Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Bewijzen van ontwaking

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Bewijzen van ontwaking

Studie over Réveil belangrijk voor vandaag

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

'Negentiende-eeuwse kerkhistorie met bijzondere actualiteit', zo luidt de ondertitel van het nieuwste boek van de bekwame Réveilkenner W. van der Zwaag uit Barneveld. Daarmee is niets te veel gezegd.

De 656 bladzijden tellende studie over Réveil en afscheiding werpt vanuit het verleden een helder licht op de kerkelijke en geestelijke toestanden van het heden in ons land. Dat maakt dit werk met de allure van een stuk vaderlandse kerkgeschiedenis bijzonder waardevol. Het heden moet immers verstaan worden vanuit het verleden. Daarbij komt dat de auteur volledig geestverwant is met zijn onderwerp en schrijft vanuit zijn hart, zonder intussen de nodige objectiviteit te verliezen.

Kerkelijke tragedie
Dit werk van formaat handelt over de invloed van de negentiende-eeuwse Réveilbeweging in ons land, een geestelijk ontwaken dat zich niet alleen op staatkundig en maatschappelijk terrein liet gelden, maar zeker ook op dat van de kerk. De oprechte belijders van het gereformeerde geloof werden allen geconfronteerd met de vraag hoe de in menig opzicht zo vervallen kerk weer moest worden gereformeerd. Algemeen was men overtuigd van de noodzaak van reformatie, maar over de wijze waarop deze tot stand diende te komen liepen de meningen uiteen. Moest een dergelijke reformatie geschieden binnen het verband van de vaderlandse kerk - de auteur schroomt niet deze omstreden aanduiding voor de Hervormde Kerk van 1816 herhaaldelijk te gebruiken - of moest dit worden verwezenlijkt door middel van kerkelijke afscheiding?
Met veel begrip schrijft Van der Zwaag over de strijd van degenen die uit principiële overtuiging de kerk niet konden prijsgeven, maar ook over hen die sinds 1834 een andere weg meenden te moeten gaan, wat helaas uitliep op een repeterende breuk.
ever het algemeen werd de Afscheiding door vertegenwoordigers van het Réveil als een kerkelijke tragedie beschouwd, tengevolge waarvan het eenheidsfront tegen het modernisme werd verbroken. Toch streeft de auteur ernaar de Afscheiding te situeren in het verlengde van het Réveil. Beide principes, blijven of heengaan, tekent hij als bewijzen van geestelijke ontwaking.
Interessant is dat dit boek allereerst een verbinding legt tussen het Réveil als geestelijke opwekkingsbeweging en de Nadere Reformatie en het achttiendeeeuwse piëtisme. Gewoonlijk wordt de bekende Kralingse boeteprediker Theodorus van der Groe beschouwd als de laatste vertegenwoordiger van de Nadere Reformatie. 'Van der Groe deed het hekje toe.' Met deze gedachte wordt echter grondig afgerekend. In de halve eeuw na het heengaan van Van der Groe (1784) heeft het in de vaderlandse kerk temidden van een groot geestelijk verval als gevolg van de Verlichting toch niet ontbroken aan opmerkelijke bewijzen van ware reformatorische gezindheid. De schrijver spreekt dan van een proto-Réveil dat voorafging aan het negentiende-eeuwse Réveil. In dit aflopend getij, zoals hij het noemt, wijst hij op de oprichting van het Nederlandsch Zendeling-Genootschap, aan de wieg waarvan godvruchtige mannen stonden zoals J.L. Verster (zielevriend van Alexander Comrie), de arts-theoloog J.Th. van der Kemp (achterkleinzoon van de bekende catechismusverklaarder Joh. van der Kemp), B. Ledeboer (vader van L.G.C. Ledeboer van Benthuizen) en de godvruchtige ouderling Cornelis Brem van de Schotse gemeente te Rotterdam, die een werk publiceerde met de ondubbelzinnige titel De Eer en de Leer der Hervormde Kerk Gehandhaafd.

Geruchtmakend
Het is intussen waardevol dat de auteur alles, ook de aard van de vrije en onvoorwaardelijke evangelieprediking in de lijn van de oudvaders, beschrijft vanuit de primaire bronnen. Leerzaam dus ook voor de bezinning op de aard van de gereformeerde prediking! Ook na de politieke omwenteling van 1795 bleef deze prediking in de vaderlandse kerk klinken.
Tegenover het liberalisme en opkomend modernisme verschijnen dan mannen als ds. Nic. Schotsman te Leiden (voorloper van het nationale Réveil) en mr. W. Bilderdijk ('de vader van het nationale Réveil'), alsook diens leerlingen Da Costa en Capadose.
Een bijzonder licht valt over figuren als baron Van Zuylen van Nyevelt ('gereformeerd ambassadeur'), de Leidse oefenaar Le Féburé, de Haagse ds. D. Molenaar, de Engelsman A. Thelwall met zijn striemende geschrift Keert U tot Hem Die slaat en ook Kohlbrugge met zijn relatie tot het Réveil. Zo werkt de auteur verder naar de Afscheiding van 1834 toe, via de beschrijving van verschillende geruchtmakende conventikels. Maar dan ook de confrontatie tussen de Afscheiding en het Réveil.
De zogenaamde Adresbeweging, waaraan onder andere de namen van ds. B. Moorrees en ds. J.J. Ie Roy verbonden zijn, wordt op boeiende wijze geschetst met haar pleidooien bij de synode voor hand-

W. van der Zwaag:
Réveil en afscheiding. Negentiende-eeuwse kerkhistorie met bijzondere actualiteit.
Uitg. De Groot Goudriaan, Kampen; 656 blz., € 44,90.

having van de Hervormde belijdenisgeschriften; het optreden van H.P. Scholte die H. de Cock aanzette tot afscheiding; het leed dat de afgescheidenen is aangedaan, waartegen Groen van Prinsterer in het krijt trad; de onderlinge twisten en verdeeldheid onder de afgescheidenen met de ijdele pretentie de voortzetting van de vaderlandse kerk te zijn, enzovoort.
De evenwichtige beschrijving hiervan mag wel gezien worden als een correctie op diverse gekleurde werken uit afgescheiden hoek, zoals van J.C. Rullmann. De bijzondere actualiteit vinden we dan vooral in laatste helft van het boek, waarin wij ruime stof vinden tot toetsing van de huidige kerkelijke ontwikkelingen aan de les van de geschiedenis.

Una Sancta
Het laatste hoofdstuk over 'Het Koningschap van Christus en de Una Sancta' gaat in op de indringende apostolische vraag: 'Is Christus gedeeld?' Daarbij wordt onder meer geluisterd naar de woorden van Van der Groe, volgens wie de Heilige Geest de gelovigen harten 'de separatisterij ofwel een onwettige afzondering van de gemeenschap der Kerk en van de ingestelde kerkdienst grotelijks zal doen haten als een zeer verderfelijk kwaad hetwelk de Heere doorgaans met droevige oordelen pleegt te bezoeken.' Ja, 'voorzeker, wie in een zeer bedorven en geesteloze tijd ook ordentelijk uit de Kerk mag lopen, zo zullen er de arme en oprechte gelovigen, de treurige Sionskinderen dan nog ellendig in blijven zuchten.'
Woorden waarmee trouwens Van der Groe niet alleen stond.

Van der Zwaag geeft ons een boeiend, gedegen en onderwijzend kerkhistorisch boek dat in geen predikantsbibliotheek en in geen kerkelijk betrokken gezin mag ontbreken. Het kan ons helpen ook vandaag in de treurige en verwarde kerkelijke situatie tot een gefundeerd oordeel te komen. De prijs is dit machtige werk zeker waard.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 22 maart 2007

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's

Bewijzen van ontwaking

Bekijk de hele uitgave van donderdag 22 maart 2007

De Waarheidsvriend | 24 Pagina's