Van Agt maakt reuzenzwaai

Het eerste boek heeft als ondertitel Islamisering van het Europees antisemitisme in het Midden-Oosten. De ondertitel van het boek van Van Agt is De tragedie van het Palestijnse volk. Met deze uiterste stellingnamen is het Midden-Oostenconflict in beide boeken eigenlijk al ten volle getypeerd. ‘Nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid heeft een hele beschaving de Jood en zijn land in honderden kranten dag in dag uit zo zwart gemaakt als nu in de Arabische wereld gebeurt’, zegt Jansen, die ook auteur van Christelijke theologie na Auschwitz is. Van het boek van Van Agt wordt op de omslag gezegd dat het ‘een hartstochtelijke steunbetuiging (is) aan een volk dat het slachtoffer van de geschiedenis dreigt te worden’.

Olijfboom
Het eerste hoofdstuk van het boek van onze oud-premier schept verwachtingen. Het staat onder de titel ‘Olijfboom’. Als lezer verwacht je een bijbelse reflectie op Romeinen 11:17, waar Paulus zegt dat we als gelovigen van het nieuwe verbond als wilde takken op de tamme olijf (Israël) zijn geënt.
Niets is minder waar. Hoezeer Nederland ook ontkerstend raakt, ‘nog altijd zit velen van ons de christelijke opvoeding in de vezels’. Met die ‘ons’ zijn niet de rooms-katholieke verwanten van Van Agt bedoeld. Citaat: ‘Vooral mensen van reformatorische komaf zijn met de Bijbel opgegroeid en daarin duchtig onderwezen. Opvoeding en onderwijs, in het bijzonder in het Oude Testament, hebben niet alleen ingescherpt dat Jezus Christus is voortgekomen uit het Joodse volk, maar ook de notie bijgebracht dat dit het door God uitverkoren volk is en dat de Almachtige met hen een verbond heeft gesloten. En zelfs dat Hij het Joodse volk beloofd heeft dat het zich weer meester zal kunnen maken van het land van de aartsvaders en de profeten.’ Dat is alles wat Van Agt over de verhouding van christenen tot Israël te zeggen heeft. Alleen maar in volstrekt negatieve zin, zonder ook maar enige reflectie op het Nieuwe Testament (Rom.9-11).
En de olijfboom dan? In het boek van Van Agt gaat het dan om de duizenden olijfbomen die door Israël zijn neergehaald voor het bouwen van nederzettingen en van de muur. En daarmee is de toon van het boek gezet. Een schreeuw om recht? Met volstrekte miskenning van het onrecht dat de Joden de eeuwen door is aangedaan, ook al wordt daaraan van tijd tot tijd enige lippendienst bewezen.

‘Geen wonder’
Je kunt je afvragen of in de visie van Van Agt de staat Israël er eigenlijk wel had mogen komen. Over de Balfourverklaring van 1917 in Engeland, waarin aan de Joden het recht op ‘een nationaal tehuis’ werd toegekend, zegt hij: ‘Kennelijk werd het van belang geacht de zionisten, die al een invloedrijke organisatie hadden opgebouwd, te paaien voor de geallieerde zaak in de nog voortgaande oorlog.’ Van Agt ziet er geheel aan voorbij dat op de achtergrond christenen meespeelden die vanuit de Schrift geloofden in de terugkeer van de Joden uit de ballingschap naar het land van de vaderen, na eeuwenlange vervolging, discriminatie en onrecht. Hij gebruikt forse taal: ‘Menigeen in ons land en daarbuiten merkt de vestiging (cursivering van mij, v.d.G.) en de uitbreiding van de staat Israël aan als tenuitvoerlegging van de beloften van Jahweh. Daardoor de wordt God te schande gemaakt.’
Als het gaat over de resolutie van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 29 november 1947, die een aanbeveling voor een tweestatenoplossing bevatte, spreekt Van Agt over een ‘onrechtvaardige verdeling’. ‘Geen wonder dus dat de Palestijnen het VN-plan verwierpen.’
Met dat ‘geen wonder’ zijn door het hele boek heen ook de wandaden van Palestijnen jegens Israël – in een interview sprak Van Agt van ‘ondeugendheden’ – getypeerd en verklaard. Er volgt altijd wel een vergoelijkend ‘maar’.
‘Ongelukkigerwijs’ bijvoorbeeld vonden zelfmoordaanslagen door Palestijnen plaats. En de raketten uit Gaza op Israël waren afkomstig van ‘een splintergroep’. Bij (tegen)acties van Israël wordt de deugdelijkheid van de motieven daarentegen ontkracht met woorden als: ‘heette het…’, met andere woorden: de echte motieven waren anders.
Ik geef nog een concreet voorbeeld. De Birzeit Universiteit op de Westoever ondervindt ‘een pijnlijke terugval van het aantal docenten met een buitenlands paspoort’.
Weet de heer Van Agt ook dat Birzeit jarenlang een munitiedepot voor Palestijnse terroristen was? De rector van die universteit, Gabi Baramki, zei me jaren geleden: ‘Mijn koninkrijk is niet van deze wereld, dus de Joden horen niet in dit land.’

Nieuwe geschiedschrijving
Gaande zijn boek ontpopt Van Agt zich nota bene als een aanhanger van de radicale beweging Hamas en krijgt zelfs Fatah, de partij van Yasser Arafat, een zwarte Piet toegespeeld. De harde ingreep van Hamas in Gaza, zegt hij, wordt ‘ten onrechte voorgesteld als een coup’. Het waren namelijk ‘de dirigenten van Fatah’ die een coupe ondernamen, met op de achtergrond ‘de machinaties van de stokebrand uit Washington’. Het boek van Van Agt is in de weergave van feiten en achtergronden geheel gestempeld door wat de new historians (van Arabische zijde en hier en daar van Joodse zijde) te berde brengen over de nakba, de vlucht en verdrijving van Arabieren uit Israël in 1948. Als vandaag nog wordt volgehouden dat het vluchtelingenprobleem in 1948 is opgeroepen door Arabische leiders, die mensen stimuleerden te vluchten om zo een verelendung te creëren, dan heet het in de nieuwe geschiedschrijving dat Israël uit was op genocide of op etnische zuivering.
Vandaag maakt Sabeel – de denktank van Naïm Stfan Ateek in Jeruzalem, met een afdeling in Nederland onder leiding van dr. H. Veldhuis – zich breed om deze nieuwe visie aan de man te brengen. Geschiedenisvisie tegenover geschiedenisvisie. Feiten onder verschillende belichting. Of het dan allemaal onzin is wat Van Agt in zijn boek te berde brengt? Israël is nog niet geworden wat het naar de standaard van de Thora zijn moet, zei een Joods denker. Ook bepaalde daden van Israël, in 1948 en in de jaren daarna, vallen onder onrecht. Maar wat was er eerst, het Arabische ei of de Joodse kip? Het maakt verschil of je feiten beschrijft vanuit (kritische) solidariteit met Israël – volk, land en staat – zoals je van een christenmens mag verwachten, of dat je die uit vooringenomen solidariteit met Palestijnse (mis)leiders beschrijft.
Dat laatste is het geval met het boek van Van Agt, waarin hij het in eigen ogen verkeerd beleid dat hij zelf inzake de Midden-Oostenproblematiek ten tijde van zijn premierschap heeft gevoerd, wil compenseren. Het is meer dan een overcompensatie geworden. Hij maakte een reuzenzwaai en veranderde van een Israël welgezinde duif in een pro-Palestijnse havik.

Antisemitisme
Natuurlijk wil Van Agt niet het stempel antisemitisch opgedrukt krijgen. Enkele malen neemt hij daar afstand van, in de wetenschap dat dit woord op hem van toepassing wordt verklaard. Hij noemt het ‘de vuigst denkbare betichting’. Het ontbreekt Van Agt echter aan enige diepgaande onderkenning en belichting van dit eeuwenoude verschijnsel. Hoe is te verklaren dat een volk twintig eeuwen lang zo vaak en zo diep onder de vijandschap van de wereld rondom hen moest doorgaan? Geen mens is er overigens te goed voor. Filosemitisme (overdreven liefde voor Israël) kan zelfs in antisemitisme omslaan.
Ooit sprak de Wereldraad van Kerken uit dat zionisme racisme is. Dat was een antisemitische uitspraak. Het boek van Van Agt tendeert ook in die richting. Ik herinner echter nog eens aan een woord van Martin van Amerongen, in Israël. Een blanco cheque? , waarin hij betoogt dat antisemitisme vroeger van rechts kwam, van wilhelministen, fascisten en nazisten, en gericht was tegen individuele Joden. Vandaag echter komt antisemitisme van links en heeft het in de staat Israël een gemakkelijke collectieve prooi.

Eenzijdig
Ik kom terug op de titel van Van Agts eerste hoofdstuk, de olijfboom. Ik kan slechts de hoop uitspreken dat Van Agt ook eens literatuur wil raadplegen waarin de verhouding van kerk en Israël, inclusief gerechtigheid naar bijbels model, wordt uitgediept. Het eenzijdige notenmateriaal in het boek spreekt boekdelen. Het zou hem tot een ander boek brengen, een boek met een fundament, wellicht met de titel Een schreeuw om recht voor twee volkeren. Met dit boek is niemand gediend. Het jaagt het conflict slechts verder op.
Hier ligt ook een appèl voor alle christenen. Want Van Agt heeft binnen de wereldchristenheid, ook in Nederland, heel wat medestanders. Recent maakte ik een dienst mee in de Schotse Kerk in Jeruzalem. Ook toen kwam het omkappen van olijfbomen door Israël aan de orde. Symbolisch werden toen twee flesjes olijfolie op de avondmaalstafel gezet. Moet dat zo? Verpolitisering van het avondmaal! Ik vraag dat ook bij het boek van Van Agt: Moet het zo? Eerst graag aandacht voor de olijfboom uit Romeinen 11 en dan mogen de omgekapte olijfbomen ook ter sprake komen. Laten we intussen het publieke debat met Van Agt niet uit de weg gaan, ter wille van de lieve vrede van Jeruzalem.

J. van der Graaf

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen