Weten wat een kerklied is

Als het goed is, krijgen deze beide vragen eenzelfde antwoord. Want je schrijft immers wat je wilt schrijven.
Niettemin is het goed om ook stil te staan bij hoe deze reeks artikelen is ervaren.
Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond koos niet voor een brochure, maar voor artikelen. In het jaar 2000 was Zingen naar de Schriften verschenen, de brochure waarin benoemd is dat prediking en beleid doorslaggevend zijn wat het gereformeerde karakter van de gemeente betreft en dat de liturgie nauw met de prediking samenhangt. De inhoud ervan poogde recht te doen aan bijbelse gegevens, aan historische feiten en aan actuele ontwikkelingen.

Zekere ruimte
Dat laatste is een aspect dat niet vergeten mag worden. Leiding geven en keuzes maken doet niemand in een vacuüm, maar in een concrete werkelijkheid. Consistent zoeken te zijn in dit leidinggeven gaat daarmee nooit voorbij aan de werkelijkheid die zich in de gemeenten voordoet. Leidinggeven is ook ingaan op wat vandaag gemeenteleden bezighoudt.
Achter de inhoud van Zingen naar de Schriften staat het bestuur van de Gereformeerde Bond nog altijd. In de gemeenten is in die brochure – naast een warm pleidooi voor de psalmen – ook een zekere ruimte ervaren, waar de conclusie klonk dat nadruk op het Sola Scriptura ‘andere Schriftliederen dan de psalmen niet per se uitsluit’, daarbij lettend op de geschiedenis en de context van een gemeente.
Aandacht voor bijbelliederen betekent immers dat er geen verschuiving in de spiritualiteit van de gemeente kan plaatsvinden, omdat de gemeente de Schrift blijft zingen. Het is goed om te benoemen dat de vandaag afgeronde serie artikelen nergens beoogde terug te gaan achter Zingen naar de Schriften, zoals soms werd gevraagd. De verleiding is ondertussen groot hier meer uit deze uitgave te citeren: over het belang van een trinitarische prediking, over de benodigde wijsheid in het beleid enzovoort. We kozen voor een serie losse artikelen, die uiteraard onderling wel samenhangen. Dat heeft als voordeel dat veel meer mensen bereikt worden met de inhoud dan gebeurt wanneer een brochure uitkomt, die met name door sterk betrokkenen besteld of door kerkenraden besproken wordt. De waarde van keuzen inzake de liturgie die in de geschiedenis van de Gereformeerde Bond gemaakt zijn, willen we ook aanreiken aan degenen die in onze tijd verantwoordelijkheid dragen. Want leiding geven doen we niet alleen in de context van 2007, maar ook in verbondenheid met onze traditie.

Verschuiving
Als we de doorgaande lijn van de brochure en deze reeks artikelen niet vasthouden – en het was aan de schrijvers die lijn helder te communiceren! – volgen er merkwaardige reacties. Die kwam bijvoorbeeld direct in ons zusterblad Confessioneel. Nadat ondergetekende in het eerste artikel de ontstane ongelijktijdigheid in hervormd-gereformeerde gemeenten benoemd had, schreef ds. D. van Duijvenbode een artikel onder de kop Verschuivingen. Hij spreekt over ‘officieel meer ruimte bieden aan liederen in de eredienst naast de psalmen’.
Het zal te maken hebben met het bespreken van een deelaspect. Als door ds. Blenk verwoord is dat de gevoelscultuur ons allen beïnvloedt, is dit een schets van de wijze waarop hiermee in de kerkgeschiedenis is omgegaan. Zijn bijdrage vraagt aandacht voor de legitieme plaats van ons gevoelsleven, terwijl tegelijk niet de dingen maatgevend zijn ‘waarbij wij een goed gevoel hebben’. Zo had elke bijdrage een zelfstandige boodschap, die tegelijk verbonden was met de doorgaande lijn van de artikelen.

Psalmen in tweevoud
Wie de liturgische traditie van de Gereformeerde Bond kent en daarin wil staan, weet dat de psalmen hierin het volle pond krijgen. In de eredienst, als gemeente samen voor het aangezicht van God, nemen we Zijn Woord op de lippen. Dat blijft ons uitgangspunt. In deze serie hebben we dat onbevangen willen verwoorden: in de Psalmen hebben we met Israël veel ontvangen en als we de Psalmen kwijtraken, raken we veel kwijt. Het volle leven van het geloof ontmoeten we in de Psalmen, die niet voor niets 'apotheek voor de ziel' genoemd zijn. Ook voor de mens die in 2007 leeft.
Dit pleidooi moet niet vereenzelvigd worden met een bepaalde berijming. Tegen de berijming van 1773 met haar invloed vanuit de Verlichting zijn van meet af aan bezwaren ingebracht – bezwaren die toenemen nu het taalkleed meer als verouderd ervaren wordt. Tegelijk kennen we uit deze berijming heel veel liederen die in de boezem van de gemeente diep verankerd zijn, zoals de berijming van psalmen als 42 en 103, die ons in cruciale dagen van ons leven op God gewezen en gedragen hebben.
Dat een sterke gehechtheid aan de berijming van 1773 gepaard kan gaan met het nauwelijks meer zingen van veel psalmen uit deze berijming, heeft geleid tot de bundel Psalmen in tweevoud, een voor velen nog onbekende uitgave, waarvan vorig jaar de tweede druk verscheen. Dit boekje maakte een einde aan het feit dat de psalmen uit de berijming van 1968 sinds de verschijning van het Liedboek voor de Kerken in 1973 alleen in een gezamenlijke uitgave beschikbaar waren. Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond realiseert zich dat het aantal gemeenten die bezwaren kennen tegen het taalkleed van 1773 maar de overgang naar het Liedboek een brug te ver vinden, langzaamaan toeneemt. In het bewaren van de gemeenten bij (het geloofsgoed van) de Psalmen heeft Psalmen in tweevoud beslist haar waarde.

Exclusief psalmen?
In deze evaluatie van de artikelen over de liturgie – waarin niet alles samengevat of nog even benoemd kan worden – geven we aandacht aan waarom vooral de rijkdom van de psalmen onderstreept is. Is dat antwoord geven op een vraag die niet gesteld wordt? Nee, het is nodig met regelmaat te benoemen vanuit welke motieven we de Psalmen zingen, net zo goed als die praktijk vanzelfsprekend is. Ook jongeren mogen weten wat de gemeente hierin ontvangen heeft. Laten we dat niet defensief maar onbekommerd blijven doen.
Een lastig punt voor velen hierin is dat men ervaart dat de psalmen hen exclusief opgedrongen worden. Wel, dat is niet zo en in deze reeks ook niet gebeurd. In verbondenheid met de kerk der eeuwen worden de psalmen wel zeer in ere gehouden. In de liturgische traditie van de Dordtse synode, waarin de Gereformeerde Bond staat en wil blijven staan, zijn er vanouds ook twaalf (‘enige’) gezangen gezongen. En wie er twaalf zingt, kan er ook 33 of 59 gaan zingen.
Daar ligt het principe niet. Het principe ligt bij het in de eredienst willen zingen van het Woord van God, waarbij naast het Psalmboek ook Schriftberijmingen mogelijk zijn. En de lastige praktijk confronteert ons met bezwaren tegen diverse zangbundels.

Onderliggende vraag
Dan is de vraag hoe je dit principe het beste ‘bewaakt’. In de praktijk van de gemeente kan dit voor een kerkenraad lastig zijn, omdat het zingen van slechts psalmen niet ons principe is, maar we tegelijk met een essentieel thema van doen hebben. We raken hier een onderliggende vraag, die actueel is: Hoe bewaren we de gemeente en hoe betrekken we de jongeren bij de inhoud van de gereformeerde belijdenis? In het verlengde daarvan: Hoe waarderen we en hoe gaan we om met de evangelicalisering in veel gemeenten? Deze vragen tonen dat herhaling van antwoorden van enige decennia terug niet volstaan, maar we in de situatie van nu moeten doordenken wat ons te doen staat als we in het gereformeerde spoor willen gaan. Daarom grijpen we hier terug op de woorden waarmee deze reeks op 1 februari inzette, namelijk dat waar geloofsbelevingen uiteen groeien, de liturgie onder druk komt te staan. Daarom gaat aan de discussie over de liturgie het geloofsgesprek vooraf. Hier ligt voor kerkenraden dé roeping: om met elkaar te (blijven) ontdekken wat het betekent gereformeerd te zijn. Ter bezinning is hiervoor gelukkig voldoende materiaal beschikbaar.

Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond heeft in deze artikelenserie willen meedenken met kerkenraden die zich bezinnen op de liturgie. Voor hen die ervoor kiezen andere liederen naast de Psalmen en Enige Gezangen in de eredienst te zingen, hebben we overwegingen aangereikt met het oog op een inhoudelijke waardering van allerlei liederen (Opwekking, Liedboek) en met het oog het bewaren van de gereformeerde identiteit. Met name hebben we gemeenten die ervoor kiezen om te blijven bij de Psalmen daarin willen stimuleren. Nergens vinden we immers de hoogten en diepten in het geloof zo verwoord als in deze liederen van Israël. Daarom is het goed als steeds weer nieuwe generaties zich deze woorden en deze omgang met de God van hun doop eigen maken.

Kerklied
Mag zo het gesprek ter plaatse gevoerd worden? In zijn bundel Gods lof op de lippen stelt de musicoloog Jan Smelik dat een kerklied doordrenkt moet zijn van de Schriften. ‘Een kerklied komt niet op uit de gelovige mens, maar uit het Woord van God.’ Als we dat met elkaar in de gemeente delen, is er veel gewonnen.

Dit is de laatste bijdrage aan een serie van dertien delen over de liturgie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen