Danken valt te leren

'Want ik heb geleerd tevreden te zijn in de omstandigheden waarin ik ver­keer.'

Ontevreden, wie is het niet? In de westerse wereld heerst het virus van chronische ontevredenheid. Vandaar dat er ook veel ondankbaarheid is. Maar de brief van de blijdschap bepaalt ons bij de ware dankbaarheid.

Zodra een mens geboren wordt, start het proces van levenslang leren. In deze week van dankdag komt de vraag boven of dankbaarheid te leren valt. Of is dankbaarheid een emotie, die spontaan bij een mens opkomt? In de trant van: je voelt je nu eenmaal dankbaar of niet. Vorig jaar, toen alles nog voor de wind ging, was je nog uiterst dankbaar. Dit jaar, nu een crisis de levensomstandigheden deed veranderen, is er weinig reden tot dankbaarheid.
Veel preken die op een dankdag worden gehouden, veronderstellen dat dankbaarheid te leren is. Menig prediker voelt zich geroepen om de gemeente een spiegel voor te houden. Door in deze spiegel te kijken, leert de gemeente (opnieuw) haar zegeningen te tellen. Het tellen maakt dat we met een dankbaar hart terug naar huis gaan.

Onafhankelijk
De westerse wereld laat veel hedonistisch overgewicht zien. Een mens kan alles bezitten wat zijn hart begeert. Toch kan op de bodem van ditzelfde hart een knagende ontevredenheid zijn. Is dankbaarheid dan te leren, of niet? Of lijden we allen aan chronische ontevredenheid?
We leggen ons oor te luisteren bij de apostel Paulus. We lezen: ‘(…) 'want ik heb geleerd tevreden te zijn in de omstandigheden waarin ik verkeer’ (HSV). De klassieke uitgave van de Statenvertaling geeft een andere lezing. Daar staat dat Paulus geleerd heeft vergenoegd te zijn. In de grondtekst lezen we een Grieks woord dat alleen op deze plaats in de Bijbel is te vinden.
De apostel gebruikt een nogal uitzonderlijk woord. Paulus neemt een term die afkomstig is uit de stoïcijnse filosofie: autarkie. Een woordenboek geeft deze omschrijving: ‘Een persoon die autarkisch leeft laat zijn levensgeluk niet meer afhankelijk zijn van de omstandigheden.’ In de jaren ’30 van de twintigste eeuw heeft een land als Duitsland geprobeerd autarkisch te worden. Iedereen ging alles zelf produce­ren. Zo was niemand op den duur meer afhankelijk van middelen uit omliggende landen.

Geen kruid helpt
Paulus typeert zich als iemand met een autarkische levenshouding. In de herziene Statenvertaling lezen we: ‘Want ik heb geleerd tevreden te zijn, met de omstandigheden waarin ik verkeer.’ Voor oprechte dankbaarheid is deze tevredenheid een voorwaarde. Want door dit geheim kon de apostel zelfs dankbaar zijn terwijl hij gevan­gen zat.
De blijdschap is de grondtoon in de Fillipenzenbrief. Het is een vreugde die ligt verscholen in het geleerd te hebben om vergenoegd te zijn (tevreden te zijn) met de omstandigheden. Al is er bijna geen kruid opgewassen tegen het virus van de chronische ontevredenheid, in ons tekstwoord ontvangt de gemeente van Christus er een krachtig medicijn tegen.

Thermometer
Het geheim van deze autarkie kunnen we vergelijken met het verschil tussen een thermostaat en een thermometer. De omstandigheden van ons leven lijken op een thermometer, een instrument dat de eigenschap heeft om telkens te reageren op de uiterlijke omstandigheden. Maar de apostel wil ons leren om daar onze dankbaarheid niet op te gronden.
Op Gods school mag een kind van de Heere leren zijn tevredenheid ergens anders op te gron­den. Vanuit de grondtekst is dit een leren door oefening, het is ervaringskennis (lees: bevindelijke kennis). Om dit geheim te ontdekken dien je een geoefend mens zijn; je leert het door geestelijke oefeningen in de binnenkamer.
Paulus leerde het van niemand minder dan Christus zelf. Het kennen van Christus is voor de apostel de ware bron van tevredenheid. Het is het geheim om in leven en sterven Zijn eigendom te mogen zijn.

Thermostaat
De apostel heeft de thermostaat van zijn leven gezet op Christus. De eigenschap van een thermostaat is dat er telkens een constante gerealiseerd wordt. Die constante is voor Paulus Christus, door Wie hij kon zeggen: aan Zijn genade heb ik genoeg. Want de bloem van de christelijke dankbaarheid komt alleen tot bloei op de akker van Gods genade.

Dankdag, ook voor Gods onuitsprekelijke gave

Kan het gebeuren dat het evangelie ons gaat vervelen? Een schokkende vraag, zeker in de week van dankdag. Want hoe kunnen we danken voor Gods grootste gave als die ons verveelt?
Is het waar dat wat God beloofd en gedaan heeft in de geschiedenis van deze wereld, mensen verveelt? De vraag is bij mij blijven hangen, sinds ik die las in de bijdrage van kand. J.M. Molenaar, afgelopen mei in De Waarheidsvriend.
Hij verwoordde zijn motief om theologie te studeren en benoemde zijn verlangen in Gods Koninkrijk te gaan werken. De student theologie stelde daarbij de vraag of er in de belevingscultuur als de onze nog plaats is voor het tegendraadse van de gereformeerde leer, waarin niet onze ervaring dominant is, maar waarin de woorden en daden van de Heere centraal staan. En dan volgt: ‘Hoe kan het gebeuren dat het evangelie gaat vervelen en we druk raken met allerlei andere zaken in de kerk en gemeenten? ’

Geïrriteerd
Het treft ons als mensen door het evangelie geïrriteerd raken. Al wil Paulus de Joden een Jood zijn om hen te winnen (1 Kor. 9:20), niets vindt hij erger dan dat in zijn verkondiging het kruis van Christus zijn inhoud verliest. Voor de redelijk denkende mensen uit zijn tijd was de redding door dat kruis dwaasheid, voor de Joden was het een bron van ergernis, een steen waarover je valt.
De van het christendom afscheid nemende Nederlander irriteerde zich in de tweede helft van de vorige eeuw aan het evangelie. Het kwam naar voren in de literatuur van de jaren zestig en zeventig: Simon Vestdijk, Jan Wolkers, Maarten ’t Hart en veel anderen. Ze liepen bij voorbeeld vast op de belijdenis van de voorzienigheid, op het denken over de verkiezing.
In onze dagen komt weerstand tegen het christelijk geloof naar voren wanneer Jezus als de enige weg tot God verkondigd wordt. Wie Hem belijdt – en daarmee een uitspraak over andere godsdiensten doet – heet onverdraagzaam. Als minister Rouvoet vijf minuten een gezinscongres toespreekt, moet hij zich hierover dagenlang verantwoorden.

Ergste secularisatie
Hoe erg irritatie aan Gods handelen in deze wereld ook is, het is wel een emotie die mensen in beweging zet, tot een keuze brengt. Daarom grijpt het lezen over verveling ten aanzien van het evangelie nog meer aan. Ik kwam het begrip ook tegen in een opstel over de preken van ds. H. de Jong, in de bundel Verrassend vertrouwd. Het is al bijna een kwart eeuw geleden dat deze Nederlands gereformeerde predikant preekte over Lukas 1:78, waarin Zacharias zingt over de ‘innige gevoelens van barmhartigheid van onze God’. Wat zegt ds. De Jong dan in zijn adventspreek? ‘Wat vooral secularisatie is, is dat tot in het centrum van de kerk toe deze boodschap van de vergeving der zonden als gaap- en slaapverwekkend wordt ervaren.
Men verveelt zich in de kerk. Dat moet je vaak vaststellen. En dat is de ergste secularisatie.’

Wet van God
Zijn irritatie en verveling uiteindelijk twee kanten van dezelfde ongeloofsmedaille? Ja, beide zijn een onderstreping van de belijdenis van de catechismus dat we de wet niet kunnen houden, omdat we geneigd zijn de Heere en onze naaste te haten. Paulus spreekt (Rom. 8:7) over vijandschap tegen God: ‘Het vlees onderwerpt zich namelijk niet aan de wet van God, want het kan dat ook niet.’ Overgave en onderworpenheid zijn geschrapt uit het levensboek.
In die situatie heeft God echter wat gedáán (Rom. 8:3). ‘Hij heeft Zijn eigen Zoon gezonden in een gedaante gelijk aan het zondige vlees.’ Christus trad binnen in onze misère, kwam wonen in ons zondaarsleven, bond de strijd aan tegen de zonde en overwon. Hij wiste het handschrift van de zonde uit, ontwapende de macht van de zonde.

Niet te verwoorden
Waarom wachten we op het evangelie van de vergeving van de zonden niet zoals een hond op zijn bak met voer wacht? Het gaat hier om niets minder dan ‘Gods onuitsprekelijke gave’ (2 Kor. 9:15), om een geschenk waar geen woorden voor zijn. Een geheimenis kun je niet ontrafelen – en de komst van Christus naar de aarde ís zo’n geheimenis.
Ondankbaarheid treffen we aan als een geschenk niet meer als zodanig gezien wordt. Een extreem voorbeeld, maar wel echt gebeurd, is het volgende: in Zweden kwam dit jaar aan het licht dat een vrouw tot twee keer toe een abortus had ondergaan, nadat ze had vernomen wat het geslacht van haar kind was. De moeder hád namelijk al twee dochters. De Nationale Gezondheidsraad sprak vervolgens uit dat op basis van de huidige Zweedse wet dergelijke verzoeken niet geweigerd mogen worden. Een schokkend bewijs van hoe de secularisatie de Zweedse samenleving ontwricht. Overigens, net als in Zweden is ook in Nederland het begrip ‘noodsituatie’ als basis voor een abortus niet nader gedefinieerd.
Waarom dit voorbeeld hier genoemd? Als het leven niet meer als geschenk, als gave van God gezien wordt, blijkt dat er een ondankbare, ‘verveelde’ reactie het gevolg kan zijn: we hebben al twee meisjes en willen nu een jongen.

Leven is als een herberg
Deze week staan we op de dankdag stil bij de zegeningen in het dagelijks leven. Danken voor de overvloedige oogst van het land, ondanks wereldwijde zorg over de veranderingen in het klimaat. Danken voor de arbeid, als we gezond mogen blijven tot op de 67e verjaardag de AOW wacht. Deze ‘gewone’ voorrechten van ons leven blijven echter zegeningen ‘in Christus’.
Die belijdenis voorkomt dat we ons werk zo gaan verafgoden dat we een workaholic worden en behoedt ervoor dat we ons bezit te belangrijk vinden.
Dr. A. de Reuver citeert in zijn recente boekje Verlangen naar het Vaderland Augustinus, die zei: ‘U bent op reis. Dit leven is een herberg. Maak van uw geld gebruik zoals een reiziger in een herberg de tafel, de beker en de kruik gebruikt om ze bij vertrek weer achter te laten.’

Laodicea
Hoe erg een door verveling getekende reactie is, blijkt uit Jezus’ woorden tegen de gemeente van Laodicea. De mensen worden er niet warm of koud van als ze horen van het sterven van Christus. Ze zijn rijk geworden en hebben nergens gebrek aan. De gemeente was met zichzelf tevreden en dan kan een boodschap over de Middelaar je maar ophouden. In Laodicea was geen overgave aan Hem, ook geen verzet tegen Hem. Het oordeel is ons bekend, als de gemeente zich niet bekeert: ‘Ik zal u uit Mijn mond spuwen.’
De Heilige Geest brengt ons tot een danklied op de genade. Dan beseffen we dat we ‘dood waren door de misdaden en de zonden, waarin we wandelden, dat we ongehoorzaam waren en vol begeerte, kinderen des toorns’ (Ef. 2:1-3). In deze misère klinkt als scharnierpunt het evangelie: ‘Maar God …’. Rijk in barmhartigheid, grote liefde, uit genade zalig, goedertieren in Christus Jezus.
Bedenken wat ons leven van nature stempelt, leven in het perspectief van de eeuwigheid, dát bewaart ons ervoor verveeld op Gods bemoeienis met ons leven te reageren. Dan zijn en blijven we bij de boodschap van Oude en Nieuwe Testament, van David en Paulus. ‘Lang heb ik de Heere verwacht, en Hij boog Zich over mij heen en hoorde mijn geroep. Hij legde mij een nieuw lied in de mond, een lofzang voor onze God.’ (Ps. 40:2, 4)

P.J. Vergunst

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen