Waarheid voor hele wereld

Katholiek komt van het Griekse woordje katholikos en betekent algemeen of universeel en is dus niet voorbehouden aan de Rooms-Katholieke Kerk. In de Heidelbergse Catechismus wordt dit woord uit de apostolische geloofsbelijdenis twee keer vertaald als algemeen en als christelijk. Zo klinkt de geloofsbelijdenis ook meestal in onze erediensten: ik geloof een heilige algemene christelijke kerk. In de officiële vertaling van het apostolicum, die in 1971 aanvaard is door de hervormde, gereformeerde en christelijke-gereformeerde kerken, staat echter Ik geloof de heilige katholieke kerk. Het is veelzeggend dat die vertaling maar weinig gebruikt wordt in de eredienst. Hoe katholiek zijn we eigenlijk? De term katholiek komt niet in de Bijbel voor. De kerkvaders gebruiken het Griekse woord om de wereldwijde kerk aan te duiden. Augustinus spreekt over de Afrikaanse katholieken en de katholieken overzee, christenen uit verschillende gebieden zijn in hun onderlinge verbondenheid katholiek. De ene kerk bestaat uit alle christenen over de hele wereld, ‘want van zonsopgang tot zonsondergang wordt de naam des Heeren geprezen’ (Ps.113). ‘Zo is het gesteld met de katholieke kerk, onze ware moeder, de ware bruid van de Bruidegom. De kerk ‘bestaat niet alleen uit de gelovigen die nu leven, maar ook uit degenen die er voor ons waren en die er na ons zijn zullen, zelfs tot aan het einde van de wereld; allen horen bij Zijn lichaam.’

Waarheid in pacht
De katholiciteit van de kerk gaat ook over de inhoud. Vincentius van Lérins, een tijdgenoot van Augustinus, zei: katholiek is wat overal altijd en door allen wordt geloofd. Hij vroeg zich af hoe je kunt weten wat de orthodoxe leer is. De heilige Schrift is het uitgangspunt, maar omdat de Bijbel verschillend wordt uitgelegd, is dat niet genoeg. De katholiciteit van de kerk waarborgt de orthodoxie.
Cyrillus van Jeruzalem (ca. 315- 386) stelt dat de kerk katholiek genoemd wordt omdat zij over de hele wereld verspreid is, omdat zij alles leert wat de mens moet weten over het zichtbare en onzichtbare, over het hemelse en het aardse, omdat zij het hele mensengeslacht tot de verering van God voert, omdat zij elk soort van zonde geneest en ten slotte omdat zij iedere denkbare deugd bezit.
Het klinkt allemaal wat onbescheiden, maar de achterliggende gedachte is dat de kerk met het evangelie van Christus alles in huis heeft voor de hele wereld. De kerk is katholiek omdat zij de waarheid in pacht heeft. Dat is echter niet iets om trots op te zijn. Het is een grote verantwoordelijkheid, want dat onderpand wordt op de jongste dag met winst teruggevorderd. Al in het Oude Testament zien we de katholiciteit oplichten, al bleef Gods openbaring nog beperkt tot Israël. In de context van het heidense meergodendom is de claim dat de HEERE de enige God is een katholieke belijdenis. Het verbond staat ook open voor heidenen die de God van Israël als hun God begeren, denk aan Rachab en Ruth. Het onderhouden van de Thora betaamt alle mensen (Pred. 12:13). Israëls God is de Koning van de ganse aarde die over alle volken regeert (Ps. 47:8, 9). In het verbond met Abraham en in de woorden van de profeten klinkt door dat de God van Israël uiteindelijk niet wil dat de heidenen verloren gaan, maar dat zij tot bekering komen (Gen.12:3, Jes. 2:2, Jer.3:17, Mal.1:11).
God blijft Zijn volk ondanks de afsplitsing van de tien stammen altijd als eenheid zien; de namen van de twaalf stammen worden gedragen op het hart van de hogepriester. De HEERE stuurt profeten naar de noordelijke stammen: Amos, Hosea, Jona. Op de Karmel bouwt Elia een altaar van twaalf stenen (1 Kon.18:31). Hosea voorzegt zelfs dat de tien stammen in het laatste der dagen de HEERE hun God en David hun koning zullen zoeken. Het is de vraag hoe deze profetie ooit nog in vervulling kan gaan.

Wilde takken
In de ‘tijden der onwetendheid’ heeft God de heidenen ‘laten wandelen in hun wegen’, maar in het Nieuwe Testament wordt aan alle mensen alom verkondigd dat zij zich moeten bekeren (Hand.14:16, 17:30). De muur van scheiding is afgebroken, omdat Christus Jood en heiden een maakt (Ef. 2:14, 15). In Christus is Jood noch Griek, allen zijn een in Hem (Gal.3:28). Het Griekse woord ecclesia, kerk of gemeente, wordt in de Septuaginta gebruikt voor de volksvergadering van Israël. De ‘vergadering van de HEERE’ is de ‘ecclesia van de kurios’ (Deut. 23:1-3). Een van de Messiaanse psalmen zegt: ‘Van U zal mijn lof zijn in een grote ecclesia’ (Ps. 22:26).
De eerste christenen pasten deze teksten op zichzelf toe en daarmee vloeiden kerk en Israël ineen. Paulus moest de gemeente te Rome waarschuwen zich niet te verheffen in de waan dat Israël had afgedaan. De gelovigen uit de heidenen zijn wilde takken geënt op de olijfboom van Gods verbond en zij worden door dezelfde wortel gedragen (Rom.11:17-18).
De kerk uit de heidenen is niet in plaats van Israël gekomen, maar mag als vreemdeling en bijwoner delen in het verbond en de beloften. De kerk is pas ten volle katholiek als ook de oudste broeder aan het feestmaal wil deelnemen. Uiteindelijk zal ook Israël delen in de katholiciteit van het ene volk van God als na de volheid van de heidenen ‘gans Israël’ zalig zal worden.

Vier kenmerken
De katholiciteit van de kerk staat zelfs in het Nieuwe Testament al onder druk. In Jeruzalem vormt de spanning tussen de allochtone Griekse en de autochtone Joodse weduwen aanleiding tot de instelling van het diakenambt. Later ontstaan in veel gemeenten problemen tussen christenen uit de heidenen en uit de Joden. De eenheid staat onder druk, omdat er weinig zicht is op de katholiciteit van de kerk, die verschillende vormen, talen, tradities en zelfs verschillende levensstijlen niet uitsluit, maar insluit. Als eenheid verstaan wordt als eenvormigheid, worden andere christenen veroordeeld of veracht (Rom.14:3).
Op het apostelconvent wordt de kerk gered door de gelovigen uit de heidenen in volle rechten te aanvaarden en tegelijk hen op het hart te binden om zich te onthouden van elke vorm van afgoderij (Hand.15:20). Zo bewaart de apostoliciteit van de kerk de eenheid en de heiligheid door aan de katholiciteit vorm te geven. Daar heb je dus de vier kenmerken van de kerk: eenheid, heiligheid, katholiciteit en apostoliciteit.
De bevrijdende boodschap van de rechtvaardiging door het geloof heeft als praktische consequentie dat de Joodse identiteit gerelativeerd wordt. Als heidenen gered worden door het geloof in de Messias Jezus, maakt dat alle identity markers, zoals de besnijdenis en de voedselwetten, overbodig voor de zaligheid. Daarin ligt de concrete aanstoot voor het evangelie.
Het verzet tegen de rechtvaardiging door het geloof alleen speelt niet alleen op psychologisch vlak, maar is ook een kwestie van het bewaken van de eigen groepsidentiteit. De steen des aanstoots ligt voor Israël in de katholiciteit van het evangelie. De Messias van Israël blijkt de Zaligmaker der wereld zijn. Dat kan toch niet zomaar ...

Grote schare
De katholiciteit van de kerk heeft in het Nieuwe Testament eschatologische trekken en moet daarom verstaan worden in het licht van de belofte van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, de belofte van het komende koninkrijk Gods, waarin Israël en de volken zullen delen door het geloof in Christus. Dat rijk is al aangebroken, maar wordt slechts gezien met het oog van het geloof. Christenen zijn door het geloof in Christus ingegaan in dat koninkrijk en worden daarom geroepen om uit die nieuwe werkelijkheid te leven.
Paulus haalt in Romeinen 9 Hosea aan als hij zegt dat God Zijn uitverkorenen niet alleen uit de Joden roept, maar ook uit de heidenen. ‘Ik zal Niet-Mijn-volk noemen: Mijn volk, en de Niet-geliefde: Geliefde.’ In Hosea slaan de namen Lo-Ammi en Lo-Ruchama op de tien stammen. Nemen de volken de plaats in van de tien stammen? Nee, dat zou een vorm van vervanging zijn. Misschien bedoelt de apostel dat God de volken op de koop toe neemt, om zo Zijn beloften aan het in de volken opgeloste deel van Israël in vervulling te laten gaan.

‘Ik zag en ziet een grote menigte uit alle naties en stammen en volken en talen, voor de troon en voor het Lam, bekleed met witte gewaden, en palmtakken in hun hand.’ (Openb. 7:9). Daar is de kerk katholiek.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen