De Bijbel over rijk en arm

N ederlanders wonen in een land dat tot de zes rijkste ter wereld behoort. Als elke aardbewoner zoveel voedsel consumeert en zoveel energie verbruikt als de gemiddelde Nederlander, is het met deze wereld snel gedaan. Sceptici zullen deze cijfers natuurlijk willen bijschaven, maar ze blijven verontrustend genoeg. Zeker voor christenen, die willen leven vanuit de Bijbel, die we ontvangen als het Woord van God.

De Bijbel is ons meer waard dan goud, ja dan veel fijn goud, en is voor ons bron van vreugde, vroomheid en hoop. Maar diezelfde Bijbel spreekt diepe en duidelijke taal over rijkdom en armoede, over de omgang met geld en bezit en de naaste. Wij hebben allerlei bijbelvertalingen: oud, nieuw of herzien, maar heeft de kerk der eeuwen deze bijbeltaal over rijkdom en armoede wel altijd goed gehoord en doorvertaald naar het heden? Bij mijn weten is er geen heilige schrift, geen religieus boek van welke godsdienst dan ook, waarin zo frequent en indringend over rijkdom en armoede wordt gesproken als in de Bijbel – en dat zegt veel.

Niet dat je uit de Bijbel een kant en klare christelijke leer voor de economie kunt afleiden. De Bijbel is ook geen grabbelton, waaruit je links en rechts wat teksten kunt plukken om die een op een toe te passen op de situatie van vandaag. De historische gelaagdheid van de Bijbel, ontstaan in meer dan twaalf eeuwen, en de wisselende culturele achtergronden in de Bijbel moeten we steeds meewegen. Er is een groot verschil tussen de kleinschalige landbouwsamenleving in Israël, waarop de wetgeving in Exodus of Deuteronomium betrekking heeft, en de wereldwijde macro-economische structuren vandaag de dag. Maar dat laat onverlet dat we, luisterend naar het veelvormige bijbels getuigenis, duidelijke grondlijnen kunnen trekken, die vragen om vertaling en toepassing anno 2010.

God en naaste

Een ding valt ogenblikkelijk op als je Bijbel gaat lezen: rijkdom en armoede vormen daar nooit een vraagstuk dat slechts economisch of sociaal van aard is. Het gaat niet om een probleem dat afzonderlijk behandeld kan worden en gereserveerd is voor het domein van de economie of van het recht. De omgang met geld en goed is altijd weer ingebed in de relatie met God en de naaste, heeft een duidelijke religieuze kant en heeft alles te maken met het geloofsleven en de vroomheid. Vanuit vier perspectieven trek ik enkele hoofdlijnen over de bijbelse gegevens over rijk en arm. Ik ontleen ze aan de grondstructuur van de Bijbel, de heilsgeschiedenis: van de schepping en zondeval naar de verlossing en de voleinding. De geschapen mens (die geniet van het goede), de gevallen mens (die Gods gaven misbruikt), de verloste mens (die anders in de wereld staat) en de mens onderweg naar Gods grote toekomst, die licht werpt op het heden.

In deze eerste aflevering beperk ik me tot rijk en arm in het licht van Gods schepping.

Positieve houding

‘En God zag dat het goed was.’ De vreugde over de schepping, die veelkleurig en veelvormig is, met vrucht en pracht en leven, doortrekt de hele Bijbel. God heeft deze wereld gewild, Hij geeft spijs in overvloed en het goede om te genieten, zo herhaalt Prediker. God geeft regen en vruchtbare tijden, en aan onze harten overvloed van spijs en vrolijkheid, zo prediken Paulus en Barnabas in Lystra. De Bijbel kenmerkt zich door een principieel positieve houding tegenover het geschapene, de materie. God heeft de wereld aan de mens gegeven om te beheren en te behoeden en om van zijn bezit te genieten. Ik maak hierbij drie opmerkingen.

De eerste is dat het materiële niet negatief wordt weggezet als iets minderwaardigs tegenover de positieve waardering van het geestelijke, het ideële. Zo gebeurde het wel in bepaalde religieuze en filosofische stromingen in de tijd van de Bijbel. Sprekend is wat Timotheüs schrijft: ‘verbiedende te huwelijken, gebiedende van spijzen te onthouden, die God geschapen heeft tot nuttiging met dankzegging, voor de gelovigen (…) Want alle schepsel Gods is goed en er is niets verwerpelijk, met dankzegging genomen zijnde.’

Een christen mag genieten. Typerend is hoe mensen zich stoorden aan de Heere Jezus: ‘de Zoon des mensen is gekomen, etende en drinkende, en gij zegt: ziet daar, een Mens, die een vraat en wijnzuiper is.’

Rijke mensen

Mijn tweede opmerking: in de Bijbel wordt armoede bepaald niet verheerlijkt, als zou dit een hogere of betere staat des levens betekenen vergeleken met de rijkdom. Een ascetisch christendom met een armoedeideaal, zoals Franciscus van Assisi dat kende, heeft een zeker recht, maar is in bijbels licht geen vereiste of iets dat bij voorkeur nagestreefd moet worden. De spreukendichter Agur heeft ook oog voor het gevaar van de armoede: ‘of dat ik, verarmd zijnde, dan niet stele en de Naam mijns Gods aantaste’. Tot slot wil ik kwijt dat de Bijbel onbekommerd over zeer rijke mensen spreekt, en over rijkdom als vrucht van Gods zegen. In het Oude Testament waren de aartsvaders en Job rijke mensen, die Gods gunst genoten. Israëls koningen die in Gods wegen gaan, worden met voorspoed en welvaart gezegend – denk aan Salomo. Ook in het Nieuwe Testament komen we rijken tegen: Zacheüs, die de helft van zijn bezit weggeeft, Lydia de purperverkoopster. In de vroegchristelijke kerk waren heren samen met hun slaven lid van een en dezelfde gemeente.

Bezitsvermeerdering en genieten van Gods goede gaven, het kan alles in de Bijbel worden gezien in het verlengde van de belofte ‘opdat het u welga, en opdat gij zeer vermenigvuldigt in het land dat van melk en honing is vloeiende’ (Deut.6:3). Het ideaal van het zitten ieder onder zijn wijnstok en onder zijn vijgenboom (1Kon.4:25) is sprekend, net als het perspectief van de overvloedige maaltijd van God op de berg des HEEREN, van reine gezuiverde wijnen en vet vol mergs (Jes.25:6). Jezus’ eerste teken was het redden van een bruiloft, met zoveel wijn dat er zeven dagen feestgevierd kon worden (Joh.2).

H.G.L. Peels

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen