Voor de in- én outsider

Voor een missionaire eredienst bestaan drie basismodellen.
Het eerste model is de gemeente met twee soorten erediensten, één voor gelovigen en één voor ongelovigen.
De gemeente met één soort eredienst gericht op gelovigen met missionaire ‘onderbrekingen’, vormt het tweede model.
De derde is de gemeente met één soort eredienst die op gelovigen en belangstellenden van buiten tegelijk is gericht.
Persoonlijk gaat mijn voorkeur uit naar deze laatste vorm, voor zover een voorganger daartoe in staat is en zo lang als dat voor beide groepen mogelijk is en hen geestelijk niet tekort doet. Ik kan me ook voorstellen dat het derde model uitgangspunt is, zonder model 1 of 2 uit te sluiten. In het licht van wat ik eerder schreef, is in ieder geval duidelijk dat preek en eredienst altijd een missionaire laag dienen te hebben, hoe impliciet ook.

Welkom
Op wie rekenen wij in de eredienst en naar wie ziet God uit? Bijbels gezien is het zonder meer duidelijk dat ieder in principe wordt verwacht: wie behouden werd én wie nog verloren is, de rechtvaardige én de zondaar. Daarbij gaat het niet alleen om een binnenkerkelijk onderscheid. Het kan niet zo zijn dat we ons hart ophalen aan preken over de rechtvaardiging van de goddeloze, terwijl we intussen voor ‘dat aparte mens dat met de zoveelste man samenwoont’ niet willen inschikken of ons niet goed raad weten als ze naast ons komt zitten. Dat staat haaks op de houding van Hem Die we zeggen te beminnen en Die juist met zo’n vrouw een gesprek aanknoopt (Joh. 4:1 e.v.). Schokkend is het woord van Christus: ´Wee u, schriftgeleerden en farizeeën, gij huichelaars, want gij sluit het Koninkrijk der hemelen toe voor de mensen. Immers, gij gaat er niet binnen en die trachten binnen te gaan, laat gij niet toe daarin te komen.´ (Matth. 23:13)
Het kan niet zijn dat wij gaan voor de boodschap van zonde en genade, maar ondertussen aan buitenstaanders geen boodschap hebben, letterlijk en figuurlijk. Een dienaar van het evangelie zal zich – wil hij het evangelie en zichzelf serieus nemen – tot het uiterste moeten inspannen om voor allerlei zoekende zielen de woorden van God te preken.
Laten we het bijbelse principe hooghouden dat het Gods Woord zelf is dat scheiding maakt. Dit mag niet al van tevoren door ons worden gedaan, door (on)uitgesproken aan te geven wie er in principe wel en niet welkom zijn.
We hebben het niet zelf voor het kiezen wie wij wel of niet willen aanspreken (zie Paas, Werkers van het laatste uur, 244, 272).
Gods woord zoekt allen en verkiezen is Gods werk.

Beste luisteraars
Wij moeten goed beseffen dat zoekers die over de drempel van de kerk komen, in eerste instantie een dienst bezoeken om te horen ‘hoe het zit’ en niet om naar de muziek te luisteren of op andere manieren ‘vermaakt’ te worden.
Dat neemt niet weg dat slechte muziek of een slordige of stijve vormgeving kunnen afstoten – in dat licht en vanwege het hoogheilige karakter van de eredienst zelf moet daar blijvende zorg voor zijn.
Maar buitenstaanders die de moeite nemen om op zondagmorgen vroeg op te staan en naar de kerk te komen, zijn op zoek naar inhoud. Ze behoren vaak tot de beste luisteraars. Dat stelt aan een prediker hoge eisen. Hij is geroepen om met het Woord niet alleen bij het leven en hart van OSM’ers – Ons Soort Mensen – te komen, maar bij dat van alle mensen.
Ik noem de belangrijkste elementen waar een predikant op dient te letten (zie Paas, 272 e.v.). Hij moet:
• Wonen in het Woord, daar al meer in thuis raken.
• Op de hoogte zijn van de denkwereld en twijfels van hedendaagse mensen.
• Gevoeligheid ontwikkelen voor de juiste woordkeus en intonatie.
• Uitgesleten jargon vermijden. In plaats van de zin ‘Wij zijn zondaren, maar God is genadig’, kun je ook zeggen: ‘Je bent slechter dan je ooit had kunnen denken en meer bemind dan je ooit had durven dromen’, aldus Tim Keller.
• Rekening houden met weinig voorkennis. Dus niet: ‘U weet wel, net als Abraham …’
• Algemene uitspraken en impliciete oordelen vermijden. Dus niet: ‘Tegenwoordig gaan veel mensen makkelijk uit elkaar.’
• Werken aan een heldere opbouw en duidelijke boodschap.
• Zich oefenen in een dialogische aanpak die mensen helpt in de verwerking.
• Retorische vaardigheden ontwikkelen ten dienst van een goede overdracht.
• Er vanuit gaan dat er elke dienst twaalf zoekers in de kerk zitten en zich afvragen of hij voor hen nog te volgen is.
• En, last but not least: hij moet de mensen liefhebben, hen zien zitten, hen verlangen te dienen.

Weerstand
Wil een preek landen en missionaire kracht hebben, dan moet deze relevant zijn. Wat bedoel ik daarmee? Niet dat de preek bij voorbaat acceptabel moet zijn. Wel dat duidelijk wordt dat wat ter sprake wordt gebracht God ‘hoog zit’ en dat dit hoge Woord werkelijk haakt en raakt aan ons bestaan, iets (alles!) te maken heeft met ons leven.
Dat betekent allerminst dat de boodschap ook gelijk wordt overgenomen. Integendeel, hoe meer de boodschap wordt begrepen, des te groter is het risico dat deze, naast herkenning en instemming, ook weerstand en verzet oproept.
Laten we ervoor waken dat de preek aan relevantie verliest doordat zij voor de meeste luisteraars niet te volgen is vanwege abstractie, jargon of opbouw. Dan wordt een predikant zelf het struikelblok en verdwijnt het echte struikelblok – het evangelie zelf – onder het zand. Mensen haken (knappen) al af op de vorm voordat ze de inhoud hebben begrepen. Als je kijkt naar Jezus, onze hoogste Profeet en Leraar, zie je dat Zijn boodschap steeds breed aansloeg (en dus voor velen relevant was), juist omdat Hij voor ieder goed te volgen was. Tegelijk leidde de relevantie tot existentiële reacties, van diepe weerzin tot hartstochtelijke overgave.

Ontmoeting
De verkondiging heeft het karakter van een ontmoeting tussen God en mens. Het is allerminst gewoon als het zover komt dat God Zich openbaart en mensen Hem ontmoeten via de verkondiging, maar ten diepste altijd weer een wonder, bewerkt door de Heilige Geest. Zonder dat gebeurt er wellicht van alles maar verandert er niets.
Dit neemt niet weg dat de prediker zijn eigen verantwoordelijkheid heeft in het maken en houden van de preek. Geroepen als intermediair (dienaar) in de ontmoeting tussen God en mens, zal de prediker in uitleg (exegese) en toepassing (hermeneutiek), in opbouw en structuur (homilitiek), in taal en intonatie (communicatie) zich tot het uiterste moeten inspannen om de boodschap van toen zo te ontvouwen en over te dragen dat deze kan resoneren in de setting van nu. En dan zo dat de hoorders zich erin herkennen en zij dit kunnen integreren in hun eigen leven.
Klassiek gezegd: het Woord moet zo worden bediend dat de Geest het heil (dat in allerlei toonaard via beloften en geboden tot ons komt) direct kan toepassen en toe eigenen. In hun tijd waren binnen hervormd-gereformeerde kring predikanten als L. Kievit, G. Boer, J.G. Woelderink en L. Blok daar – ieder met zijn eigen insteek en gaven – bedreven in. Het is te hopen dat wij theologisch overtuigd blijven van dit geheim en van daaruit een passie voor preken houden. Dan is er, ook missionair, al veel gewonnen. Tegelijk moeten predikanten zich blijven oefenen in het ambacht van preken.

Inleven
De prediking dient recht te doen aan de intentie van de Schriften zelf. In de Bijbel staan geen losstaande waarheden die vervolgens toegepast moeten worden. Hoe verschillend de context van toen en nu ook is, altijd gaat het om de relatie tussen God en mens en medemens. De stem van God klinkt in het concrete leven, wordt vernomen door mensen van vlees en bloed, met al hun zonden en sores, blijdschap en teleurstelling, vertrouwen en verwachting. Op hun beurt reageren deze hoorders in overgave of afwijzing, verbijstering of verwondering.
Door te ontvouwen wat er relationeel gebeurt in de context van toen, wordt identificatie mogelijk gemaakt en in gang gezet door de hoorder van nu. De eigen levens en geloofsgeschiedenis komen daarmee als vanzelf te staan in het licht van de Schrift en worden daardoor heilzaam gestoord. De hoorder ervaart al luisterend: dit gaat over mij, dit gaat mij aan. Er is dan sprake van een hermeneutische horizonversmelting, waarin de hoorder zich opgenomen weet in de heilsgeschiedenis van God (zie H. Bakker, Dicht bij de hoorder, 37).

Duidelijk en diep
Door zo goed mogelijk te analyseren en te ontvouwen waar het vonkte en botste tussen God, mens en medemens in de concrete levenssituatie van toen, komen de parallellen met onze geloofsbeleving als vanzelf naar boven. Dit maakt de verkondiging bijbels, existentieel ( bevindelijk) en actueel: het sluit positief aan bij en haakt kritisch in op wat mensen vandaag in hun omgang met God beleven. Middenin hun bestaan komen de woorden van God tot klinken. En dankzij de werking van de Geest kunnen (zullen!) die worden tot viva vox: een levend en krachtig spreken van God tot het hart. Waar dat gebeurt gaan duidelijkheid en diepgang hand in hand.

En is dat niet het geheim van de Schrift?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen