Biddend gebruik van de HSV

Er is van twee kanten kritiek op het project van de herziening van de Statenvertaling. Eigenlijk vind ik de term project niet zo geschikt om de bedoeling van de herziening te typeren. Alle medewerkers hebben de arbeid gezien als een taak, ten dienste van hen die de Bijbel lezen, ten diepste als een dienst aan het Woord van God. Ik tracht de bezwaren te omschrijven en ze te wegen ten overstaan van de intentie van de medewerkers.

NBV
Allereerst is daar de kritiek van degenen die zich ingezet hebben voor de nu twee jaar geleden gereed gekomen NBV. Er moest een totaal nieuwe (dat woord staat in de titel voorop) bijbelvertaling komen. Eigentijds, zelfs met woorden waarin de diepte van de oorspronkelijke taal wordt gemist. Beter gezegd: bewust wordt losgelaten.
Ik zal geen voorbeelden geven. Deed ik dat wel, dan zou ik de indruk kunnen wekken deze presentatie te gebruiken, zeg te misbruiken om de NBV te bestrijden.
Dan de kritiek van tegenovergestelde zijde. Daar hecht men aan het woordgebruik van de Statenvertaling, ook al gaat het om woorden die we zo niet meer gebruiken. Onze jongeren kennen ze niet meer. De vraag rijst: waarom geen hedendaags woord gebruikt, dat zonder nadere toelichting verstaan wordt en dat dezelfde inhoud en diepte heeft als in de Statenvertaling? Nu typeer ik degenen die kritiek hebben op de HSV als mensen die van de oorspronkelijke Statenvertaling-tekst een canon maken en daarom geen verandering in vertaling wensen. Ze willen de motieven en de juistheid van een vertaling in hedendaags Nederlands niet eens onder ogen zien, laat staan toetsend onderzoeken.
Meer dan eens moest ik constateren dat de Kanttekeningen zelf een andere uitleg dan die waarvoor zij kozen, mogelijk achtten. Dat betekent dat aan de lezer een dubbele optie wordt voorgelegd. De broeders uit zeventiende eeuw deden wel een keus, maar sloten een alternatieve uitleg niet uit, hoezeer de hedendaagse gebruiker dan voor het dilemma van de statenvertalers wordt geplaatst. Men onderschatte de moeite daarvan niet. Ik was met zulke opmerkingen als een toelichtende verklaring toch blij. Deze eerlijkheid bevestigt mij in de stelling dat we met de Statenvertaling als vertaling geen canon in handen hebben, maar een vertaling van de Heilige Schrift, die wij als canon voor geloof en handelen aanvaarden.

Tijdgebonden
Omdat de vertaling werk van mensen is, zit daarin altijd iets tijdgebonden. Dat kan ook niet anders. In de zeventiende eeuw kon men alleen die woorden en zelfs zinsconstructies gebruiken, die toen gangbaar waren. Hier staan we op een kruispunt, op een snijpunt van een vertaling uit de zeventiende en uit de eenentwintigste eeuw.
Wil men de HSV recht doen, dan gelieve men zich op dit kruispunt te plaatsen. Wat de critici ter rechterzijde beogen, is het ontkennen van het door mij geschetste kruispunt. Zij lopen linea recta van de zeventiende naar de eenentwintigste eeuw – mijns inziens met miskenning van het levende karakter van onze taal.

HSV
Nu ik de kritiek van beide kanten heb geprobeerd in herkomst en motivatie te typeren, richt ik me tot de HSV, gesitueerd op het door mij aangegeven kruispunt van lijnen. Wat beweegt degenen die actief hebben bijgedragen aan deze vertaling? Ik omschrijf hun arbeid als die van moeite, ingrijpende tijdsbesteding en van gebed. Ik weet dat dit werk individueel en gemeenschappelijk met gebeden, ook in kerkdiensten, daarbuiten des te meer, is omringd.
De motivering is tweeërlei: Beter gezegd het werk is voortgekomen uit twee kanten van eenzelfde motivatie: uit eerbied voor het Woord van God als canon voor geloof en leven. Geen verandering van de inhoud door de herziening. Geen verlies van hoogte of diepte in woorden, begrippen of zinsconstructies – om daarmee toch dichterbij de lezer te komen. Nee, recht doen aan het oorspronkelijk geschrevene om dat in taal en zinsconstructies van onze tijd bij de lezer te doen overkomen.

Bijgaand artikel is een ingekorte versie van de inleiding die prof. Velema op zaterdag 9 december gehouden heeft bij de presentatie van de tweede deeluitgave van de herziene Statenvertaling.

Dus eerbied voor het Woord van God. De herzieners zijn door dezelfde eerbied voor het Woord van God gedreven als de vertalers in de zeventiende eeuw, die van de Statenvertaling.

Uitgangspunt en norm
Op het kruispunt tussen de oorspronkelijke tekst en een hedendaagse herziening is dat de positie, dus het uitgangspunt en de norm voor de herzieners. Men wil aan de boodschap, in welke literatuurvorm ook overgeleverd, niets veranderen noch iets daarvan afdoen, om het de hedendaagse mens gemakkelijker te maken tot geloof in de God de Vader van Jezus Christus te komen. Dat blijft immers evenals de Schrift zelf het werk van de Heilige Geest – hoewel de Geest voor beide mensen gebruikt. De eerbied voor het Woord drijft alle medewerkers tot een zo getrouw mogelijk weergeven van het oorspronkelijk geschrevene.

De keerzij
De keerzij van dit motief is de liefde tot de lezer/hoorder. Dit is geen apart motief. Immers, het Woord is bestemd om gelezen, gehoord en gepredikt te worden. Het Woord klinkt niet in het luchtledige. Het is geadresseerd. Het heeft het adres in zich: een verloren zondaarshart, in enkelvoud en in meervoud.
Daarom brengt de eerbied voor het Woord mee de liefde tot de lezer/ hoorder.
Het Woord is bestemd voor de lezer. En de lezer-luisteraar is aangewezen op het Woord. God heeft de lezer-luisteraar op het oog. Hij legt in het Woord zijn hart bloot. Door de Geest mag een zondaar daarin zien en de harteklop van Zijn zondaarsliefde voelen.
En andersom: wat zou het Woord kunnen betekenen, als het niet op het hart van zondige mensen was gericht? Eerbied voor het Woord en liefde tot de lezer – het is een diepe eenheid. Ik tracht daarin te vertolken hoe ikzelf als dienaar van het Woord meer dan vijftig jaar de Schrift heb gelezen en haar boodschap heb verkondigd.

Praktijk
Met het oog op deze presentatie heb ik de drukproef gekregen van Paulus’ brief aan de Romeinen en van een deel van de eerste Korinthebrief. Geruime tijd heb ik mijn bijbellezing, mijn dagelijkse bijbelstudie, gevuld met het naast elkaar leggen van de Statenvertaling en de HSV, althans daar begon ik de dag mee om daarna een hoofdstuk te lezen volgens een bepaald bijbelrooster. Ik las een hoofdstuk per dag, vers voor vers – eerst in het HSV en dan in de Statenvertaling. Alle woorden of constructies die veranderd waren, heb ik onderstreept.
Daardoor kon ik per pagina snel overzien wat er veranderd was en wat er eventueel ter verduidelijking was ingevoegd. Het zou interessant zijn die bladzijden met onderstreping hier te projecteren. Ik noem nu alleen Romeinen 1:14.
SV: Bij de Grieken en barbaren wijzen en onwijzen ben ik een schuldenaar.
HSV: Ik sta in de schuld bij Grieken en niet-Grieken, bij wijzen en onverstandigen.
U ziet: geen wezenlijke verandering. Wel een formulering die de hedendaagse lezer zo in het hoofd en het hart sluit. De tekst is directer en daardoor ook toegankelijker geworden.

Nu een voorbeeld van verduidelijking in het taalgebruik Romeinen 6:5:
SV: Want indien wij met Hem een plant geworden zijn, in de gelijkmaking Zijns doods, zo zullen wij het ook zijn in de gelijkmaking Zijner opstanding.
HSV: Want als wij met Hem één plant geworden zijn, gelijk gemaakt aan Hem in Zijn dood, dan zullen wij ook aan Hem gelijk zijn in Zijn opstanding.
Een beter verstaanbaar taalgebruik met dezelfde grondwoorden in een hedendaagse versie.
Ik geef ook een voorbeeld uit 1 Korinthe. Ik lees 1 Korinthe 15:52:
SV: In een punt des tijds, in een ogenblik, met de laatste bazuin; want de bazuin zal slaan en de doden zullen onverderfelijk opgewekt worden, en wij zullen veranderd worden.
HSV: In een ondeelbaar ogenblik, in een oogwenk, bij de laatste bazuin. Immers, de bazuin zal klinken en de doden zullen als onvergankelijke mensen opgewekt worden en ook wij zullen veranderd worden.

Conclusie
De conclusie van mijn indruk die zich al lezend heeft gevormd, is dat we met deze herziening in de sfeer van de Statenvertaling blijven. Ik typeer die als eerbiedig en gedragen, als die van een boek met een eigen, heilige boodschap. De woordkeus, ook in de HSV, houdt ons in dezelfde sfeer van diep ontzag voor de boodschap van Godswege over zonde en genade, over verlossing en de Verlosser, over het werk van de Heilige Geest in de schepping en de herschepping. In wat mij onder ogen kwam, ontmoet ik de spiritualiteit van de Statenvertaling. Die komt uit in eerbied voor het Woord en in liefde voor de lezer-luisteraar.
Natuurlijk zullen er ook in het HSV gebreken geconstateerd worden. Sommige delen van verzen zullen nogmaals herzien moeten worden. Deze herziening is als herziening geen canon, evenmin als de Statenvertaling. Wij blijven echter in de sfeer van de spiritualiteit van de Statenvertaling.
Aan beide kleeft de vreemdelingschap waartoe we door haar boodschap worden opgeroepen. We schamen ons voor die vreemdelingschap niet. We beleven de vreemdelingschap met de HSV. Wat er ook veranderd is, in elk geval niet de intentie, de presentie en de proclamatie van het Woord, als het kerygma van God aan de mens van alle tijden.

Ten slotte wil ik u met nadruk zeggen dat we hopen en bidden dat door deze herziening de aandacht van de huidige en van de toekomstige generatie behouden blijft bij de herziene Statenvertaling. Dankbaarheid door biddend gebruik van de HSV is het voornaamste wat we de vertalers en de mensen om hen heen kunnen bieden.

W.H. Velema

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen