Dominee en burn-out

Bij burn-out gaat het om een aanhoudende lichamelijke, emotionele en mentale uitputting als gevolg van constante werkstress bij normale mensen. Deze uitputting gaat vergezeld van spanningsklachten, verminderde persoonlijke effectiviteit, verminderde motivatie en de ontwikkeling van wat heet een niet-functionele werkhouding: ‘Er komt niets meer uit mijn vingers.’
Een burn-out komt niet uit de lucht vallen, maar ontwikkelt zich altijd geleidelijk. Kennis van de eerste signalen maakt de kans op tijdige herkenning groter en daarmee ook de kans op voorkoming van een burn-out. Symptomen die vaak genoemd worden in het kader van een zich ontwikkelende burn-out zijn vage onlustgevoelens, prikkelbaarheid, afname van vrolijkheid, negativisme en cynisme, afwezigheid en sociale isolatie, apathie of juist overactiviteit, lichamelijke en emotionele moeheid. Ook concentratiemoeilijkheden, verslechterd geheugen, slaapproblemen, overgevoeligheid voor zintuiglijke indrukken, verhoogde spierspanning en het ontstaan of terugkeren van diverse psychosomatische ziektes, zoals hoofdpijn en hyperventilatie, kunnen duiden op chronische overbelasting.
Het brede scala aan klachten laat zien dat mensen verschillend reageren op te veel stress, maar maakt ook duidelijk waarom het begin van een burn-out zo gemakkelijk over het hoofd kan worden gezien.

Risicofactoren
Oorzaken voor burn-out worden doorgaans in drie groepen verdeeld: werk, privé en persoonlijkheid.
Predikanten behoren met hun werk tot een bijzondere risicogroep. Zij werken gemiddeld vijfenvijftig tot zestig uur per week en moeten op een breed terrein deskundig zijn: prediking, pastoraat, catechese, leidinggeven. Het voortdurend beschikbaar moeten zijn voor mondige gemeenteleden maakt de werkdruk niet minder. Verwachtingen van gemeenteleden kunnen botsen met de taakopvatting van de predikant, waardoor rolconflicten kunnen ontstaan. Verder is er sprake van een grote verwevenheid tussen werk- en thuissituatie: de pastorie verenigt immers woon- en werkplek voor een dominee. Het ambt van predikant heeft daarnaast een vrij individualistisch karakter, waardoor collegiale steun en feedback vaak ontbreken. Plotselinge ingrijpende gebeurtenissen in de gemeente, zoals overlijden of crises, doorkruisen iedere werkplanning en vormen daarmee ook een spanningsbron.
In het privéleven kan een predikant net als ieder ander te maken krijgen met zorgen over kinderen, een zieke echtgenote of hulpbehoevende ouders. Relationele problemen of verliezen kunnen zich voordoen en een wissel trekken op de emotionele belastbaarheid. Voldoende tijd nemen om tegenslagen in het privéleven te verwerken kan er onder de druk van het werk snel bij in schieten.
Persoonlijkheidstrekken die kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van een burn-out zijn met name perfectionisme, plichtsgetrouwheid en toewijding, zichzelf wegcijferen en onvoldoende begrenzen en delegeren. Ook een sterke behoefte aan waardering kan kwetsbaar maken voor burn-out. Daar staat tegenover dat emotionele stabiliteit, extraversie en een bepaalde mate van autonomie juist een beschermende buffer kunnen vormen.

Voorkomen
In het algemeen geldt dat een goede balans tussen inspanning en ontspanning het middel is om burn-out te voorkomen. Bij het werk van predikanten is een aantal preventieve maatregelen aan te bevelen:
• Voldoende tijd voor meditatie, bijbelstudie en gebed. Dit geldt voor iedere christen, maar zeker ook voor christenen die leiding geven aan een gemeente. De Geest verbindt Zich immers aan het Woord en wil op die wijze mensen bemoedigen, inspireren en corrigeren.
• Een heldere taakomschrijving, die goed afgestemd is met de kerkenraad. Duidelijkheid over wederzijdse verwachtingen voorkomt teleurstelling of kritiek.
• Begrenzing van arbeidstijden door bijvoorbeeld het instellen van een telefonisch spreekuur, zodat gemeenteleden niet onder de maaltijd bellen omdat de dominee dan altijd thuis is. Dit is voor veel predikanten een gevoelig punt, omdat ze menen dat een herder altijd beschikbaar moet zijn voor de schapen. De vraag is echter of een predikant voor alle vragen altijd beschikbaar moet zijn. Wat is echt dringend en wat kan wachten tot een telefonisch spreekuur? Via een  mailadres kunnen tegenwoordig overigens ook veel praktische regelzaken afgestemd worden.
• Structurering van taken en waar nodig taken delegeren aan ambtsdragers, pastorale medewerkers of vrijwilligers in de gemeente. Als bijvoorbeeld het voorzitten van een kerkenraadsvergadering een predikant moeilijk afgaat, is het goed om te overwegen of een ander het beter kan doen. Dit vraagt overigens voldoende wederzijds vertrouwen. Dit geldt ook voor andere taken, zoals catechese of het leiden van (onverwachte) rouwdiensten. Een predikant hoeft niet alles alleen te doen, maar kan anderen inschakelen.
• Voldoende tijd reserveren voor studie en bijscholing.
• Voldoende steun zoeken bij kerkenraadsleden en collega-predikanten; eventueel intervisie of supervisie organiseren. Bij steun zoeken wordt vaak onderscheid gemaakt in praktische en emotionele steun. Met name het zoeken van emotionele steun (bv. na crisispastoraat) wil er bij predikanten nog weleens inschieten.
• Het is zinvol om als predikant ten minste eenmaal per jaar de werkdruk te bespreken met (een deel van) de kerkenraad.

Privé
In het privéleven is voldoende tijd voor ontspanning en onthaasten nodig. Tijd om met gezinsleden, familie en vrienden op te trekken draagt bij aan het afstand nemen van het werk en het opnieuw geïnspireerd kunnen raken. Het hebben van een hobby kan de broodnodige afleiding bieden. Sporten verdient extra aandacht: fysieke inspanning helpt het lichaam namelijk om stresshormonen op te ruimen. Fietsen, wandelen en tuinieren zijn alternatieven als zwemmen of andere sporten moeilijk realiseerbaar zijn.
Als preventieve maatregelen voor predikanten moeilijk te realiseren zijn, dan kan training of coaching zinvol zijn. Heeft een burn-out reeds toegeslagen, dan is het belangrijk om de hoop op herstel niet te verliezen. Een burn-out wordt wel eens met een bosbrand vergeleken: na de brand is er ruimte voor nieuw leven. Specifieke behandelingen gericht op burn-out dragen vaak bij aan het weer oog krijgen voor dat nieuwe leven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen