Antireligieus Tsjechië

I n de paasnacht bezocht ik de St. Vitus kathedraal. Er wordt dan in het donker van de nacht een mis opgedragen waarin de verrijzenis van Christus wordt gevierd, de terugkeer van het licht in het donker van de nacht. Ook in verschillende Nederlandse gemeenten wordt een dergelijke dienst gehouden, bijvoorbeeld in de Domkerk in Utrecht.

Deze prachtige traditie is in protestantse kringen niet zo bekend als de kerstnachtdienst. In de roomskatholieke traditie is de paasnachtdienst minstens zo belangrijk als de kerstnachtdienst. Ik verwachtte dan ook veel kerkgangers binnen en buiten de kathedraal, zoals in de Notre Dame in Parijs of de St. Pieter in Rome. Net zoals die kerken is de St. Vituskathedraal in Praag dé kerk van het land. Het tegendeel is echter waar. In de immense kathedraal zijn maximaal 400 mensen aanwezig, van wie 200 toerist.

Zeer seculier

Het is een goed beeld van de religieuze situatie in Tsjechië. Tsjechië is zeer seculier. 70 procent van de Tsjechen is niet religieus; in Nederland is dit 50 procent. Slechts ongeveer 2 procent van de Tsjechen is protestant, 27 procent is rooms-katholiek. In Nederland is 17 procent protestant en 27 procent rooms-katholiek.

Op zondag is dat in Praag goed te merken. Winkels zijn open en er is evenveel drukte als doordeweeks, bovendien zijn kerken slecht bezet. Er is een sterk antireligieus gevoelen in Tsjechië, in een veel grotere mate dan in Nederland.

Collectief bewustzijn

Dit gevoelen heeft ook te maken met de kerken zelf, die soms een dubieuze rol in de geschiedenis van Tsjechië hebben gespeeld. Het collectieve bewustzijn van de Tsjech wordt nog steeds gevormd door de historicus František Palacký (1798- 1876) en de eerste president van de Tsjechoslowaakse staat, TomᚠGarrigue Masaryk (1850-1937). Palacký schetst een beeld van de Tsjechische historie waarin er twee vijanden zijn: de Habsburgse dynastie en de Rooms-Katholieke Kerk. Deze twee vijanden sluiten

een pact en verslaan in 1620 op de Witte Berg de Boheemse legers en maken een einde aan de Boheemse Reformatie met als boegbeeld Johannes Hus. Hus werd gedood door de Rooms- Katholieke Kerk.

In de jaren na 1620 wordt dwangmatig het rooms-katholicisme ingevoerd.

In 1918 ontstaat de republiek Tsjecho-Slowakije en de eerste president Masaryk probeert invulling te geven aan de identiteit van de nieuwe staat, hij doet dat door middel van Johannes Hus. Het protestantisme met Hus als verre voorvader staat voor de morele maatschappelijke waarden en het roomskatholicisme, de oude vijand, voor bevoogding en onvrijheid.

Zonder de kerk

Tsjechië wordt echter niet protestant. Integendeel, de identificatie met Hus heeft grote secularisatie als gevolg. Voor de burger staat Hus symbool voor het verzet tegen de dwang en macht, de mensen keren zich daarom af van de ‘dwang’ van geloof. De morele maatschappelijke waarden waar Masaryk de nadruk op legt, kunnen wel zonder de kerk. Hus vormt geen reden om protestants te worden, maar om de kerk als zodanig te verlaten. Een fase later holt het religievijandige communisme de kerk nog verder uit.

Zoals ik eerder schreef omarmen de communisten Johannes Hus. Voor hen is hij geen religieus hervormer maar een maatschappelijk hervormer, die zich inzet voor een rechtvaardige samenleving en die probeert te bevrijden van de onderdrukkende kerk. Hus is voor hen een vroege

communist, het communisme maakt af wat Hus begonnen is. De Rooms-Katholieke Kerk verzet zich tegen het regime met als gevolg dat de kerk in verdrukking raakt en de hele bestuurlijke en intellectuele top

kwijtraakt. Dit tekent die kerk tot op de dag van vandaag.

Eindelijk vrijheid

De protestantse kerken kunnen moeilijk afstand nemen van het regime. Zij gaan geheel of gedeeltelijk mee in de enthousiaste communistische omarming van Hus als nationale held. Hus is namelijk de gemeenschappelijke identiteit die ze delen met de communisten; in protestantse beleving staat Hus aan de basis van de protestantse kerk. De val van het communisme en de schending van mensenrechten door het regime betekenen voor deze kerken een enorme imagoschade.

In het collectieve historische bewustzijn en identiteit van Tsjechië is religie de vijand, de manipulator, de onvrijheid. Hus is in de eerste plaats een verzetsheld en slechts voor sommigen een godsdienstig reformator. De Tsjech is bovendien na veertig jaar communisme elke ideologie, ook de religieuze, meer dan zat. Eindelijk vrijheid.

Geert van Meijeren

Praagse leestip: ‘Kapstokken aan de Moldau. Een spirituele reisgids voor Praag’ van Peter C.A. Morée.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen