BOEKBESPREKINGEN

Frank van der Pol:
Mosterdzaad in ballingschap. Over christelijke identiteit en geloofsrepressie in de Nederlanden.
Uitg. Kok, Kampen; 263 blz.; € 34,90.
In de serie Theologie en Geschiedenis onder redactie van dr. Herman J. Selderhuis schreef dr. Frank van der Pol, hoogleraar Kerkgeschiedenis aan de Theologische Universiteit te Kampen (Broederweg), zijn recent verschenen boek Mosterdzaad in ballingschap, over de afscheidspreek van Ysbrandus Balkius, getiteld ‘Het Cleyn Mostertzaet’.
Deze predikant, uit de begintijd van de Reformatie, werd circa 1530 te Balk in Friesland geboren. Vóór zijn predikantschap was hij priester. Hij werd wetenschappelijk gevormd predikant in Antwerpen nog vóór op 20 augustus 1566 de Beeldenstorm deze stad bereikte. Tot tweemaal toe werd Balkius vanwege de geloofsvervolging gedwongen de stad te verlaten en tweemaal preekte hij bij die gelegenheid over het mosterdzaad. De Kamper kerkhistoricus gaf deze afscheidspreek uit en voorzag deze van commentaar en aantekeningen.
Dr. Van der Pol stelt dat deze afscheidspreek een cruciale plek heeft in de Nederlandse Reformatiegeschiedenis, want de uitgave van deze preek over het mosterdzaad in 1590, in Amsterdam, was bedoeld als ondersteuning van ondergrondse gereformeerden. De boodschap van Balkius is dat het evangelie alle menselijke godsdienstige inzettingen overleeft. Theologie is voor hem doctrina Deo vivendi (de leer om voor God te leven).
Deze evangelische leer (zo genoemd in de begintijd van de Reformatie) heeft ook ethische en sociale betekenis over de volle breedte van het bestaan. In het proces van marginalisering (het aan de rand van de samenleving belanden) plaatst Balkius de stille kracht van het mosterdzaadje op de voorgrond. Naast de luthersen zoekt hij naar een eigen plaats en identiteit voor de gereformeerden, hoewel hij zich vaak beroept op de ‘schriften des waerdighen ende hoochgheleerden Doctoris Martini Lutheri’. De rechtvaardiging door het geloof staat voor hem centraal. Niet-academisch gevormde voorgangers beschouwt hij als uitzonderingen. Daarom biedt ‘Het Cleyn Mostertzaet’ ook een solide uitgangspunt voor een verkenning van het zestiende-eeuwse predikantsprofiel.
De auteur heeft niet alleen de tekst van de preek uitgegeven en van aantekeningen voorzien, maar deze ook geanalyseerd in een uitvoerige inleiding (p. 1-127). De betreffende preek is één van de oudste bewaarde calvinistische preken. Zij werd door de Antwerpse predikant gehouden en omgewerkt tot een traktaat. De uitlegkundige uitwerking gaat de letterlijke exegese van de tekst ver te boven. Maar dit bracht de situatie met zich mee: hoorders en lezers bevonden zich in een situatie van confessionele overgang in de tijd van de opkomende en zich al meer doorzettende Reformatie. Nadrukkelijk stelt dr. Van der Pol dat Balkius juist op dit breukvlak een confessioneel-gereformeerde identiteit laat zien. Zijn preek betekende niet alleen een botsing met de politieke machthebbers, maar had ook maatschappelijke betekenis. De auteur wijst er nadrukkelijk op dat van deze oudste bekende calvinistische preek valt te leren dat de dialoog met het heden moet worden gevoerd met behulp van het verleden. Wij zijn a-historisch geworden, zegt de Kamper hoogleraar.
Ysbrandus Balkius, de Antwerpse predikant uit de begintijd van de Reformatie, die tot tweemaal toe door de Spaanse overheersing (Alva en Parma) gedwongen werd Antwerpen te verlaten en afwisselend pastorale werkzaamheden verrichtte in Leiden, Leeuwarden, Franeker, Londen en het Poolse Dantzig, onderkende de traditie als wezenlijk aspect van onze religieuze identiteit. Duidelijk laat Balkius zien dat de religie een centraal element geweest is in de Nederlandse Opstand – de hedendaagse benaming van de Tachtigjarige Oorlog. Onze natie is ontstaan en gevoed vanuit een gereformeerde geloofsovertuiging, aldus Van der Pol.
Ik meen dat deze duiding van het grootst mogelijke belang is, niet alleen voor de reanimatie van ons wegstervend historisch besef maar ook voor de herleving van het kerkelijk besef in ons land. Ook vandaag gaat het om Gods hand in de geschiedenis.

C.A. van der Sluijs, Veenendaal

W. Verboom:
De Heidelbergse Catechismus. Een eigentijdse weergave.
Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 96 blz.; € 8,50.
Weinig mensen maken zoveel werk van de studie in de Heidelbergse Catechismus en zijn betekenis voor leven en catechese als prof.dr. W. Verboom. De titel van zijn boek Hulde aan de Heidelberger spreekt wat dat betreft voor zichzelf. Dat dr. Verboom niet alleen wetenschappelijk met de catechismus bezig is, maar ook heel praktisch en op alle niveaus, laat zijn jongste publicatie De Heidelbergse Catechismus, Een eigentijdse weergave zien. In dit boekje geeft hij een eigentijdse tekst voor kinderen.
Het is geen hertaling maar een nazeggen van de inhoud van de catechismus voor kinderen van de basisschoolleeftijd. In het woord vooraf maakt de auteur duidelijk dat hij bij het gebruik van het boekje ook aan jongeren in de tienerleeftijd en zelfs aan volwassen gemeenteleden heeft gedacht. De tekst lijkt mij ondertussen echt voor kinderen bedoeld. Ten opzichte van de oorspronkelijke tekst is er echt wel het een en ander verloren gegaan. Voor de doelgroep in de basisschoolleeftijd lijkt mij dat over het algemeen helemaal juist te zijn. Voor oudere kinderen en volwassenen lijkt mij dat door de nieuwe verwoording meer van de inhoud verloren is gegaan dan door het betere begrip gewonnen zal worden.
Dr. Verboom heeft niet alleen de vragen en antwoorden van de catechismus nageschreven, hij licht ook belangrijke en moeilijke begrippen toe. De bladspiegel van het boekje is erg eenvoudig en overzichtelijk. Op de rechterpagina staan de vragen en de antwoorden en op de linkerpagina de verklaringen en eventueel bijbelsteksten die de grondslag voor een antwoord uit de catechismus vormen. Soms heeft dr. Verboom een bijbeltekst uit het antwoord gehaald en op de linkerpagina af laten drukken. Het boekje geeft net iets meer dan een verwoording van de Heidelbergse Catechismus. Bij de vragen 30 en 54 heeft dr. Verboom een aantal vragen toegevoegd. In vraag 30a gaat het om de enige Verlosser, waarbij in de ontkenning van een ander die verlossen zal door dr. Verboom heel duidelijk de islam in beeld wordt gebracht. Ook voor moslims is Jezus de enige Redder, want er is onder de hemel geen andere Naam waardoor wij zalig moeten worden. Op de bijbehorende linkerpagina benadrukt de hoogleraar dat wij respect hebben voor moslims als medeschepselen, maar dat wij daarom verlangen en bidden dat moslims en anderen onze Heiland mogen leren kennen.
Als het in vraag 54 over de kerk gaat, voegt dr. Verboom de plaats van Israël en zending toe. Hij stelt uitdrukkelijk dat eenmaal heel Israël zalig zal worden door het geloof in Jezus Christus. De opdracht tot zending geldt ons allen. Opvallend daarbij is dat dr. Verboom het typische enkelvoud van de catechismus daar niet gebruikt: ‘Ook ons heeft Jezus de taak van de zending gegeven.’
Aan het einde van de inleiding noemt de auteur de ik-vorm en de ‘baat voor het geloof’ bij name. Toch kan ik mij niet aan de indruk onttrekken dat de vorm waarin deze verwoording van de Heidelberger verschijnt iets afstandelijker is dan het origineel. Het ‘nut’ van de offerande van Christus en Zijn opstanding is veranderd in de betekenis ervan. Is dat iets anders? Dat wil ik niet beweren, maar het eerste komt wel dichterbij mijn bestaan.
Ik wens dit boekje in de handen van hen die met kinderen omgaan en die vanuit de liefde voor het evangelie en de kinderen onderricht willen geven in de traditie van het gereformeerd protestantisme.

A. van Lingen, Nieuw-Lekkerland/ Kinderdijk

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen