Dienst van dankzegging

Veel kerken vieren het avondmaal wekelijks. Dan moet natuurlijk gedacht worden aan de Rooms-Katholieke Kerk en de Oosters-orthodoxe Kerk. Maar ook vele reformatorische kerken vieren het vaker dan de vier keer per jaar zoals onder ons gebruikelijk. Wanneer de dienst van het avondmaal als de hoofddienst wordt beschouwd, dan zal er niet voor iedere hoofddienst een aparte dienst van dankzegging gehouden worden.
Het ontbreken van een aparte dienst van dankzegging hangt ook samen met het karakter van het avondmaal zelf. Het avondmaal is immers zelf een dankzegging. Dat zegt bijvoorbeeld al het woord eucharistie, dat letterlijk dankzegging betekent. Een dienst van dankzegging wordt zodoende een dankzegging voor een dankzegging.

Voldoende aandacht?
We stuiten hier op een merkwaardig gegeven in de calvinistische wijze van avondmaal vieren. A.F.N. Lekkerkerker (in Kanttekeningen bij het Hervormde Dienstboek, 1956) wijst erop dat Calvijn in de viering van het avondmaal de eucharistie en de eulogie (de dankzegging en de lofprijzing) niet meer kent. Dat wil zeggen dat er niet meer op een directe wijze aan de Heere dank en lof wordt toegebracht voor Zijn onuitsprekelijke gaven in Christus. Behalve dan natuurlijk enkele zinsneden in het dankgebed. Maar niet voor en bij het genieten van de tekenen van het avondmaal zelf.
Ongetwijfeld wilde Calvijn een te nauwe aansluiting aan het misformulier van de Rooms-Katholieke Kerk vermijden.
Vraag blijft natuurlijk of het dankzeggingskarakter van het avondmaal nu voldoende aandacht krijgt. Juist omdat dit karakter wel zeer Schriftuurlijk is. Denk alleen al aan de woorden: ‘De beker der dankzegging (…)’.

Concentratie op Christus
Het lijkt psychologisch heel verklaarbaar dat de aparte dankdienst een oplossing is voor het ontbreken van de eucharistie en de eulogie in de dienst van het avondmaal zelf. Wel is de vraag of er door deze handelwijze niet gemakkelijk verschuivingen kunnen optreden en zijn opgetreden.
Als in de dienst van het avondmaal de aandacht voor het werk en de Persoon van Christus wordt verlegd naar de subjectieve beleving van de gelovige, dan zal hetzelfde gebeuren in een dienst van dankzegging. Het maakt uiteraard verschil of wij danken voor de gave van Christus door God en voor het offer dat Hij bracht, of dat ik dank voor mijn beleving en genieting hiervan.
Dit zegt gelijk iets over de invulling van de dienst van dankzegging. Opnieuw mag niet de eerste en de meeste aandacht uitgaan naar de christen in plaats van naar Christus. Zo gemakkelijk wordt een christen een grootheid op zichzelf, los van Christus. Los gedacht van Christus is een avondmaalganger niet iemand met een waarde in zichzelf geworden. Deze concentratie op Christus is ook gegeven met het feit dat een avondmaalganger niet per se bepaalde gevoelens moet hebben gehad en bepaalde ervaringen ondergaan. De kracht van het avondmaal bewijst zich ‘in tijd van nood’, zo zei Kohlbrugge. Wanneer er concentratie is op Christus, dan kan er toch dankzegging zijn in het hart, ook al hebben wij geen bijzondere bevindingen te melden.

Toepassing
De tekstkeus voor de prediking kan goed worden bepaald door de korte serie van drie, wanneer de predikant de tekstkeus voor deze drie diensten op elkaar afstemt. Ik pleit niet voor een strak schema wat betreft de inhoud van de prediking, in geen van de drie diensten. Het element van dankzegging is zo veelomvattend, dat het zich gemakkelijk laat verwoorden vanuit vele Schriftgedeelten.
Voor wat de toepassing betreft zal de predikant zich uiteraard hoeden voor een aantal grensoverschrijdingen.
De eerste grensoverschrijding heb ik al genoemd: concentratie op de avondmaalganger in plaats van op Christus.
De tweede is: concentratie op de beleving en genieting van de avondmaalganger ten koste van concentratie op de inhoud van het avondmaal. Bijvoorbeeld door sterk de schijnwerper te richten op wat wij met en na het avondmaal gaan doen. Het leven uit de dankbaarheid uit de Heidelbergse Catechismus kan zo gemakkelijk een eigen leven gaan leiden, los van Christus. En dan is precies het tegenovergestelde bereikt van wat het avondmaal bedoelde.
Soms wordt in de gemeente gehoord dat de prediking van de heiligmaking er zo bekaaid vanaf komt. Men zou zomaar kunnen menen dat die dan na het avondmaal maar eens het volle pond moest krijgen. Als dit dan maar een prediking van de heiligmaking wordt die werkelijk niets tekort doet aan wat de centrale boodschap is van het avondmaal: ‘Ik voor u’ en ‘Zonder Mij kunt gij niets doen.’ De centrale boodschap van het avondmaal is immers de wonderlijke en toch zo reële eenheid met de Heiland.

Schamel
Dit brengt bij een derde grensoverschrijding. Namelijk dat er in de prediking van de dankzegging precies wordt afgebroken wat het avondmaal luid wilde verkondigen, namelijk de zekerheid aangaande en de realiteit van de genade in Christus. Dit gebeurt wanneer de christen in de dankzegging wordt teruggeworpen op zichzelf en op zijn eigen beleving en ervaring. Onze beleving is immers vaak schamel, niet in verhouding met de toezegging die Christus doet.
Terecht komt natuurlijk het christenleven toch in beeld in de dienst van dankzegging. Sacramenten werken geloofsversterkend en deze versterking is nodig voor het christenleven dat volgt. Wanneer we Christus hebben mogen ontvangen in het avondmaal, dan volgt er ook het Christus aandoen (Rom. 13:14). Dat is de rechte concentratie op Christus.

Gewetensgevallen
Moet er toch niet aandacht zijn voor de avondmaalganger, juist als het avondmaal vele gemeenteleden ook voor grote vragen en moeiten stelt? Het is hier als met alle gewetensgevallen: daar moet aandacht voor zijn voor zover er vragen en moeiten leven in de harten van de gemeenteleden.
Overigens moeten we hier op de hoede zijn voor standaardbehandeling van standaardvragen. Predikanten moeten in de prediking niet de indruk wekken dat bepaalde vragen bij de gemeenteleden moeten leven. En dat het niet goed zou zijn wanneer ze niet leven. Dat er vragen leven bij individuele gemeenteleden of in een bepaalde gemeente, hangt samen met het geestelijk leven, met de kleur ervan, en ook met andere factoren. We mogen echter niet de indruk wekken dat avondmaalgang niet goed zou zijn wanneer ze niet gepaard gaat met allerlei vragen en angsten. Integendeel.

Mijding
Van avondmaalsmijding geldt dat het een complex probleem is dat samenhangt met vele dingen. Het is dus niet goed om gemeenteleden die niet ten avondmaal zijn gegaan het vuur zo na aan de schenen te leggen, dat hun moeite eerder verzwaard dan verlicht wordt. Zeer voorzichtig dienen wij te zijn met te stellen dat niet ten avondmaal gaan gelijk staat aan het verwerpen of verloochenen van Christus. Dat is misplaatste radicaliteit.
De dankzeggingsdienst mag er dus absoluut niet toe leiden dat de niet-avondmaalganger nog eens extra gekastijd wordt. Overigens mag deze dienst ook niet gebruikt worden om de wel-avondmaalganger te kastijden.
Het is in bepaalde kringen gewoonte geweest om in de dienst van voorbereiding en viering zogenaamd ruim te prediken, terwijl er in de nabetrachting een geheel andere toon werd aangeslagen. De (jonge of beginnende) avondmaalganger wordt daardoor in grote verwarring en verlegenheid, soms zelfs verslagenheid, gebracht. Het eigenlijke punt is dan dat Christus anders wordt voorgesteld dan het avondmaal zelf doet. Het avondmaal predikt Christus juist eenduidig. Hij is in voorbereiding, viering en dankzegging Dezelfde!

Terugvallen
Een ander gewetensgeval is de angst voor het terugvallen. Natuurlijk zit er in het avondmaal iets van de oase in de woestijn. Omdat het een oase is, moet de christen juist worden gewapend voor de tocht door de woestijn van de wereld.
Natuurlijk kan hij tijdens deze tocht het oasegevoel niet vasthouden. Daar is de tocht te intensief en te moeilijk voor. Wel kan de kracht uit het avondmaal meegaan – daarvoor is ze ook bedoeld. Het komt veel voor dat de avondmaalganger zo op zichzelf en de eigen beleving en het gevoel is geconcentreerd, dat hij wel moet terugvallen. Immers, het gevoel wisselt met de dag. Vandaar het pleidooi voor concentratie op Christus.

Angst
Een zwaar gewetensgeval is uiteraard de verlammende angst die tijdens of na het avondmaal kan ontstaan: Heb ik er wel goed aan gedaan om ten avondmaal te gaan? Er mag terecht een grote hoogachting zijn voor de sacramenten van de kerk. Maar een min of meer magische benadering, met het idee zich werkelijk te branden aan het heilige, is uiteraard niet goed. Deze angst kan in allerlei varianten optreden. Bekend is de doodsangst van Luther toen hij als jong priester de eerste keren de mis moest bedienen. Luther heeft altijd geleerd dat allerlei gewetensangsten niet horen bij het geloof of bij het avondmaal, maar dat het vormen zijn van vertwijfeling en aanvechting. Daartegen helpt maar één middel: het geloof.
Geloof is overwonnen vertwijfeling. Hoop is overwonnen wanhoop. Liefde is overwonnen liefdeloosheid. Vertwijfeling, wanhoop en liefdeloosheid zijn nooit goed te praten. Ze horen bij de oude mens van de zonde. De beste behandeling van gewetensgevallen is de prediking van Christus, zoals Hij is in Zijn weergaloze liefde en zelfovergave. Dit is juist de inhoud van het avondmaal. Vandaar dat aangevochten mensen door de reformatoren altijd worden opgeroepen niet van het avondmaal weg te blijven maar er juist gebruikt van te maken.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen