Johannes Hus

W ie is Johannes Hus? Dat lijkt een gemakkelijke vraag. Hus staat bij ons vooral bekend als de Boheemse reformator, een soort voorloper van Maarten Luther. Johannes Hus wordt geboren rond 1370 en vindt zijn einde op 6 juli 1415 op de brandstapel. Hij wordt al spoedig leider van de Boheemse reformatiebeweging, en uit daarin forse kritiek op de misstanden in de Rooms-Katholieke Kerk.

In Johannes Hus bundelt zich de kritiek op de kerk die zich voor hem al had opgehoopt. Er zijn voor hem in Praag al gemeenschapsvormen waarin mensen elke zondag aan de eucharistie deelnemen. Wekelijkse communie is in de kerk alleen voorbehouden aan de priesters en niet aan de leken, de gewone kerkgangers.

Hus is door zijn uitstekende scholing de uitgelezen persoon om als

boegbeeld voor de Boheemse reformatiebeweging te dienen. Zijn preekplek, de Bethlehemskapel, wordt al snel een van de hotspots van de stad.

Eucharistiebeker Geïnspireerd door John Wycliff ontwerpt Hus een kerkmodel waarbij de kerk niet meer hiërarchisch dient te zijn, met bisschoppen en een paus als top, maar waarin de plaatselijke gemeenschap centraal staat. Met de regelmatige communie van de leken wordt ook de strikte

hiërarchische scheiding tussen priester en leek doorbroken. Deze ontwikkeling zet zich voort door ook kinderen deel te laten nemen aan de eucharistie en in 1414 wordt in de kerk St. Martin in de Muur voor het eerst eucharistie gevierd waarbij gelovigen ook uit de beker drinken, overigens niet op initiatief van Hus. Dit is een regelrechte revolutie: de beker is alleen voor de priester, de leek drinkt er nooit uit. De eucharistiebeker is dan ook hét symbool van de Boheemse reformatie. Hus wordt door Rome in de ban gedaan en komt op de brandstapel terecht.

Elke zondag ga ik naar de St. Martin in de Muur, ik leef daar mee met een Duitstalige lutherse gemeente. Het is een witte en lege kerk, maar prominent boven het altaar is aan de muur een groot beeld van de eucharistiebeker te zien.

De grote Tsjech

Het oude stadsplein in Praag wordt gedomineerd door een enorm beeldhouwwerk waar Johannes Hus hoog bovenuit rijst. Hij staat fier rechtop en is afgebeeld als een ziener die zijn volk door de woelige tijden leidt. Dit beeld geeft uidrukking aan de vorm van nationalisme die in de negentiende eeuw in heel Europa opduikt.

Johannes Hus wordt vertegenwoordiger van een groeiend bewustzijn van nationale identiteit. Hij is immers de grote man van de Boheemse gouden eeuw, de Boheemse reformatie. Hus wordt de grote Tsjech in wie iedere Tsjech zich wil herkennen. Hij wordt de vertegenwoordiger van de Tsjechische cultuur waarop iedereen trots wil zijn. Hij wordt de Willem van Oranje van Tsjechië.

Communist avant la lettre

De Bethlehemskapel is in de twintigste eeuw vernietigd. Op dezelfde plek zijn in de loop der tijd huizen gebouwd. De kapel is echter in 1952 op de oorspronkelijke plaats gereconstrueerd. Niet door de historische vereniging Praag of iets van dergelijk orde, maar door de Communistische Partij, op verzoek van de Tsjechische protestanten. De protestantse kerk van die tijd gaat ver in samenwerking met het communistische regime, terwijl de Rooms-Katholieke Kerk onder leiding van het Vaticaan radicaal voor het verzet tegen het regime kiest. Dit heeft als gevolg dat de Rooms-Katholieke Kerk het leven onmogelijk wordt gemaakt, terwijl de protestanten privileges kennen. Zij pleiten voor de herbouw van de Bethlehemskapel, die ze beschouwen als wieg van het Tsjechische protestantisme.

De toenmalige communistische minister van onderwijs Nejedlý gaat akkoord, echter om heel andere redenen. Nejedlý is historicus en heeft zich beziggehouden met de Boheemse reformatie. Voor hem gaat het niet om een religieuze maar om een sociale hervormingsbeweging. Johannes Hus is de man die opkomt voor een sociaal rechtvaardige maatschappij. Johannes Hus is de grote communist avant la lettre en de herbouw van de kapel is ideologisch uitstekend te verdedigen.

Nejedlý is ook niet te beroerd om propagandistische afbeeldingen uit de Middeleeuwen in reuzenformaat in de kapel aan te laten brengen. Op de afbeeldingen staat Johannes Hus bijvoorbeeld afgebeeld op de brandstapel en op een andere muur staat een gevecht tussen de rooms-katholieke en de hussitische legers afgebeeld. De boodschap is duidelijk en schandalig: de Rooms-Katholieke Kerk is een gevaar voor de samenleving.

Rebel?

Nogmaals, wie is Johannes Hus? Misschien is hij wel de liberaal. De Boheemse reformatie kent namelijk na verloop van decennia relatieve godsdienstvrijheid. Of is hij gewoon een rebel die de fragiele kerkpolitieke situatie in zijn tijd laat ontploffen? De vraag naar Johannes Hus wacht in Tsjechië nog op een definitief antwoord.

Geert van Meijeren

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen