BOEKBESPREKING

Henk Bakker:
De weg van het wassende water. Op zoek naar de wortels van het baptisme.
Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 317 blz.; € 24,95.
Dr. Henk Bakker – als theoloog verbonden aan de CHE (Ede), het Baptistenseminarium (Barneveld), het Centrum voor Patristisch Onderzoek (Amsterdam/Tilburg) en de VU (Amsterdam) – wil in De weg van het wassende water de geschiedenis van de baptistengemeenten weergeven. Tot nu toe bestond een dergelijk boek in het Nederlands nog niet. Wel bestaan er tenminste twee boeken die het Nederlands baptisme beschrijven (G.A. Wumkes, Zijn, Opkomst en Vestiging van het Baptisme in Nederland (1912) en J. van Dam, Geschiedenis van het Baptisme in Nederland (1970)).
Overigens blijft het niet bij een beschrijving, er worden ook vragen gesteld. Zo vraagt Bakker zich af of de tegenwoordige baptisten de idealen van de eerste baptisten niet vergeten zijn (249).
Het boek vangt bij het historische begin aan van het baptisme in Europa. Joost van de Vondel, John Smyth en Thomas Helwys passeren de revue. Het blijkt dat Joost van de Vondel de godsdiensttwisten onder de protestanten nauwkeurig in de gaten heeft gehouden (Arminius en Gomarus). Bakker weet de twisten helder te schilderen (in de literatuurlijst mis ik de dissertatie van W.A. den Boer, Duplex Amor Dei (2008)). Overigens vraag ik me af of aan de contra-remonstranten recht wordt gedaan als gesteld wordt dat zij beweren dat God een deel van de mensheid tot het heil heeft uitverkoren en het andere deel van de mensheid tot het oordeel heeft verordineerd (32). Moet niet veeleer gesteld worden dat God het ander deel van de mensheid laat in het oordeel (zie D.L., 1-6)?
Niet alleen in Nederland kwamen controversiële kerkelijke aangelegenheden ter sprake. Ook in Engeland was dat het geval. Puriteinen streefden naar kerkelijke hervormingen (onder invloed van Luther, Calvijn en Bucer). Vanwege onderdrukking weken vele puriteinen uit, anderen bleven.
In Scrooby, Babworth en Gainsborough (Nottinghamshire) ontstond aan het begin van de zeventiende eeuw een geestelijk klimaat waarin puriteinse overtuigingen tot fundamentele aanzetten voor het latere baptisme konden uitgroeien. Hier duiken de namen van John Smyth en Thomas Helwys op.
Vanwege een toenemende vervolging weken Smyth en Helwys uit naar Amsterdam.
In hoofdstuk 2 komen de anabaptisten aan de orde. Toespitsing vindt plaats op de afwijzing van het zwaard en het geweld. Binnen dit verband worden Menno Simons, Obbe en Dirk Philpsz. genoemd. We bespeuren zo af en toe een subjectiviteit van de historicus: ‘De nieuwbakken koning liet zich vervolgens fraai uitdossen’ (72). Simons sluit zich aan bij Grebel, Mantz, Blaurock en Sattler. Ten aanzien van deze mensen had ik wat meer literatuur verwacht in de literatuurlijst. Zo ontbreekt bijvoorbeeld de studie van Krajewski over Mantz en van Beck over Blaurock.
In de eerste excurs wordt gesproken over de geloofsdoop (103 vv). Zij vormt een afscheidsritueel, een vrijwillig ritueel en een inwijdingsritueel. Binnen deze excurs wordt opgemerkt dat Gods genade de gebonden wil van ons mensen vrij kan zetten. Op dat moment kan de mens uit eigen beweging tot een overgave aan God komen. Bakker merkt vervolgens op dat het verschil tussen Luther en de dopers binnen dit verband een accentverschil is. Volgens mij moeten we hier spreken van een fundamenteel verschil, omdat de doodsstaat van ons mensen hier in het geding is.
In de tweede excurs wordt uitvoerig stilgestaan bij de Bergrede (144 vv). Dat heeft zijn reden. Een volgeling van Jezus dient geweldloos in dit leven te staan. Dit thema keert in verschillende gradaties terug bij de dopers. Het blijkt dat het dopers ideaal van geweldloosheid niet alleen bij de Bergrede aansluit, maar ook bij de Vroege Kerk (152 e.v.).
In hoofdstuk 4 wordt de gedachte van Luther en Calvijn aangaande de verhouding kerk en staat weergegeven. Luther zag de wereld als een Corpus Christianum, waarin zowel de kerk als de staat een rol had. Voor Calvijn stonden de overheid en de kerk in beginsel niet op gespannen voet met elkaar.
Binnen dit hoofdstuk komt de kwestie Servet ook aan de orde. Bakker geeft het standpunt van T.H.L. Parker weer, die beweert dat Calvijn ermee instemde dat op 27 oktober 1553 Servet tot de brandstapel werd berecht (John Calvin. A Biography (1975)). In het onlangs verschenen Calvijnboek van W. Balke en anderen wordt deze kwestie wat genuanceerder onder de aandacht gebracht.
In hoofdstuk 5 komen onder andere de General Baptists en de Particular Baptists aan de orde. Laatstgenoemden hielden zich strikter aan de reformatorische beginselen van het puritanisme (231 e.v.).
Hoofdstuk 6 sluit af met een actualisering van het baptistische belijden.

Het boek biedt veel informatie, waar we de schrijver erg dankbaar voor mogen zijn. Dat neemt niet weg dat ik wel een kritische kanttekening plaats bij de opbouw van het boek. Al lezend vervaagden voor mij de grenzen tussen hoofdstukken en excursen. In het inleidende woord geeft de schrijver dit zelf ook al weer; hoofdstuk 3 kan gelezen worden als excurs 3 (15). Dat komt de helderheid van het betoog niet ten goede. Wie echter op zoek gaat naar de wortels van het baptisme kan niet om het boek van Bakker heen. Het is voorzien van een geweldig notenapparaat (p. 267-309) en geeft een respectabele lijst van werken die geraadpleegd zijn (p. 251-266). Een namen- en zakenregister complementeren het geheel.

E. Mijnheer, Oene

Stefan Paas, Gert-Jan Roest, Siebrand Wierda:
Geloven in de marge. De eerste brief aan Korinthe.
Uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 120 blz.; € 11,90.
In Amsterdam is een kleine, christelijke gemeenschap met de naam Via Nova (= een nieuwe weg). Via Nova bestaat uit mensen met weinig of geen kennis van het christelijk geloof. Voor deze groep werd een aantal lezingen gegeven over de eerste Korinthebrief. Deze lezingen zijn gebundeld en vrijwel ongewijzigd weergegeven in Geloven in de marge. Dit geeft een bepaalde charme aan dit boekje; al lezende waan je je onder de hoorders van Via Nova. De auteurs doen alle moeite om zo helder en duidelijk mogelijk uiteen te zetten wat aan de orde is. Er komt dan ook in kort bestek veel nuttige en bruikbare informatie over de eerste Korinthebrief langs. Ieder hoofdstuk sluit af met een aantal gespreksvragen.
Dit boekje las ik met gemengde gevoelens. Het is wellicht het beste om deze ambivalentie met twee leeservaringen kort te illustreren.
Het tweede hoofdstuk van het boekje draagt de titel Leiderschap en gaat over het eerste hoofdstuk uit de Korinthebrief. In de uitleg wordt vervolgens een brede uiteenzetting gegeven over de visie van Paulus op het leiderschap. Lezen we dan echter niet te veel over wat heden ten dage nogal in de belangstelling staat?
Het tweede voorbeeld: is de inhoud van 1 Korinthe 6 samen te vatten onder het (populair aandoende) kopje Goed in je vel zitten? Gaat het in dit hoofdstuk niet veel meer over ons lichaam dat door het bloed van Christus duur gekocht is en daarom tempel van de Heilige Geest wordt genoemd? Dat komt in de geboden uitleg echter niet goed aan de orde. Hier zijn meer voorbeelden te noemen. Het is uiteraard zeer begrijpelijk (juist ook vanwege het publiek van Via Nova in Amsterdam) dat hedendaagse thema’s worden ingebracht en aan de inhoud van de eerste Korinthebrief worden verbonden. Maar om nu te zeggen dat de eerste Korinthebrief gáát over leiderschap, relaties, seks, sociale tegenstellingen enzovoort (zie achterflap), dat lijkt me in een aantal gevallen een vlag die de lading niet dekt. Het frappeerde me verder dat er een bepaalde selectie is in de behandelde hoofdstukken uit de Korinthebrief. Bewust? Zijn andere hoofdstukken (bv. hoofdstuk 14) niet relevant? Waarom dan niet?

Kortom, wat mij aanspreekt is de toegankelijke wijze waarop moeilijke onderwerpen behandeld worden. Daarnaast blijft er een bepaalde reserve ten aanzien van de manier waarop bepaalde zaken aan dit bijbelboek gekoppeld worden.

C.H. Hogendoorn, Oud-Beijerland

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen