Kerkorde en eredienst [ 1 ]

Over de invulling en vormgeving van de kerkdiensten is in de kerkorde niet zoveel te vinden. Het hart van de zaak – de verkondiging van het evangelie – laat zich niet regelen in kerkordelijke bepalingen. Daarover is veel meer te vinden in de belijdenisgeschriften en in het Dienstboek van de kerk met de orden van dienst en de liturgische formulieren.
Toch komen er regelmatig kerkordelijke vragen binnen die verband houden met de eredienst. In de komende afleveringen wil ik daarvan een aantal behandelen.

Voorganger in rouwdiensten
Naar aanleiding van de ordinantie voor de eredienst werd de vraag gesteld of een rouwdienst (altijd) valt onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad. Daarbij werd opgemerkt: ‘Voor eigen gemeenteleden is dat geen punt, gezien de pastorale betrokkenheid zal de kerkenraad en de predikant of pastoraal medewerker altijd betrokken zijn bij (de voorbereidingen van) de rouwdienst in de kerk. Het kan echter voorkomen dat men van elders alleen het kerkgebouw wil gebruiken voor een rouwdienst of afscheidsplechtigheid, zonder dat de kerkenraad daar pastoraal bij betrokken is geweest of gevraagd wordt aanwezig te zijn, en de betreffende persoon mogelijk ook geen lid was van onze gemeente. Hoe dan te handelen? Geldt dan de redenering: een rouwdienst is geen eredienst maar een specifieke dienst waarbij de kerkenraad niet per definitie verantwoordelijkheid draagt of ambtelijk aanwezig dient te zijn? Indien een rouwdienst wel altijd onder de verantwoordelijkheid van de kerkenraad valt, kan dan op verzoek van de familie bijvoorbeeld een rooms-katholieke pastor (die de overledene pastorale zorg heeft gegeven tijdens diens leven) de rouwdienst leiden, of iemand die in het geheel geen ‘kerkelijke functie’ heeft? ’ Tot zover de vragensteller.

Kerkdienst of samenkomst
Ordinantie 5 handelt over de eredienst. Daarin komen allereerst de kerkdiensten ter sprake (in artikel 1). Bij deze kerkdiensten wordt gedacht aan de ‘gewone’ diensten op zondag, maar ook aan de leerdiensten, aan bid- en dankstond voor gewas en arbeid, aan de diensten op oudejaarsavond en nieuwjaarsmorgen, aan trouwdiensten en aan zegenvieringen. In dit verband worden ook genoemd de ‘diensten van rouwdragen en gedenken’. Dat is de kerkordelijke benaming van de rouwdiensten. Deze kerkdiensten vallen altijd onder de verantwoordelijkheid van de kerkenraad. In deze kerkdiensten kunnen alleen predikanten van de Protestantse Kerk in Nederland voorgaan en anderen die op grond van ord. 5-5 bevoegd zijn om voor te gaan.
Een rouwdienst kan op verschillende manieren worden ingevuld:
- als een officiële kerkdienst waarin alleen een bevoegde voorganger (meestal een predikant) mag voorgaan, en waarin andere ambtsdragers dienst doen,
- of als een samenkomst met een pastoraal karakter waarin (behalve de predikant of kerkelijk werker met preekbevoegdheid) ook anderen kunnen voorgaan. Vroeger had een rouwdienst (aan huis, in een verenigingsgebouw of in de aula van de begraafplaats) in verreweg de meeste gevallen een dergelijk karakter.
Een andere mogelijkheid is dat het kerkgebouw aan de familie ‘verhuurd’ wordt of ‘ter beschikking gesteld’ voor een bijeenkomst die niet van de kerkelijke gemeente uitgaat – en waarvoor de kerkenraad geen inhoudelijke verantwoordelijkheid draagt. In dat geval stelt de gemeente alleen het gebouw beschikbaar (al dan niet tegen vergoeding). Wie er in de afscheidsdienst voorgaat, is dan geen verantwoordelijkheid van de kerkenraad en het is geen samenkomst die van de gemeente uitgaat.

Twee mogelijkheden
De kerkenraad kan dus kiezen tussen een aantal kerkordelijke mogelijkheden:
- de eerste is dat de kerkenraad een oecumenische kerkdienst belegt, waarin hij de rooms-katholieke pastor als officiële (bevoegde) voorganger uitnodigt voor de rouwdienst als kerkdienst. Ik zie de kerkenraad nog niet zo snel kiezen voor deze mogelijkheid;
- de kerkenraad kan er (op pastorale gronden) mee instemmen dat de rooms-katholieke ziekenhuispastor een rouwdienst leidt die als samenkomst van de gemeente wordt beschouwd. Deze valt wel onder verantwoordelijkheid van de kerkenraad valt, maar omdat het geen officiële kerkdienst is, is ambtelijke tegenwoordigheid van kerkenraadsleden daarbij niet vereist;
- de kerkenraad wil geen verantwoordelijkheid nemen voor een dergelijke samenkomst, maar is wel bereid (op pastorale gronden) de kerk ter beschikking te stellen van de familie om een afscheidsbijeenkomst te houden waarin de ziekenhuispastor voorgaat. In dat geval gaat de samenkomst niet uit van de kerkelijke gemeente en draagt de kerkenraad er geen verantwoordelijkheid voor wie de rouwdienst leidt.
Uiteraard kunnen in beide laatste gevallen ambtsdragers op persoonlijke titel aanwezig zijn om aan de familie hun betrokkenheid kenbaar te maken.

Kerkordelijke vragen kunnen worden ingediend bij p.v.d.heuvel@ hetnet.nl
Eerdere afleveringen van deze rubriek zijn te vinden op de website kerkrecht.nl

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen