ontvangen van anderen van groot belang. Die steun kent verschillende vormen; praktisch, materieel, adviserend of emotionele steun door te luisteren, begrip te tonen en te troosten.
Kortom, draagkracht en draaglast zijn zaken die hun betekenis ontlenen aan elkaar, die meerdere dimensies kennen en die geen absolute waarden hebben. Voor een goede beoordeling is het nodig de totale situatie in onderlinge samenhang te bezien.

Bronnen van stress
Welke bronnen van spanning of stress spelen nu vooral een rol in het leven van predikanten? Daar is onderzoek naar gedaan. Vaak betreft dat studies onder buitenlandse predikanten die uit zeer verschillende kerkelijke denominaties komen, variërend van rooms-katholiek tot baptist, vrijzinnig en behoudend. De uitkomsten zijn dus moeilijk zonder meer van toepassing te verklaren voor predikanten binnen de kring van de Gereformeerde Bond. Dat neemt niet weg dat het nuttig is kennis te nemen van de bevindingen en eigen ervaringen daaraan te toetsen.
In het vervolg komen de volgende bronnen van stress aan de orde, te weten de samenleving, het werk, veranderende opvattingen over het ambt, het gezinsleven en de persoon van de predikant.

Trends in de samenleving
Werkdruk is een van de kenmerken van onze tijd. Tegelijk is er de paradox van meer vrije tijd en meer stress. In 1970 gingen 2000 uren per jaar op aan werk, nu is dat gemiddeld nog maar 1350 uur. Toen werd er veel minder geklaagd over werkdruk en was er gevoelsmatig meer tijd voor andere zaken. Dat lijkt tegenstrijdig, maar dat is het niet. In de eerste plaats moet er in minder uren meer gebeuren. Tegelijk blijkt dat juist het vullen van de 'vrije' tijd leidt tot het gevoel van drukte. Er is veel behoefte aan reizen, cultuur, verstrooiing en ontspanning.
Datgene wat zich als vrijheid en ontspanning aanbiedt, is feitelijk niet zelden verslavend en belastend. We hebben niet alleen meer vrije tijd en geld (hoewel dat lang niet iedereen geldt!), maar ook veel meer wensen en eisen. Boodschappen doen kun je nu ook 's avonds en op zondag. Dat kan sommigen goed uitkomen. Daar staat tegenover dat het ontregeling bevordert en de vaak al schaarse tijd om samen wat te doen steeds geringer wordt. Dit verklaart mede het toenemende gevoel van drukte, hoewel we meer vrije tijd hebben. Tegelijk zie je dat we meer zijn gaan slapen, gemiddeld 1,5 uur per week meer dan in 1970. De oorzaak laat zich raden. We zijn druk, druk, druk. Niet zozeer met noodzakelijke arbeid, maar vooral met 'ontspanning' en met onszelf.

Informatie en communicatie
Een tweede aspect van de moderne samenleving is de enorme toename van de informatie, communicatie en daarmee samenhangend de snelheid ervan. Het gebruik van internet en de tv staan daarvoor model. De verhouding tussen wat bijvoorbeeld de tv biedt aan diepgaande informatie en eist aan aandacht en tijd, is omgekeerd evenredig. Oog en oor worden op een dwingende manier getrokken. De communicatie tussen gezinsleden wordt doorbroken, want je kunt een programma niet even stilzetten, zoals je een boek even kunt wegleggen. Omgekeerd is de informatie die geboden wordt, erg kort, fragmentarisch en wordt die snel afgewisseld met andere informatie. Ruimte voor concentratie en verdieping is er in principe wel, maar wordt weinig benut vanwege de concurrentie met de meer oppervlakkige programma's, spelletjes en dergelijke.
Ook de pers bepaalt het leefklimaat sterk. Journalisten duiken bijvoorbeeld. op allerlei kwesties en vragen betrokkenen om hun reacties. Daar kun je je nauwelijks aan onttrekken en tijd voor bezinning wordt niet geboden. Een kwestie wordt mede daardoor gemakkelijk onbeheersbaar. De verwarring rond Samen op Weg is mijns inziens voor een belangrijk deel te wijten aan het feit dat partijen snel, zo niet te snel, op elkaar reageerden, terwijl er geen directe ontmoeting aan vooraf ging. Misverstanden zijn dan zo geboren en verhoudingen worden zwaar belast, zo niet blijvend geschaad. Om misverstanden te voorkomen: dat is niet de schuld van de pers, want die probeert slechts zijn werk te doen. Het is vaak de onnadenkendheid van hen die zich in de media uitlaten. Moeten we binnen de kerken op dit punt niet een gedragscode ontwikkelen? Daar zouden we eens serieus over moeten nadenken. Ook in het kerkelijk leven is het ontbreken van die code een niet te onderschatten extra spanningsbron bij vaak al aanwezige problemen.

J. VAN DER WAL, DORDRECHT

Sigmund Brouwer en Hank Hanegraaf:
De laatste discipel.
Uitg. Mozaïek, Zoetermeer; 490 blz. € 22,50.
Deze roman wil een tegenhanger zijn van de romanserie De laatste bazuin. Dat is goed, want er zijn tegen deze romanserie, die het boek Openbaring en de profetieën van Daniël leest als voorspellingen van de eindtijd die voor de deur zou staan, heel wat bijbels-theologische bezwaren in te brengen. Maar of dit boek, dat het eerste deel is van weer een nieuwe romanserie, het juiste tegenwicht biedt?
De teksten uit Daniël en de Openbaring, worden betrokken op gebeurtenissen onder keizer Nero en het getal 666 op keizer Nero zelf. De schrijvers zeggen: 'Johannes wil door de Openbaring de christenen in een tijd van vervolgingen bemoedigen.  Daar kan ik goed in meekomen, alhoewel er van de Openbaring ook lijnen zijn te trekken naar de eindtijd. Het gaat me echter om de verhalen in deze roman, die wel heel erg fantastisch zijn, zoals dat van een christin, die op bevel van keizer Nero zelfmoord moet plegen door haar aders open te snijden en weet te ontkomen door geitenbloed in het badwater te doen. Of van een christen die ruilt met iemand die voor de leeuwen gegooid zal worden. Of van een ander die ruilt met de apostel Johannes, zodat deze vrij komt. Johannes, de laatste discipel, komt, ondanks de titel van het boek, trouwens wel erg laat ter sprake (blz. 452).
Ik kan ook de stijl van het boek niet bewonderen. Herhaalde malen moest ik een bepaald gedeelte nog eens lezen. Dat kan de bedoeling van een roman toch niet zijn. Heeft het boek wel de juiste toon, als het een gesprek weergeeft tussen een zevenjarig jongentje en zijn zuster die zelfmoord denkt te plegen en het jongetje precies blijkt te weten hoe dat allemaal precies toegaat? Ik kon ook geen verband vinden tussen de Latijnse opschriften boven de hoofdstukken en de inhoud van die hoofdstukken. Een tegenwicht tegen de serie De laatste bazuin kan goed zijn, maar dat mag dan wel heel verantwoord en knap gebeuren. Ik zie wat dit boek betreft niet direct uit naar een volgend deel. 

H. VELDHUIZEN, WAPENVELD

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen