Digibron cookies

Voor optimale prestaties van de website gebruiken wij cookies. Overeenstemmig met de EU GDPR kunt u kiezen welke cookies u wilt toestaan.

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies

Noodzakelijke en wettelijk toegestane cookies zijn verplicht om de basisfunctionaliteit van Digibron te kunnen gebruiken.

Optionele cookies

Onderstaande cookies zijn optioneel, maar verbeteren uw ervaring van Digibron.

Bekijk het origineel

Beweging met een program

Bekijk het origineel

+ Meer informatie

Beweging met een program

1608 – 2008 Vierhonderd jaar Nadere Reformatie [1]

6 minuten leestijd Arcering uitzetten

Het jaar 1608 lijkt het begin te zijn van de Nadere Reformatie, een actieve vroomheidsbeweging in de Nederlandse kerk in de zeven - tiende en achttiende eeuw.

Om zicht op het begin van de Nadere Reformatie te krijgen, moeten we eerst aandacht schenken aan het gereformeerd piëtisme. Dit was een vroomheidsbeweging die zowel in Engeland, Duitsland, Frankrijk en in de Republiek was opgekomen. Het piëtisme had in al die landen één ding gemeen: het bevorderen van de persoonlijke en doorleefde vroomheid. Dat gebeurde in preken maar ook in geschriften.

W. Teellinck
De Nadere Reformatie is geboren in de bedding van deze vroomheidsbeweging. Het was in het jaar 1608, toen het eerste geschrift van de hand van de Vlissingse predikant W. Teellinck verscheen, getiteld Philopatris. Dit geschrift bevatte een aantal items die een reformatie van de zeden willen bewerkstellingen. In geschriften die volgden, en dat zijn er tientallen, komen dezelfde en andere reformatiepunten aan de orde.
Intussen hebben S. van der Linde, in leven hoogleraar in het Gereformeerd Protestantisme in Utrecht en L.F. Groenendijk, momenteel hoogleraar aan de VU te Amsterdam, er indertijd op gewezen dat een jaartal in de geschiedenis moeilijk als begin van de Nadere Reformatie beschouwd kan worden. Toch lijkt het jaar 1608 een goed ijkpunt voor het begin van de Nadere Reformatie. Door het verschijnen van het eerste geschrift van Teellinck wordt deze vroomheidsbeweging ontegenzeggelijk tot leven gebracht en aangejaagd.

Zeeland
Grote betekenis had G. Udemans, predikant te Zierikzee. Samen met W. Teellinck stelde hij in 1608 voor de classis Zierikzee een geschrift op tot verbetering van de sabbatsheiliging. Het werd in 1609 aan de magistraten aangeboden. Ook niet-theologen hebben een rol gespeeld in het ontstaan van de Nadere Reformatie, onder andere de Middelburgse schoolmeester J. de Swaef en E. Teellinck, de burgemeester van Zierikzee. Feit is dat de wortels van de Nadere Reformatie in Zeeland te vinden zijn, met name in Vlissingen en de classis Zierikzee. Theologen en leken uit de Zeeuwse regio vormden de gangmakers. Vanuit het Zeeuwse land heeft de reformatie van de zeden zich verbreid naar andere nader-reformatorische centra van de Republiek. Gereformeerde predikanten herkenden zich in de programs en droegen de boodschap in woord en geschrift uit. Deze kerkelijke beweging beoogde de zieke, in verval geraakte gereformeerde kerk, te reformeren. De Nadere Reformatie was wars van afscheiding. De activiteiten van predikanten zoals A. de Herder uit Bleiswijk en J. de Labadie, die met A.M. van Schurman een gemeenschap in Wiewerd in Friesland stichtte, kunnen dan ook niet tot de Nadere Reformatie gerekend worden.

Reformatie van de zeden
Hoe was het dan met de zeden gesteld? De christelijke religie was bij velen ‘lippenwerk’. Velen gebruikten die als vrijbrief voor een slordige levenswandel. Ontstellend groot was het gebrek aan schriftkennis. Men wist nauwelijks goed van kwaad te onderscheiden. Met de gezinsvroomheid en de geestelijke opvoeding was het slecht gesteld. Het tijdvak van de Nadere Reformatie was bepaald geen gouden eeuw voor het geestelijk leven. Integendeel. Wie de moeite neemt de geschriften uit die tijd open te doen, ontdekt wel wat anders. Het is geen probleem om van die tijd een lijst met tientallen volkszonden samen te stellen.

Gezin, kerk en samenleving
De Nadere Reformatie wilde hierin verbetering aanbrengen. De programs hadden een theocratische gloed richting gezin, kerk en overheid. Van de hand van W. Teelllinck, H. Witsius, hoogleraar te Utrecht, J. van Lodensteyn, predikant te Utrecht en J. Koelman, predikant in Sluis (Zeeuws-Vlaanderen), verschenen geschriften met concrete programs. De Rotterdamse predikant en veelschrijver Fr. Ridderus daarentegen schreef geen geschrift met een program, maar zijn vele geschriften en boeken zijn wel vol van reformatiepunten die een theocratisch, missionair elan hebben richting gezin, kerk en samenleving.
Zijn dat niet dé herkenningspunten van de Nadere Reformatie? De reformatie moest beginnen bij het gezin. Dat zag men als een goede insteek om kerk en samenleving te hervormen. De nadere reformatoren bepleitten dagelijkse huiscatechisatie, consciëntieus zelfonderzoek, vasten, verootmoediging voor God en het houden van bede- en dankdagen. Ouders en hun gezinnen werden opgeroepen met God in het verbond te treden en het verbond te vernieuwen om de zonde te verlaten en heilige ernst te maken met het dienen van God. Men benadrukte de praktische vroomheid, de praxis pietatis, de

Dit is het eerste deel in een serie van twee. Volgende week volgt een artikel over de betekenis van de Nadere Reformatie voor het leven van vandaag.

Naar aanleiding van de 400e verjaardag van de Nadere Reformatie houdt de Stichting Studie der Nadere Reformatie op 13 september DV een congres in Middelburg. Meer informatie: www.ssnr.nl

levenswandel genormeerd aan de geboden van God.
De overheden dienden voorop te gaan en plechtig de verplichting op zich te nemen God oprecht te dienen in hun ambtswerk. De Republiek zag men als een tweede Israël. De overheden werden opgeroepen hun taak te vervullen zoals de theocratische koningen David, Asa, Josia en Hizkia. De predikanten werden gezien als profeten in Israël die het volk opriepen tot de Heere terug te keren.

Puritanisme en kloostervroomheid
De Nadere Reformatie is gekleurd door het Engelse puritanisme. Bekend is dat W. Teellinck, vanwege zijn herhaaldelijke verblijf in Engeland, die invloed heeft ondergaan. Door zijn preken en geschriften, die onmiskenbaar een nader-reformatorisch karakter hebben, heeft hij die invloed uitgedragen. W.J. op ’t Hof heeft er reeds in zijn dissertatie in 1987 op gewezen dat het puriteinse gedachtegoed in de Nederlanden werd verbreid door talloze Nederlandse vertalingen van geschriften van puriteinse auteurs.
Ook de kloostervroomheid en de Moderne Devotie van de late middeleeuwen hebben de Nadere Reformatie beïnvloed. Het is opmerkelijk dat veel nadere reformatoren zich herkenden in de vroomheid die in de kloosters beoefend werd. Ook al behoorde het leven in de kloosters tot de vervallen kerk, toch was dit voor de nadere reformatoren geen bezwaar om naar de getuigenissen van hun geloofsbeoefening in hun geschriften te verwijzen, omdat ze er een authentieke vroomheid vonden. Dit geldt met name van Bernardus van Clairvaux die weliswaar de Maria-devotie sterk heeft bevorderd, maar niet minder van Thomas à Kempis en tal van andere rooms-katholieke theologen.
Passages die te veel riekten naar de leer van de verdienstelijkheid of heiligenverering werden omgevormd en pasmunt gemaakt om in de nader-reformatorische boodschap te worden meegenomen. Zo citeert Fr. Ridderus veelvuldig Bernardus vanwege diens innige Jezus-vroomheid. De mannen van de Nadere Reformatie waren beslist niet nauw in hun ingewanden, schrijft W. van ‘t Spijker. We kunnen hieruit de conclusie trekken dat de vroomheid van de Nadere Reformatie katholiek van aard was, kerkoverstijgend. Het was een oecumene van het hart die een diepe geloofsverbondenheid gaf. Daar kunnen we vandaag wat van leren.

Mislukking
De boodschap van de Nadere Reformatie richting land en volk werd door de overheid niet geaccepteerd. De poging om de volkskerk tot belijdende kerk te hervormen, wees de regering af. De regenten handhaafden hun harde libertinistische, humanistische levenshouding. Een illustratie hiervoor is het optreden van de Amsterdamse overheid tegen de predikant A.J. Smout in 1630. Hij moest binnen één dag Amsterdam verlaten. Ook de reeds genoemde J. Koelman, maar eveneens J. Teellinck en A. van de Velden, beiden predikant te Utrecht, hebben dat lot gedeeld. Eind zeventiende eeuw was de hoge vlucht van de Nadere Reformatie voorbij. Wat overbleef was een verengde en verinnerlijkte vroomheidsbeweging die geen missionair geladen boodschap meer had voor kerk en samenleving.

Dit artikel werd u aangeboden door: de Gereformeerde Bond

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Bekijk de hele uitgave van donderdag 28 augustus 2008

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's

Beweging met een program

Bekijk de hele uitgave van donderdag 28 augustus 2008

De Waarheidsvriend | 20 Pagina's