Ommekeer in Ulrum

Kort voor het opstellen en ondertekenen van de Acte van Afscheiding of Wederkeering op 13 oktober 1834 door ds. H. de Cock en zijn kerkenraad is ds. Scholte in het Groningse Ulrum aangekomen. De laatste heeft zeker als katalysator gediend om het proces richting een vrije kerk te versnellen.
De vraag is natuurlijk hoe het allemaal zo ver heeft kunnen komen? Het gezin waarin De Cock opgroeit is wel alleszins godsdienstig, maar onkundig van de zuivere gereformeerde leer. Ook zijn leermeesters aan de latere Groningse universiteit zijn niet bepaald gereformeerd. P. Hofstede de Groot, voorheen predikant te Ulrum (!) en later hoogleraar te Groningen, staat mede aan de wieg van de zogenaamde Groninger Richting. Veldman typeert deze stroming als ‘lijnrecht tegenover de orthodoxie in het protestantisme’ staand.

Beginnende ommekeer
Na de studie theologie en het kerkelijk examen wordt H. de Cock bevestigd tot predikant in Eppenhuizen (1824). Vervolgens gaat hij in 1827 naar Noordlaren om twee jaar later de herdersstaf in Ulrum op te pakken. Hij wordt de opvolger van P. Hofstede de Groot, die hem in Ulrum ook bevestigt. Op dat moment heeft De Cock nog altijd geen ware bekering doorgemaakt. Zijn geestelijke gesteldheid wordt door zijn zoon Helenius gekwalificeerd met een ‘gemoedelijke ernst’. Wel is het zo dat zijn vrouw, Frouwe Venema met wie hij in 1824 huwde, hem in zijn tweede gemeente wijst op het ontbreken van het zo noodzakelijk element van ellende, verlossing en dankbaarheid in de prediking.
Tijdens een ringvergadering krijgt De Cock het aan de stok met collega’s. Hij kapittelt een predikant die kritiek heeft op ‘onkundige ouderlingen die een bestudeerd predikant niet kunnen beoordelen’. De Cock hoopt op bijval van een andere predikant, maar deze zwijgt in alle talen. De kritische houding van De Cock tegenover enkele van zijn collega’s zal gezien moeten worden als een beginnende ommekeer doordat De Cock zijn lezing begon van Calvijns hoofdwerk. We schrijven dan het jaar 1831.

Institutie
Het is tijdens een ringvergadering dat De Cock bij een collega-predikant in diens studeerkamer een verkorte Nederlandstalige editie van de Institutie van Calvijn ziet staan. De Cock mocht het boek lenen. Calvijn laat in zijn theologisch denken een diep spoor na. Zoon Helenius schrijft daarover in de biografie van vader De Cock het volgende: ‘Toen leerde hij verstaan, dat de mensch dood is in zonden en misdaden; dat het zalig worden alleen uit genade zonder eenige verdienste van ’s menschen zijde geschiedt; dat het geloof alleen voor God rechtvaardigen kan.’ Vanaf dat moment zet het hoofdwerk van Calvijn een stempel op zijn prediking en publicaties. In dit Calvijnjaar waarbij het werk van Calvijn opnieuw vertaald en uitgegeven wordt, doen we er goed aan om bij herhaling weer bij de Institutie in de leer te gaan. Dit werk mag in geen pastorie ontbreken. Wie weet wat het lezen van dit onderwijs uitwerkt in harten van predikanten.

Geschorst
Vanaf 1831 komt alles in een stroomversnelling. De Cock en P. Hofstede de Groot komen steeds meer tegenover elkaar te staan. In de ring komt het steeds vaker tot botsingen van theologische meningen. De scheiding der geesten begint zich steeds meer te voltrekken. Over en weer worden brieven en pamfletten geschreven. Het dopen van kinderen uit andere gemeenten door ds. H. de Cock doet de zaak al helemaal geen goed. Tot de bom barst en nota bene de latere rechtzinnige predikant A.P.A. du Cloux te Vierhuizen in november 1833 met de eerste aanklacht tegen zijn collega De Cock komt. Reeds in december 1833 heeft het Classicaal Bestuur van Middelstum zijn oordeel geveld en wordt De Cock geschorst. De Cock op zijn beurt wil zijn uiteenzettingen in verschillende brochures gedaan intrekken ‘indien men hem op grond van Gods Woord anders mocht kunnen overtuigen’. De trom is geroerd. Ulrum staat pal achter ds. H. de Cock.
Een verzwaarde schorsing en uiteindelijk zijn afzetting maken van hem een ‘martelaar’. H.F. Kohlbrugge roept De Cock toe: blijf verder passief, wij zijn tot lijden gezet.

Repeterend
Vijf jaar geleden schreef Harm Veldman reeds een voorlopige teleurstellende biografie over Hendrik de Cock. De auteur maakte toen als buitenstaander van het SoW-proces de fout 1834 over te zetten naar 2004. Die misser maakt hij in zijn proefschrift niet. De auteur heeft zich aan zijn opdracht gehouden, waarbij de spits gericht is op de breuklijnen in kerk en theologie in de negentiende eeuw.
Duidelijk is wel dat de breuk inderdaad repeterend is geworden. De toenmalige Nederlandse Hervormde Kerk treft schuld in dezen. Maar ook De Cock komt er niet zonder kleerscheuren van af. Een jurist schrijft dat hij verheugd is over ‘het schrijven van De Cock tegen Brouwer en Reddingius, maar bedroefd over diens lompen, onevangelischen toon, door hem gebezigd’. Scheiden doet lijden, waarvan acte 175 jaar na de eerste Afscheiding. Lijden wij nog aan het gescheiden optrekken in een tijd waarin religie in is maar de kerk voor velen heeft afgedaan? Treft ons geen schuld? Wij, die tien keer of meer gereformeerd zijn, en zo gemakkelijk elkaar afschrijven. Wie zou niet wenen?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen